Украінскі правапіс 1993 года

Украінскі правапіс 1993 года (укр.: Український правопис 1993 року) — чацвёртая рэдакцыя правапісу ўкраінскай мовы 1946 г. і першая, якая была прынята падчас незалежнасці Украіны. Гэты правапіс дзейнічаў з 1993 па 2019 год, на працягу гэтага часу правапісная камісія не ўносіла ў яго ніякіх зменаў. Аднак падчас яго перавыдання выдавец унёс невялікія праўкі ў некаторыя прыклады, каб ліквідаваць несупадзенні паміж правапісам і арфаграфічным слоўнікам.^[1]^[2]

Тэрмін дзеяння правапісу скончыўся 22 мая 2019 года, калі Кабінет міністраў Украіны зацвердзіў новую рэдакцыю правапісу, распрацаваную Нацыянальнай правапіснай камісіяй Украіны.

Перадумовы стварэння

Падчас I Міжнароднага кангрэсу ўкраінцаў (27 жніўня — 3 верасня 1991 г.) прынялі пастанову аб неабходнасці распрацоўкі адзінага сучаснага правапісу для ўкраінцаў, якія жывуць ва Украіне і ў дыяспары, які павінен грунтавацца на ўсім гістарычным вопыце ўкраінскай мовы.

15 чэрвеня 1994 г. урад Украіны зацвердзіў склад Украінскай нацыянальнай камісіі па правапісе пры Кабінеце міністраў.^[3] Першапачатковай мэтай была падрыхтоўка новай рэдакцыі правапісу за 2 з паловай гады (да канца 1996), аднак праца па падрыхтоўцы абноўленых правілаў значна зацягнулася. Нарэшце ўсе прапановы былі перададзеныя ў Інстытут украінскай мовы ў сярэдзіне студзеня 1999 г. Гэты праект вядомы як праект правапісу 1999 года.

Некаторыя ўкраінскія выдавецтвы некалькі адыходзілі ад пэўных правілаў напісання, напрыклад, запазычвалі неалагізмы і замежныя ўласныя імёны. Так, у многіх геаграфічных, гістарычных і мастацкіх кнігах яны выкарыстоўваюць метады транслітарацыі (з моў, якія выкарыстоўваюць лацінскі алфавіт), нягледзячы на напісанне: «А-Ба-Ба-Га-Ла-Ма-Га» (Кіеў) — у серыі кніг пра Гары Потэра; Астралябія (Львоў) — у серыі твораў Толкіена («Уладар пярсцёнкаў», «Гоблін», «Дзеці Гурына» і «Сільмарыліён»); «Літопис» (Львоў); «МАПА» (Кіеў) і энцыклапедыя УСЕ у выдавецтве «Ірына» (Кіеў), а таксама выдавецтва «Крытыка». Гэтыя выданні перадаюць германскія h і g ва ўласных назвах як г і ґ адпаведна. Згодна з правапісам 1993 года, «g і h звычайна абазначаюцца літарай г»^[4].

Структура правапісу 1993 года

Пададзена паводле выдання 2015 года.

I. Правапіс асновы слова

Літарныя абазначэнні гукаў (§ 1—20)
Правапіс прыставак (§ 21)
Правапіс суфіксаў (§ 22—24)
Правапіс складаных слоў (§ 25—33)
Напісанне вялікай літары (§ 34—40)
Правілы пераносу (§ 41—42)
Знак націску (§ 43)

II. Правапіс канчаткаў зменных часцін мовы

Назоўнік (§ 44—66)
Прыметнік (§ 67—69)
Лічэбнік (§ 70—72)
Займеннік (§ 73—79)
Дзеяслоў (§ 80—85)

III. Правапіс слоў іншамоўнага паходжання

Зычныя (§ 86—89)
Перадача гуку j і галосных (§ 90—91)
Групы зычных з галоснымі (§ 92—99)
Словазмяненне слоў іншамоўнага паходжання (§ 100)

IV. Правапіс уласных імёнаў (прозвішчаў)

Украінскія прозвішчы, скланенне імён і прозвішчаў (§ 101—105)
Складаныя і састаўныя асабовыя імёны і вытворныя ад іх прозвішчы і прыметнікі (§ 106—107)
Геаграфічныя назвы (§ 108—114)

V. Асноўныя правілы пастаноўкі знакаў прыпынку (§ 115—125)

Вядомыя людзі пра правапіс

Лінгвіст, прафесар Аляксандра Сербенска лічыць, што ў правапісе 1993 года было шмат русіфікаваных нормаў.^[5] Доктар Ірына Фарыён лічыць, што па стане на чэрвень 2017 г. «дзейны правапіс — Маскоўскі сарафан на ўкраінскім целе».^[6]

Пісьменнік Юрый Віннічук заўважае: «Увесь свет выкарыстоўвае Атэны, а мы — Афіны, як і расійцы… Агульная думка навукоўцаў і пісьменнікаў цяпер такая: трэба вярнуцца да правапісу 1929 года, але змяніць яго ў адпаведнасці з некаторымі зменамі ў функцыянаванні ўкраінскай мовы. І нарэшце пазбавіцца ад кайданоў каланіяльнага правапісу».^[7]