Альмаш (правадыр)

Альмаш
Пазнейшая мастацкая выява Альмаша
Grand Prince of the Hungarians[d] 850 — 895
Папярэднік	Lebedias[d]
Пераемнік	Арпад
Нараджэнне	каля 820 Хазарскі каганат
Смерць	каля 895 Першае Балгарскае царства, Трансільванія
Род	Арпады
Бацька	Ідзьек[d] або Előd[d]
Маці	Эмезэ[d]
Дзеці	Арпад
Веравызнанне	тэнгрыянства
Медыяфайлы на Вікісховішчы

А́льмаш^[1] (венг.: Álmos; каля 820 — каля 895) — паўлегендарны правадыр саюза венгерскіх плямёнаў (надзьфеедэлем) у IX стагоддзі.

Інфармацыя пра Альмаша маецца толькі ў «Gesta Hungarorum» («Дзеянні уграў», «Хроніка Ананіма»), знакамітага летапісу канца XII стагоддзя, у «Chronicon Pictum» XIII стагоддзя і ў некалькіх іншых манускрыптах. Альмаш быў сынам Ідзьека^[2] ці Элада. Паводле легенды, маці Альмаша, Эмешэ (Emese), убачыла ў ва сне міфічную птушку Турул, якая асемяніла Эмешэ і прадказала, што ад яе пойдзе шмат вялікіх каралёў. Легенда, такім чынам, тлумачыць імя Альмаш, якое паходзіць ад венгерскага слова венг.: àlom — сон.

Паводле сярэдневяковых хронік, Альмаш быў абвешчаны правадыром сямі венгерскіх плямёнаў, якія жылі ў Прычарнамор’і (Этэлкёз, ці Атэлькуза; Etelköz) пад уладай хазараў. Часам з тэксту «Аповесці мінулых гадоў» («Ішлі ўгры міма Кіева гарою, якая празываецца зараз Угорскай, прыйшлі да Дняпра і сталі вежамі: хадзілі яны гэтак жа, як цяпер полаўцы»^[3]) робіцца выснова пра тое, што Олмаш (гэта значыць Альмаш) узначальваў мадзьярскія плямёны падчас падзей пад Кіевам і нават мог быць заснавальнікам Царквы Святога Мікалая на Аскольдавай магіле^[4], што малаверагодна як у сілу храналагічных нестасовак, так і ў сілу язычніцкага веравызнання Альмаша і тагачасных венграў.

Аўтар «Gesta Hungarorum» сцвярджае, што пры Альмашы пачаўся рух уграў праз Карпаты, у прыватнасці, быў пераможаны і забіты ўжгарадскі князь Лабарац. У 895 годзе венгры пад кіраўніцтвам Альмаша, уступіўшы ў саюз з візантыйскім імператарам Львом VI Мудрым, уварваліся ў Балгарыю, але былі разбіты ў бітве на Паўднёвым Бугу балгарскім царом Сімяонам I і яго саюзнікамі печанегамі, што вымусіла іх пакінуць Прычарнамор’е і міграваць у раён сучаснай Венгрыі. Гэты паход узначаліў ужо сын Альмаша, Арпад (каля 845 — каля 907), родапачынальнік дынастыі Арпадаў.

Сам Альмаш пасля паражэння ад балгараў і печанегаў быў або забіты або прынесены ў ахвяру — з-за ваенных няўдач або рытуальна, па сканчэнні 40-гадовага тэрміна кіравання. Дакладнае месца яго смерці невядома.

• Заваяванне^[hu] / Honfoglalás (1996; Венгрыя); рэжысёр Габар Кольтаі, у ролі Альмаша — Імрэ Шынкавіч.

• Kristó, Gyula. «Korai Magyar Történeti Lexikon (9-14. század) (Encyclopedia of the Early Hungarian History — 9-14th centuries)». Budapest: Akadémiai Kiadó, 1994.
• Dümmerth Dezső: Emese álma — Virrasztó géniusz, összegyűjtött esszék. Ifjúsági Lap- és Könyvkiadó, 1987.
• Kristó Gyula-Makk Ferenc: Az Árpád-ház uralkodói. I.P.C. könyvek Kft., 1996.
• Kristó, Gyula (editor): Korai Magyar Történeti Lexikon — 9-14. század (Encyclopedia of the Early Hungarian History — 9-14th centuries); Akadémiai Kiadó, Budapest, 1994.
• Kristó, Gyula: Magyar honfoglalás — honfoglaló magyarok (The Hungarians' Occupation of their Country — The Hungarians occupying their Country); Kossuth Könyvkiadó, 1996.
• Demény István Pál (19 септември 2006). «Emese álma». Erdélyi Múzeum (58. kötet, 1996.).
• История Венгрии. Том 1. Издательство: Наука, 1971 г.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Альмаш (правадыр)
• Альмош // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.