和漢三才図会

アシカ(右)とオットセイ、38巻72頁
明治17年翻刻中近堂

和漢三才図会』(わかんさんさいずえ、旧字体和漢󠄁三才圖會)または『倭漢三才図会』(旧字体倭漢󠄁三才圖會)は、寺島良安により江戸時代中期に編纂された日本類書百科事典[1]。105巻首1巻目1巻81冊、正徳2年(1712年)成立[2]

概要

編集者は大坂医師寺島良安で、師の和気仲安から「医者たる者は宇宙百般の事を明らむ必要あり」と諭されたことが編集の動機であった。王圻による類書『三才図会』を範とした絵入りの百科事典で、約30年余りかけて編纂された。

全体は105巻81冊に及ぶ膨大なもので、各項目には和漢の事象を天(1-6巻)、人(7-54巻)、地(55-105巻)の三部(三才)に分けて並べて考証し、図(挿絵、古地図[3])を添えた。各項目は漢名和名で表記され、本文は漢文で解説されている。木版による印刷で版元は大坂杏林堂。

空想上のものや、荒唐無稽な項目もあるが、博物学などにとり貴重な文化遺産といえる。

後世の博物学者南方熊楠は、全巻を筆写したという[4]

各巻の構成

巻数 分類[5]
1 天部[6] (※ 宇宙。各惑星など。)
2 天文[7](※ 二十八宿天の川など。)
3 天象[8] (※主に暈、虹、霧、雷など気象の類。ただしほうき星も含む)
4 時候類[9] (※暦法年中行事など)
5 暦占類[10](※ が一体化したもの。六曜ほか多数。)
6 暦日吉凶[11] - 択日神
7 人倫類[12] (※人間の各社会階層や様々な職業
8 人倫 親族[13] (※老人児童祖父母・伯父叔母・甥 姪 等々)
9 官位部[14] (※ 官位昇進の概要、各省庁。軍人の階級。仏教のの階層~善知識。)
10 人倫之用[15] (※ 結婚媒酌人友人独身旅人主人人、盗人囚人密夫男色ふたなり盲人聾唖白子いぼこぶそばかす。勇者、飲んだくれ。葬儀 等々)
11 経絡部[16] (※ 人体解剖学経穴など)
12 支体部[17] (※ 身体の各部位(陰嚢子宮月経 等々)の機能症状と対処法)
13 異国人物[18] (※ 外国、外国の民族部族、外国の重要人物、外国語外交関係 等々)
14 人物[19]
15 技芸[20]
16 芸能[21]
17 嬉戯[22]
18 楽器[23]
19 神祭 附 仏供器[24]
20 兵器 防備具[25]
21 兵器 征伐具[26]
22 刑罰[27]
23 漁猟具[28]
24 工具[29]
25 容飾具[30]
26 玩具[31]
27 絹布類[32]
28 衣服類[33]
29 帽類[34]
30 履襪類[35](※ 履物
31 庖厨具[36](※ 釜、鍋、茶碗など)
32 家飾具[37]
33 車駕具[38]
34 橋類[39]
35 農具[40]
36 女工具[41](※ 織機、縫い針、熨斗、砧など)
37 畜類[42]
38 [43]
39 [44]
40 寓類 怪類[45] 獣の用[46]
41 水禽類[47]
42 原禽類[48]
43 林禽類[49]
44 山禽類[50]
45 [51]
46 介甲部[52]
47 [53]
48 魚類 河湖 有鱗魚[54]
49 魚類 江海 有鱗魚[55]
50 魚類 河湖 無鱗魚[56]
51 魚類 江海 無鱗魚[57]
52 虫部 卵生類[58]
53 - 化生類[59]
54 湿生類[60]
55 地部[61]
56 [62]
57 [63]
58 [64]
59 金石部 金類[65]
60 - 玉石類[66]
61 - 雑石類[67]
62本 中華(もろこし) - 北京南京山東省山西省[68]
62末 - 河南省陝西省湖広省[69]
63 - 江西省浙江省福建省広東省広西省貴州省四川省雲南省[70]
64 地理 - 大日本国、朝鮮国、琉球国、蝦夷島、西域、天竺、北地諸狄、西南諸蠻[71]
65 - 陸奥出羽[72]
66 - 上野下野常陸上総下総安房[73]
67 - 武蔵相模伊豆[74]
68 - 越後佐渡越中信濃[75]
69 - 甲斐駿河遠江三河[76]
70 - 能登加賀越前飛騨美濃[77]
71 - 若狭近江尾張伊勢志摩伊賀[78]
72 - 山城[79][80]
73 - 大和[81]
74 - 摂津[82]
75 - 河内[83]
76 - 和泉紀伊淡路[84]
77 - 丹波丹後但馬因幡播磨[85]
78 - 美作備前備中備後伯耆出雲隠岐[86]
79 - 阿波土佐讃岐伊予安芸石見周防長門[87]
80 - 豊前豊後筑前筑後日向肥後大隅薩摩肥前壱岐対馬[88]
81 家宅類[89]
82 香木類[90]
83 喬木[91]
84 灌木[92]
85 寓木類、苞木・之類[93]
86 果部 - 五果類[94]
87 - 山果類[95]
88 - 夷果類[96]
89 - 味果類[97]
90 - 瓜果類[98]
91 - 水果類 [99]
92本 草類・薬品[100] - 山草類上巻[101]
92末 - 山草類下巻[102]
93 芳草類[103]
94本 湿草類[104]
94末 湿草類[105]
95 毒草類[106]
96 蔓草類[107]
97 水草類[108] - 水草 藻類 苔類
98 石草類[109]
99 葷草類[110](※ 五葷、ニラ、ニンニク、セリ、生姜など)
100 瓜菜類[111]
101 芝茸類[112]
102 柔滑菜[113]
103 穀類[114]
104 菽豆類[115]
105 造醸類[116](※ 味噌、醤油、豆腐、羊羹、酒など)

刊本

現代語訳。オンデマンド版、電子書籍版がある。
  • 『和漢三才図会』(東京美術、2冊組、1970年、再版1999年ほか)
原本の復刻。オンデマンド版2004年。ISBN 978-4808707712

脚注

  1. ^ 和漢三才図会」『世界大百科事典 第2版』https://kotobank.jp/word/%E5%92%8C%E6%BC%A2%E4%B8%89%E6%89%8D%E5%9B%B3%E4%BC%9Aコトバンクより2023年7月15日閲覧 
  2. ^ 国書データベース 和漢三才図会【書誌詳細】https://kokusho.nijl.ac.jp/biblio/200018257/1?ln=ja 
  3. ^ 寺島良安『倭漢三才圖會』(復刻本)、吉川弘文館、明治39年
  4. ^ 読書と筆写に明け暮れた少年(雄小学校時代)』南方熊楠記念館http://www.minakatakumagusu-kinenkan.jp/exhibition-guide/corner1/corner1-12020年3月26日閲覧 
  5. ^ <平凡社東洋文庫>『和漢三才図会』目次(18巻274-346頁)も参照。
  6. ^ 和漢三才図会 : 巻1https://dl.ndl.go.jp/pid/2596350/1/3 
  7. ^ 和漢三才図会 : 巻2https://dl.ndl.go.jp/pid/2596351/1/3 
  8. ^ 和漢三才図会 : 巻3https://dl.ndl.go.jp/pid/2596352/1/3 
  9. ^ 和漢三才図会 :巻4https://dl.ndl.go.jp/pid/2596353/1/4 
  10. ^ 和漢三才図会 : 巻5https://dl.ndl.go.jp/pid/2596354/1/4 
  11. ^ 和漢三才図会 :巻6https://dl.ndl.go.jp/pid/2596355 
  12. ^ 和漢三才図会 :巻7https://dl.ndl.go.jp/pid/2596356/1/5 
  13. ^ 和漢三才図会 :巻8https://dl.ndl.go.jp/pid/2596356/1/49 
  14. ^ 和漢三才図会 :巻9https://dl.ndl.go.jp/pid/2596357/1/3 
  15. ^ 和漢三才図会 : 巻10https://dl.ndl.go.jp/pid/2596358 
  16. ^ 和漢三才図会 :巻11https://dl.ndl.go.jp/pid/2596359/1/3 
  17. ^ 和漢三才図会 :巻12https://dl.ndl.go.jp/pid/2596360/1/4 
  18. ^ 和漢三才図会 :巻13https://dl.ndl.go.jp/pid/2596361 
  19. ^ 和漢三才図会 :巻14https://dl.ndl.go.jp/pid/2596362 
  20. ^ 和漢三才図会 : 巻15https://dl.ndl.go.jp/pid/2596363/1/2 
  21. ^ 和漢三才図会 :巻16https://dl.ndl.go.jp/pid/2596364/1/4 
  22. ^ 和漢三才図会 :巻17https://dl.ndl.go.jp/pid/2596364/1/25 
  23. ^ 和漢三才図会 :巻18https://dl.ndl.go.jp/pid/2596365/1/4 
  24. ^ 和漢三才図会 :巻19https://dl.ndl.go.jp/pid/2596365/1/24 
  25. ^ 和漢三才図会 :巻20https://dl.ndl.go.jp/pid/2596366/1/5 
  26. ^ 和漢三才図会 :巻21https://dl.ndl.go.jp/pid/2596366/1/20 
  27. ^ 和漢三才図会 :巻22https://dl.ndl.go.jp/pid/2596366/1/44 
