Сфера Дайсана

Сфера Дайсана — гіпатэтычны астраінжынерны праект Фрымена Дайсана^[1] ў выглядзе адносна тонкай сферычнай абалонкі вялікага радыуса (прыкладна з радыус планетных арбіт) з зоркай у цэнтры.

Ёсць меркаванне, што тэхнічна развітая цывілізацыя можа выкарыстоўваць падобнае збудаванне для максімальна магчымага выкарыстоўвання энергіі цэнтральнай зоркі і / ці вырашэння праблемы жыццёвай прасторы.

Згодна з тэарэтычнымі вылічэннямі, для будавання сферы Дайсана вакол Сонца неабходна рэчыва з масай каля масы Юпітэра.

Пошук сфер Дайсана — перспектыўны напрамак праграмы SETI. Збудаванне гэткіх масштабаў можа быць выяўлена існуючымі астранамічнымі сродкамі па яго інфрачырвонаму выпраменьванню з нетыповым спектральным размеркаваннем (такім чынам, сфера Дайсана з’яўляецца ўсенакіраваным моцным выпраменьвальнікам). Для гэтых мэт плануецца выкарыстаць тэлескоп SIRTF.

Сфера Дайсана павінна пачаць абарачэнне вакол сваёй восі, каб цэнтрабежная сіла ўраўнаважыла сілу прыцяжэння цэнтральнага свяціла. Але, паколькі цэнтрабежная сіла дасягае максімума на экватары і раўняецца 0 на полюсах цела, якое абарочваецца, то на полюсах сферы Дайсана нішто не ўраўнаважвае сілы прыцягнення цэнтральнага свяціла, у выніку чаго сфера будзе непазбежна разбурана.

Станіслаў Лем у сваім творы «Сума тэхналогіі»^[2] паказаў, што будаўніцтва сферы для вырашэння праблем жыццёвай прасторы для квадрыльёнаў разумных істот бессэнсоўна з пункту гледжання логікі і сацыялогіі, таму што на алтар «свайго неабмежаванага размнажэння» (якое незразумела чаму павінна застацца недатыкальным, замест яго абмежавання) трэба ўскласці мноства іншых свабод (напрыклад, свабоду перамяшчэння, выбару прафесіі і г. д.), што ў выніку прывяло б да краху культурных каштоўнасцяў і было б скажэннем ідэй прагрэсу, які прапануе іх павелічэнне, а не змяншэнне. Таксама Лем скептычна адносіўся да магчымасці існавання монакультуры з колькасцю насельніцтва каля некалькіх квадрыльёнаў^[3]. Аўтар лічыў сферу Дайсана адным з найбольш выразных прыкладаў ортаэвалюцыйнай экстрапаляцыі развіцця тэхналогіі (маюцца на ўвазе гіпотэзы, згодна з якімі будучыня — гэта толькі прымножаная сучаснасць)^[4].

Для прадухілення пагрозы самаразбурэння сферы ідэя змены яе канструкцыі была развіта ў некалькіх варыянтах:

• Жорсткае кольца адносна невялікай велічыні (каля працэнтаў дыяметра) — гл. Кольца Нівэна.
• Жорсткае шырокае экватарыяльнае кольца, разамкнёнае каля палюсоў і выгнутае па паверхні абсалютнага значэння вектара паскарэння свабоднага падзення, так, што вага пробнага цела аднолькавая ў любой кропцы на ўнутраным баку Сферы. Такая паверхня нагадвае па форме цацку-ваўчок з цэнтральным патаўшчэннем. Большае прыцягненне зоркі каля экватара кампенсуецца за кошт большай лінейнай хуткасці абарачэння ў неінэрцыяльнай сістэме адліку; у высокіх шыротах у сувязі з памяншэннем гравітацыйнага ўздзеяння зоркі патрабуюцца меншыя цэнтрабежная сіла і радыус сячэння плоскасцю, перпендыкулярнай да восі абарачэння. Дадзеная паверхня не з’яўляецца эквіпатэнцыйнай для гравітацыйнага поля (якое складаецца з гравітацыйнага поля зоркі і поля цэнтрабежнай сілы) ва ўласнай абарочваючайся сістэме адліку канструкцыі, таму сіла цяжару накіравана не па нармалі да паверхні. Але ўнутраны бок Сферы можа быць сканструяваны ў выглядзе тэрас, а не гладкім, каб лакальнае адхіленне сілы цяжару ад нармалі да паверхні тэрасы не перавышала зададзенага значэння.
• Ракавіна Пакроўскага — мадыфікацыя, прапанаваная савецкім вучоным Г. І. Пакроўскім  (руск.) (бел., з’яўляецца сукупнасцю кольцаў.
• Структура Крысвела — развіццё ідэі сферы Дайсана, але з фрактальнай паверхняй для максімізацыі плошчы паверхні, якая ўспрымае выпраменьванне зоркі.

Усе такія варыянты ўжо нельга называць «сферай», але такая агульная назва захоўваецца гістарычна.

• Дыск Алдэрсана
• Мір-Кольца
• Экуменаполіс
• Глобус Касус

• Freeman J. Dyson (1960). "Searsh for artificial Stellar of Infra-Red Radiation". Science. 131 (3414): 1667–1668. Bibcode:1960Sci...131.1667D. doi:10.1126/science.131.3414.1667. PMID 17780673. Архівавана з арыгінала 14 ліпеня 2019. Праверана 12 лістапада 2015. Архівавана 14 ліпеня 2019.
• Шкловский И. С. Вселенная, Жизнь, Разум. — 6-е изд., доп.. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1987. — 320 с.
• Лем, Станислав. Сумма технологии = Summa Technologiae / пер.с польск. А. Г. Громовой, Р. И. Нудельмана, Б. Н. Пановкина, Л. Р. Плинера, Р. А. Трофимова, Ю. А. Ярошевского; вступ ст. акад. В. В. Парина; ред. и послесл. Б. Б. Бирюкова и Ф. В. Широкова. — М. : Мир, 1968.