Ціхацёмныя

Ціхацёмныя (польск.: Cichociemni) ― элітны атрад парашутыстаў Войска польскага на Захадзе, створаны ў Вялікабрытаніі падчас Другой сусветнай вайны для правядзення спецыяльных аперацый на тэрыторыі акупаванай Польшчы^[1].

У цэлым 2 613 салдата польскай арміі выказалі жаданне прайсці навучанне пад кіраўніцтвам польскіх і брытанскіх аператыўнікаў Упраўлення спецыяльных аперацый. Толькі 606 палякаў завяршылі навучанне, і ў рэшце рэшт 316 з іх былі таемна дэсантаваныя на тэрыторыю акупаванай Польшчы. Першая аперацыя пад назвай «Паветраны мост» адбылася 15 лютага 1941 года. Пасля 27 снежня 1944 года дзейнасць ціхацёмных была спынена, паколькі вялікая частка Польшчы была вызвалена Чырвонай арміяй.

Паходжанне назвы незразумела. Верагодна, яно звязаная з тым, як некаторыя салдаты знікалі з сваіх страявых частак на ноч, каб добраахвотна прыняць удзел у правядзенні спецыяльных аперацый, аб якіх гаворыцца, што «[яны] з'яўляюцца бясшумна, там, дзе іх не чакаеш, сеюць хаас у стане праціўніка, і знікаюць туды, адкуль яны прыйшлі, застаўшыся незаўважанымі, нябачнымі»^[2].

Ціхацёмныя першапачаткова праходзілі навучанне ў Шатландыі ў рамках падрыхтоўкі да місіі для ажыццяўлення падтрымкі польскаму падполлю ў акупаванай Польшчы: іх вучылі падрываць будынкі і масты. У 1944 годзе трэніровачны лагер пераносіцца ў Брындызі, Італія, які тады быў акупаваны саюзнымі войскамі.

Першапачаткова найменне было неафіцыйным, і ўжывалася галоўным чынам самімі байцамі-парашутыстамі. Аднак пачынаючы з верасня 1941 года гэта назва становіцца афіцыйнай і выкарыстоўваецца ва ўсіх дакументах. Пад дадзеных паняццем разумеліся як тайная польская штаб-кватэра атрада, так і самі салдаты.

30 снежня 1939 года капітан Ян Гурскі, афіцэр польскай арміі, які збег у Францыю пасля нямецкага ўварвання ў Польшчу, накіраваў рапарт польскаму генштабу. Гурскі прапанаваў стварыць сакрэтнае падраздзяленне для падтрымання кантакту з падпольнай групоўкай СУБ. Пасля таго, як яго даклад быў праігнараваны, Гурскі паўторна адправіў яго некалькі разоў. Нарэшце камандуючы ВПС Польшчы генерал Заяц адказаў, што, хоць стварэнне такога падраздзялення з'яўляецца добрай ідэяй, польскія ВПС не маюць падыходзячых транспартных сродкаў і базы для падрыхтоўкі такога атрада.

Гурскі і яго калега Мацей Каленкевіч працягвалі вывучаць магчымасці стварэння парашутна-дэсантных войскаў і спецназу. Пасля капітуляцыі Францыі ім удалося дабрацца да Злучанага Каралеўства. Яны вывучалі дакументы аб нямецкіх парашутыстах і распрацавалі план аб стварэнні польскіх ПДВ у мэтах падтрымкі будучага паўстання ў акупаванай Польшчы. Іх план не быў прыняты, але 20 верасня 1940 года польскі галоўнакамандуючы, генерал Уладзіслаў Сікорскі распарадзіўся стварыць III Аддзел штаба вярхоўнага камандавання (Oddział III Sztabu Naczelnego Wodza). Яго задачай было планаванне таемных аперацый у Польшчы, дастаўка зброі і харчоў па паветры, а таксама падрыхтоўка парашутна-дэсантных войскаў.

Ціхацёмныя ў асноўным прызначаліся ў спецыяльныя падраздзяленні Саюза ўзброенай барацьбы і Арміі Краёвай. Большасць з іх дзейнічалі ў складзе Вахляжа і іншых спецпадраздзяленняў. Многія прымалі ўдзел у акцыі «Бура» і ў паўстаннях у Вільні, Львове і Варшаве.

Ціхацёмныя займаліся рознай дзейнасцю. 37 працавалі ў разведцы, 50 былі радыстамі, 24 былі кадравымі афіцэрамі, 22 былі лётчыкамі, 11 былі спецыялістамі супрацьтанкавай барацьбы, 3 былі навучаны падробцы дакументаў, 169 праводзілі таемныя аперацыі і ўдзельнічалі ў партызанскай барацьбе, і 28 былі эмісарамі пры польскім урадзе^[1].

З 344 салдат, десантированных ў Польшчу, 112 былі забітыя ў баі:

• 84 былі забітыя, калі змагаліся супраць немцаў, ці былі арыштаваныя і пакараныя гестапа;
• 10 скончылі жыццё самагубствам у нямецкіх турмах і канцлагерах;
• 10 былі пакараныя камуністамі падчас або пасля вайны;
• 9 загінулі, быўшы збітыя ў паветры.

З 91 ціхацёмных, якія прымалі ўдзел у Варшаўскім паўстанні, 18 загінулі.

• Час гонару

• Ian Valentine, Station 43: Audley End House and SOE's Polish Section, The History Press, 2006, p. 224, ISBN 0-7509-4255-X.
• Hubert Królikowski, Tobie Ojczyzno – Cichociemni: Wojskowa Formacja Specjalna GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, 1990-2000, Gdańsk, 2001.
• P. Bystrzycki, Znak cichociemnych, Warsaw, 1985.
• Drogi cichociemnych, Warsaw, 1993.
• Kazimierz Iranek-Osmecki, The Unseen and Silent: Adventures from the Underground Movement, Narrated by Paratroops of the Polish Home Army, Sheed and Ward, 1954.
• Jędrzej Tucholski, Cichociemni, Warsaw, Instytut Wydawniczy PAX, 1984, ISBN 83-211-0537-8..
• Jan Szatsznajder, Cichociemni: Z Polski do Polski (The Silent Unseen: From Poland to Poland), Wrocław, 1985.
• C. Chlebowski, Cztery z tysiąca (Four of a Thousand), Warsaw, KAW, 1981.
• G. Korczyński - Polskie oddziały specjalne w II wojnie światowej, Warsaw, Dom Wydawniczy Bellona, 2006, ISBN 83-11-10280-5.
• Elżbieta Zawacka, Katarzyna Minczykowska, Wydawnictwo Fundacji Archiwum Pomorskie Armii Krajowej, Toruń, 2007.