Таварыства былых паліткатаржан і ссыльнапасяленцаў

Таварыства былых паліткатаржан і ссыльнапасяленцаў — грамадская арганізацыя ў СССР, існавала ў 1921—1935 гадах.

Створана ініцыятывай П. П. Маслава, Д. І. Навамірскага і іншых^[1][2]. Аказвала матэрыяльную дапамогу былым паліткатаржанам і ссыльнапасяленцам, арганізоўвала іх выступленні, успаміны, даклады, лекцыі. Важным кірункам дзейнасці таварыства былі збор, вывучэнне і выданне гістарычна-дакументальных матэрыялаў. У 1921—1923 гадах аддзяленні таварыства ўзніклі ў Віцебску, Гомелі, Мінску.

У 1921 годзе таварыства налічвала 200 членаў, у 1926 — 1786, у 1931 — 2759. У 1924, 1925, 1928 і 1931 гадах адбыліся ўсесаюзныя з’езды членаў таварыства. Беларускае аддзяленне да 1928 года правяло 3 канферэнцыі. Навукова-даследчую работу члены таварыства вялі ў секцыях: па гісторыі дзекабрызму, рэвалюцыі 1905—1907 гадоў, нарадавольцаў і інш. Яны абмяркоўвалі даклады і мемуары, рыхтавалі да друку зборнікі дакументаў, манаграфіі. Таварыства выдавала часопіс «Каторга и ссылка» (1921—1935), біябібліяграфічны слоўнік «Деятели революционного движения в России» (1927—1934), «Бюллетень Центрального совета Всесоюзного обшества бывших политкаторжан и ссыльнопоселенцев» (1929—1933), у якіх ёсць біяграфічныя артыкулы і звесткі пра дзеячаў, чый лёс быў звязаны з Беларуссю. Таварыства супрацоўнічала з Гістпартам, Інстытутам Маркса—Энгельса—Леніна і іх філіяламі на месцах, з Усесаюзным таварыствам старых бальшавікоў.

Спыніла дзейнасць у 1935 годзе ва ўмовах разгортвання ў СССР палітычных рэспрэсій.

• Міхнюк У. М. Тавары́ства былы́х паліткатаржа́н і ссыльнапасяле́нцаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 372. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Міхнюк У. Тавары́ства былы́х паліткатаржа́н і ссыльнапасяле́нцаў // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — С. 490. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Политическая каторга и ссылки: библиографический справочник членов о-ва политкаторжан и ссыльно-поселенцев / Всесоюзное общество политкаторжан и ссыльно-поселенцев. — М.: Всесоюзное Общество политкаторжан и ссыльно-поселенцев, 1934. — 879 с. (руск.)
• Юнге, М. Революционеры на пенсии. Всесоюзное общество политкаторжан и ссыльнопоселенцев, 1921—1935. — М.: Аиро-XXI, 2015. — 640 с. — ISBN 978-5-91022-302-2. (руск.)
• О́бщество бы́вших политкаторжа́н и ссыльнопоселе́нцев / Алексеев Г. Д. // Т. 18. Никко — Отолиты. — М. : Советская энциклопедия, 1974. — С. 248. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)