Калаўроткі

Калаўроткі
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Жывёлы Падцарства:  Эўметазоі Без рангу:  Двухбакова-сіметрычныя Без рангу:  Першаснаротыя Надтып:  Platyzoa Тып:  Калаўроткі
Міжнародная навуковая назва
Rotifera Cuvier, 1817
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   58239 NCBI   10190 EOL   6851 FW   67114

Калаўроткі^[1] (Rotifera = Rotatoria) — тып мнагаклетачных водных жывёл, раней адносіліся да групы першаснаполасцевых чарвей. Асноўнай прыкметай з'яўляецца наяўнасць так званага калаўротнага апарата на пярэднім канцы цела, які выкарыстоўваецца для харчавання і руху.

Найменшыя жывёлы з шматклетачных (даўжыня 0,04—2,5 мм), бясколерныя і каляровыя, двухбаковасіметрычныя. Кожнаму віду ўласціва пэўная і пастаянная кольнасць клетак (напр., асплянхна першасназубая (Asplanchna priodonta) мае 900 клетак). Цела выцягнутае, шарападобнае, звычайма падзелена на галаву, тулава і нагу (зрэдку рэдукаваную), укрыта кутыкулай. У многіх калаўротак ёсць панцыр або вакол цела ўтвараюцца футляры, домікі, чахлы. На зад­нім канцы це­ла знаходзіцца рухомая нага, якая заканчваецца адным ці дву­ма вы­растамі, з дапамогай якіх калаўроткі мо­гуць прымацоўвацца да субстрату.

На галаве маецца сістэма раснічак (звычайна два рады) і іх вытворных. Яны акружаюць пярэдні канец цела і спускаю­цца на брушны бок, утвараюць вадаварот, з дапамогай іх калаўроткі перамяшчаюцца і ўцягваюць у рот ежу. Біццё раснічак нагадвае рух калаўрота, і гэта дало назву ор­га­ну і тыпу жывёл. Ротавая адтуліна размешчна на брушным баку.

Першасная поласць цела запоўнена вадкасцю, якая мае крывяносную і дыхальную функцыі. Ёсць стрававальная, выдзяляльная, мышачная, полавая і нервовая сістэмы. Характэрна жавальная глотка, якая знаходзіцца ў пярэднім аддзеле кішэчніка. Нервовая сіс­тэма складаецца з галаўнога ганг­лія і двух бакавых нервовых цяжаў, злучаных з некалькімі парамі бо­льш дробных бакавых ганг­ліяў (усяго да 200 ней­ро­наў); сен­сор­ныя органы прадстаўлены ме­ха­на-, хе­ма- і фо­тарэцэптарнымі сен­сіла­мі. Органы выдзялення (про­танефрыдыі) адкрываюцца ў клаа­ку.

Большасць адкладвае яйцы, ёсць жывародныя. Яечнікі (няпарныя або парныя) з пастаян­най колькасцю аацытаў, часта з жаўточнікамі, якія забяспечваюць жыўленне зародка. Самцы карлікавыя, не кормяцца, вядомыя не ва ўсіх відаў.

Касмапаліты. Пашыраны ў прэсных і саланаватых вадаёмах, а таксама ў прыбярэжным пяску, імху, глебе. Адзіночныя ці каланіяльныя (калоніі дыяметрам да 3—4 мм), плаваюць ці прымацаваныя да субстрату.

Вядома каля 1500 відаў калаўротак, у Беларусі — каля 100 відаў. У асноўным гэта прэснаводныя насельнікі, але таксама яны водзяцца ў моры і вільготных глебах. Уваходзяць у склад бентасу і планктону.

Пераважна паліфагі — кормяцца водарасцямі, бактэрыямі, дэтрытам. Ёсць драпежнікі (кормяцца прасцейшымі, радзей — дробнымі калаўроткамі) і паразіты беспазваночных і раслін. Маса пажывы, якая паглынаецца за су­ткі, можа перавышаць масу цела асобіны ў 6 разоў.

У жыццёвым цыкле адзначаецца спалучэнне аднаполага размнажэння з двухполым (гетэрагенія) ці выключна аднаполае (партэнагенез). Партэнагенетычнае размнажэнне пераважае, але чаргуецца з палавым: у пэўны момант з’яўляюцца карлікавыя га­п­лоід­ныя самцы; пасля спа­роўвання самкі адкладваюць яйцы са шчыльнай двайной абалонкай, з якіх пасля перыяду спакою з’яўляюцца партэнагенетычныя сам­кі.

Развіццё прамое. Праз 2—4 сутак з яйца вылупліваецца маленьная калаўротка, якая праз 2—4 сутак пачынае адкладваць яйцы. Пры неспрыяльных умовах упадаюць у анабіёз.

Удзельнічаюць у самаачышчэнні вадаёмаў. Пажыва для планктонаеднай моладзі рыб. Гадуюць на корм для лічынак рыб.

• Гігіняк Ю. Калаўроткі // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз.