Адозва да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага

Адозва да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага — зварот Юзафа Пілсудскага да жыхароў Літвы, у якім заявіў аб стварэнні грамадзянскага ўрада для рашэння пытання аб прыналежнасці тэрыторый былога Вялікага Княства і пра самавызначэнне жыхароў рэгіёна^[1]. Дакумент апублікаваны 22 красавіка 1919 года на чатырох мовах — польскай, літоўскай, беларускай і ідыш, адразу пасля захопу Вільні польскімі войскамі ў ходзе савецка-польскай вайны^[2].

У сваім пасланні Пілсудскі пераконваў беларусаў, літоўцаў і іншых у тым, што польскія войскі прыйшлі на гэтыя землі толькі з мэтай вызвалення ад бальшавізму і што ў далейшым вызваленыя народы атрымаюць «магчымасць вырашаць унутраныя, нацыянальныя і рэлігійныя справы без якога б там ні было гвалту і ціску з боку Польшчы», чаму паслужыць грамадзянская ўлада, якая будзе сфарміравана «з людзей мясцовых, сыноў гэтай зямлі» — з прадстаўнікоў усіх нацыянальных груп^[2].

Напярэдадні Пілсудскі, каб пазбегнуць абвінавачванняў у заваявальнай палітыцы, звярнуўся да ідэі федэрацыі Літвы і Беларусі пад заступніцтвам Польшчы. Гэтая ідэя набыла шырокую папулярнасць у польскім грамадстве і карысталася падтрымкай з боку дзяржаў Антанты^[2].

Меркавалася перацягнуць грамадскую думку і мясцовых палітыкаў на свой бок і ў выніку ўключыць Літву ў сферу ўплыву Польшчы. Тым не менш у літоўцаў планы Пілсудскага не знайшлі разумення і падтрымкі, і вялікія дзяржавы на мірнай канферэнцыі пагадзіліся ўсталяваць дэмаркацыйную лінію, якая абмяжоўвае далейшую магчымасць прасоўвання польскіх войскаў^[3]. Сапраўдныя погляды Пілсудскага ў гэты час найбольш адэкватна, мабыць, перададзеныя яго асабістым сакратаром у 1918—1922 гг. Казімежам Світальскім у яго дзённіку ў канцы 1919 г.: «Не варта прынцыпова супрацьпастаўляць анексіянісцкую і федэралісцкую канцэпцыі, адна не выключае іншую, справа толькі ў магчымасці паставіць федэралісцкае рашэнне наперадзе, каб у выпадку, калі яе не ўдасца рэалізаваць, заставаўся другі выхад»^[4].

Карэннае насельніцтва Літвы і Беларусі не давярала польскаму лідару, які шырока ўжываў ваенную сілу. У Вільні не знайшлося палітыкаў-літоўцаў, якія пагадзіліся б разам з палякамі ўтварыць кааліцыйную ўладу ў горадзе, гатовую да перамоваў аб федэрацыі. Літоўскі ўрад у Коўне па-ранейшаму на ўсе прапановы Варшавы вылучаў у якасці папярэдняй умовы патрабаванне прызнаць Вільню сталіцай літоўскай дзяржавы^[2].

Праз гэта суседзі Польшчы, перш за ўсё Літва, занялі ў савецка-польскім канфлікце прасавецкую пазіцыю. Літоўцы прапускалі праз сваю тэрыторыю атрады Чырвонай Арміі^[1].