  28. ^ 和漢三才図会 :巻23https://dl.ndl.go.jp/pid/2596366/1/49 
  29. ^ 和漢三才図会 :巻24https://dl.ndl.go.jp/pid/2596367/1/5 
  30. ^ 和漢三才図会 :巻25https://dl.ndl.go.jp/pid/2596367/1/19 
  31. ^ 和漢三才図会 :巻26https://dl.ndl.go.jp/pid/2596367/1/30 
  32. ^ 和漢三才図会 :巻27https://dl.ndl.go.jp/pid/2596368/1/7 
  33. ^ 和漢三才図会 :巻28https://dl.ndl.go.jp/pid/2596368/1/22 
  34. ^ 和漢三才図会 :巻29https://dl.ndl.go.jp/pid/2596368/1/43 
  35. ^ 和漢三才図会 :巻30https://dl.ndl.go.jp/pid/2596368/1/50 
  36. ^ 和漢三才図会 : 巻31https://dl.ndl.go.jp/pid/2596369/1/5 
  37. ^ 和漢三才図会 : 32巻https://dl.ndl.go.jp/pid/2596369/1/34 
  38. ^ 和漢三才図会 :巻33https://dl.ndl.go.jp/pid/2596370/1/4 
  39. ^ 和漢三才図会 :巻34https://dl.ndl.go.jp/pid/2596370/1/15 
  40. ^ 和漢三才図会 :巻35https://dl.ndl.go.jp/pid/2596371/1/3 
  41. ^ 和漢三才図会 :巻36https://dl.ndl.go.jp/pid/2596371/1/19 
  42. ^ 和漢三才図会 :巻 37https://dl.ndl.go.jp/pid/2596372/1/4 
  43. ^ 和漢三才図会 :巻38https://dl.ndl.go.jp/pid/2596373/1/4 
  44. ^ 和漢三才図会 :巻39https://dl.ndl.go.jp/pid/2596374/1/4 
  45. ^ 和漢三才図会 :巻40https://dl.ndl.go.jp/pid/2596374/1/13 
  46. ^ 和漢三才図会 :巻40https://dl.ndl.go.jp/pid/2596374/1/22 
  47. ^ 和漢三才図会 :巻41https://dl.ndl.go.jp/pid/2596375/1/2 
  48. ^ 和漢三才図会 :巻42https://dl.ndl.go.jp/pid/2596376 
  49. ^ 和漢三才図会 :巻43https://dl.ndl.go.jp/pid/2596377/1/4 
  50. ^ 和漢三才図会 :巻44https://dl.ndl.go.jp/pid/2596378/1/4 
  51. ^ 和漢三才図会 :巻45https://dl.ndl.go.jp/pid/2596379/1/4 
  52. ^ 和漢三才図会 :巻46https://dl.ndl.go.jp/pid/2596379/1/20 
  53. ^ 和漢三才図会 :巻47https://dl.ndl.go.jp/pid/2596380/1/3 
  54. ^ 和漢三才図会 :巻48https://dl.ndl.go.jp/pid/2596381/1/5 
  55. ^ 和漢三才図会 :巻49https://dl.ndl.go.jp/pid/2596381/1/18 
  56. ^ 和漢三才図会 :巻50https://dl.ndl.go.jp/pid/2596382/1/4 
  57. ^ 和漢三才図会 :巻51https://dl.ndl.go.jp/pid/2596382/1/10 
  58. ^ 和漢三才図会 :巻52https://dl.ndl.go.jp/pid/2596383 
