Томск

Горад Томск руск.: Томск Сцяг[d] Герб[d] Краіна  Расія Суб’ект федэрацыі Томская вобласць Муніцыпальны раён Tomsk Urban Okrug[d] Каардынаты 56°29′19″ пн. ш. 84°57′08″ у. д.HGЯO Кіраўнік Q124769744?[1] Заснаваны 1604 Першая згадка 1604 Плошча 294,6 км² Вышыня цэнтра 80 м Водныя аб’екты Ушайка[d] і Том Насельніцтва ▼544 566 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+7[3] Тэлефонны код 3822 Паштовыя індэксы 634000–634999 Код АКАТП 69401000000 Афіцыйны сайт admin.tomsk.ru (руск.) Томск на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Томск (руск.: Томск) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр аднайменных вобласці і раёна, размешчаны на ўсходзе Заходняй Сібіры на беразе ракі Том. Найстарэйшы ў Сібіры буйны адукацыйны, навуковы і інавацыйны цэнтр, мае 9 ВНУ, 15 НДІ. У 1927-28 гадах у горадзе дзейнічала Беларускае студэнцкае зямляцтва.

Заснаваны казакамі ў 1604 годзе на тэрыторыях Эўшцінскага княства пасля развалу сібірскага каганата. Пазбаўленыя дапамогі сібірскага хана, эўшцінцы самі запрасілі казакоў для абароны ад набегаў енісейскіх кіргізаў.

Пасля стварэння Сібірскага гасцінца, які ішоў з Масквы праз Томск у Кяхту (Забайкалле), Томск ператварыўся ў важны цэнтр транзітнага гандлю, у 1738 годзе ў Томску ўзнікла ямская служба. Паступова горад вырас да статусу рэгіянальнага адміністрацыйнага цэнтра і ў 1804 годзе стаў цэнтрам вялізнай Томскай губерні, якая ўключала ў сябе тэрыторыі цяперашніх Рэспублікі Алтай, Алтайскага краю, Кемераўскай, Новасібірскай і Томскай абласцей, Усходне-Казахстанскай вобласці (Казахстан), заходнія часткі Хакасіі і Краснаярскага края.

Савецкая ўлада ў Томску была абвешчана 6 (19) снежня 1917 года. 26 студзеня (8 лютага) 1918 года выканкам Томскага губернскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў распусціў Сібірскую абласную думу, а праз 2 месяцы распусціў гарадскую думу і губернскую земскую ўправу. У выніку паўстання Чэхаславацкага корпуса 31 мая 1918 г. Томск перайшоў пад уладу Белага руху. У сакавіку 1919 года падпольная бальшавіцкая група рыхтавала ўзброенае паўстанне, але яе выкрылі, а ўдзельнікаў — расстралялі. У ноч з 16 на 17 снежня 1919 г. бальшавікі-падпольшчыкі арганізавалі ўзброенае паўстанне, якое скончылася перамогай над войскамі Калчака і канчатковым усталяваннем савецкай улады ў Томску. Праз некалькі дзён, 20 снежня Чырвоная Армія ўвайшла ў горад. Апошнім гарадскім кіраўніком быў Аляксандр Грацыянаў.

У 1925 годзе Томск увайшоў у склад Сібірскага краю, праз пяць гадоў пераўтворанага ў Заходне-Сібірскі край, а ў 1937 годзе Томск на 7 гадоў стаў горадам Новасібірскай вобласці.

• Томская абласная дзяржаўная філармонія
• Томскі дзяржаўны ўніверсітэт
• Томскі політэхнічны ўніверсітэт
• Сібірскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт

У часы Другой сусветнай вайны ў горад эвакуіравалі каля 30 заводаў, былі створаны новыя галіны прамысловасці. Сярод прадпрыемстваў нафтагазавай галіны — «Томскнафта», «Усходгазпрам», «Газпрам трансгаз Томск», «Газпрамнафта-Усход», «Томскнафтахім», «Томскпадводтрубаправодбуд», «Томскнафтаперапрацоўка».

Фармацэўтычная прамысловасць прадстаўлена прадпрыемствамі ФДУП НВА «Вірыён», «Томскхімфарм».

У галіне харчовай прамысловасці працуюць завод харчовых прадуктаў «Томскі», «Томскае піва», «Томскія млыны», «Сібірская аграрная група», некалькі хлебазаводаў, дзве птушкафабрыкі.

Машынабудаўнічыя прадпрыемствы — НВЦ «Полюс», ВА «Контур», «Манатом» (манаметравы завод), «Сібэлектраматор», «Томскі інструмент», «Томскі электратэхнічны завод», «Томскі электрамеханічны завод», «Томскі завод электрапрывадаў», «Мікран», навукова-вытворчае прадпрыемства «Томская Электронная Кампанія».

Гарадскія і прыгарадныя пасажырскія перавозкі (апошнія — з аўтавакзала «Томск») выконваюцца аўтобусамі ПАЗ (914 штук у 2009 годзе). Агулам у Томску 36 аўтобусных маршрутаў, перавозчыкі — прыватныя прадпрымальнікі, ААТ «Томскаўтатранс», унітарнае муніцыпальнае прадпрыемства «Трамвайна-тралейбуснае ўпраўленне».

Дзейнічае тралейбус (з 1967 года — 8 маршрутаў, 82 адзінкі транспарту, працягласць маршрутнай сеткі 93,4 км; на 2025 год — 6 маршрутаў), трамвай (з 1949 года — 4 маршруты, 43 вагоны, працягласць маршрутнай сеткі 45,7 км).

• Генадзь Афанасьевіч Пяшкоў (нар. 1939) — беларускі архітэктар.
• Віктар Аляксандравіч Манохін (1911—1972) — дзяржаўны і грамадскі дзеяч.
• Павел Маркавіч Трасучаў (нар. 1938) — урач-анатом. Доктар медыцынскіх навук (1986), прафесар (1987).
• Аляксей Юр’евіч Харын (нар. 1976) — беларускі матэматык, спецыяліст у галіне тэорыі імавернасцей і матэматычнай статыстыкі. Доктар фізіка-матэматычных навук (2019), прафесар (2021).

У гонар Томска ў 1983 годзе названы астэроід галоўнага пояса астэроідаў — (4931) Томск.

• Томск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 485. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Томск // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 64. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Томск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 646. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Томск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 443. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Томск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 483. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
• Томск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 470—472. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Томск
• Афіцыйны сайт муніцыпалітэта горада Томска Архівавана 28 лістапада 2020.
• Томский городской сайт