  59. ^ 和漢三才図会 :巻53https://dl.ndl.go.jp/pid/2596384/1/5 
  60. ^ 和漢三才図会 :巻54https://dl.ndl.go.jp/pid/2596384/1/5 
  61. ^ 和漢三才図会 :巻55https://dl.ndl.go.jp/pid/2596385/1/4 
  62. ^ 和漢三才図会 :巻56https://dl.ndl.go.jp/pid/2596385/1/14 
  63. ^ 和漢三才図会 :巻57https://dl.ndl.go.jp/pid/2596386/1/5 
  64. ^ 和漢三才図会 :巻58https://dl.ndl.go.jp/pid/2596386/1/33 
  65. ^ 和漢三才図会 : 巻59https://dl.ndl.go.jp/pid/2596387/1/7 
  66. ^ 和漢三才図会 : 巻60https://dl.ndl.go.jp/pid/2596387/1/24 
  67. ^ 和漢三才図会 : 巻61https://dl.ndl.go.jp/pid/2596388/1/4 
  68. ^ 和漢三才図会 : 巻62 本https://dl.ndl.go.jp/pid/2596389/1/2 
  69. ^ 和漢三才図会 : 巻62 末https://dl.ndl.go.jp/pid/2596390/1/2 
  70. ^ 和漢三才図会 : 巻63https://dl.ndl.go.jp/pid/2596391/1/2 
  71. ^ 和漢三才図会 : 巻64https://dl.ndl.go.jp/pid/2596392/1/2 
  72. ^ 和漢三才図会 : 巻65https://dl.ndl.go.jp/pid/2596393/1/3 
  73. ^ 和漢三才図会 : 巻66https://dl.ndl.go.jp/pid/2596394/1/2 
  74. ^ 和漢三才図会 : 巻67https://dl.ndl.go.jp/pid/2596395/1/2 
  75. ^ 和漢三才図会 : 巻68https://dl.ndl.go.jp/pid/2596396/1/2 
  76. ^ 和漢三才図会 : 巻69https://dl.ndl.go.jp/pid/2596397/1/2 
  77. ^ 和漢三才図会 : 巻70https://dl.ndl.go.jp/pid/2596398/1/2 
  78. ^ 和漢三才図会 : 巻71https://dl.ndl.go.jp/pid/2596399/1/2 
  79. ^ 和漢三才図会 : 巻72 末https://dl.ndl.go.jp/pid/2596401/1/2 
  80. ^ 和漢三才図会 : 巻72 本https://dl.ndl.go.jp/pid/2596400/1/2 
  81. ^ 和漢三才図会 : 巻73https://dl.ndl.go.jp/pid/2596402/1/2 
  82. ^ 和漢三才図会 : 巻74https://dl.ndl.go.jp/pid/2596403/1/2 
  83. ^ 和漢三才図会 : 巻75https://dl.ndl.go.jp/pid/2596404/1/2 
  84. ^ 和漢三才図会 : 巻76https://dl.ndl.go.jp/pid/2596405/1/2 
  85. ^ 和漢三才図会 : 巻77https://dl.ndl.go.jp/pid/2596406/1/2 
  86. ^ 和漢三才図会 : 巻78https://dl.ndl.go.jp/pid/2596407/1/2 
  87. ^ 和漢三才図会 : 巻79https://dl.ndl.go.jp/pid/2596408/1/2 
  88. ^ 和漢三才図会 : 巻80https://dl.ndl.go.jp/pid/2596409/1/2 
  89. ^ 和漢三才図会 : 巻81https://dl.ndl.go.jp/pid/2596410/1/5 
  90. ^ 和漢三才図会 : 巻82https://dl.ndl.go.jp/pid/2596411/1/4 
  91. ^ 和漢三才図会 : 巻83https://dl.ndl.go.jp/pid/2596412/1/4 
  92. ^ 和漢三才図会 : 巻84https://dl.ndl.go.jp/pid/2596413/1/5 
  93. ^ 和漢三才図会 : 巻85https://dl.ndl.go.jp/pid/2596413/1/43 
  94. ^ 和漢三才図会 : 巻86https://dl.ndl.go.jp/pid/2596414/1/6 
  95. ^ 和漢三才図会 : 巻87https://dl.ndl.go.jp/pid/2596414/1/16 
  96. ^ 和漢三才図会 : 巻88https://dl.ndl.go.jp/pid/2596414/1/4 
  97. ^ 和漢三才図会 : 巻89https://dl.ndl.go.jp/pid/2596415/1/19 
  98. ^ 和漢三才図会 : 巻90https://dl.ndl.go.jp/pid/2596415/1/30 
  99. ^ 和漢三才図会 :巻91https://dl.ndl.go.jp/pid/2596415/1/37 
  100. ^ 和漢三才図会 : 巻92 本https://dl.ndl.go.jp/pid/2596416/1/2 
  101. ^ 和漢三才図会 : 巻92 本https://dl.ndl.go.jp/pid/2596416/1/10 
  102. ^ 和漢三才図会 : 巻92 末https://dl.ndl.go.jp/pid/2596417/1/4 
  103. ^ 和漢三才図会 :巻93https://dl.ndl.go.jp/pid/2596418/1/4 
  104. ^ 和漢三才図会 : 巻94 本https://dl.ndl.go.jp/pid/2596419/1/5 
  105. ^ 和漢三才図会 : 第94 末https://dl.ndl.go.jp/pid/2596420/1/2 
  106. ^ 和漢三才図会 : 巻95https://dl.ndl.go.jp/pid/2596421/1/4 
  107. ^ 和漢三才図会 :巻96https://dl.ndl.go.jp/pid/2596422/1/4 
  108. ^ 和漢三才図会 : 巻97https://dl.ndl.go.jp/pid/2596423/1/4 
  109. ^ 和漢三才図会 : 巻98https://dl.ndl.go.jp/pid/2596423/1/27 
  110. ^ 和漢三才図会 : 巻99https://dl.ndl.go.jp/pid/2596424/1/3 
  111. ^ 和漢三才図会 :巻100https://dl.ndl.go.jp/pid/2596425/1/3 
  112. ^ 和漢三才図会 : 巻101https://dl.ndl.go.jp/pid/2596425/1/12 
  113. ^ 和漢三才図会 : 巻102https://dl.ndl.go.jp/pid/2596426/1/3 
  114. ^ 和漢三才図会 : 巻103https://dl.ndl.go.jp/pid/2596427/1/4 
  115. ^ 和漢三才図会 : 巻104https://dl.ndl.go.jp/pid/2596427/1/24 
  116. ^ 和漢三才図会 : 巻105https://dl.ndl.go.jp/pid/2596428/1/4 

関連項目

外部リンク

Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Portal di Ensiklopedia Dunia

Kembali kehalaman sebelumnya