អត្ថបទនេះគឺជាអត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ។ លោកអ្នកអាចជួយវីគីភីឌាដោយសរសេរពង្រីកបន្ថែម។

ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ គឺជារដ្ឋនៅអឺរ៉ុបមួយដែលចាប់កំណើតនៅឆ្នាំ ៩៦២ (ការគ្រងរាជ្យរបស់ អូតុងទី១) ដល់ឆ្នាំ ១៨០៦ (ការដាក់រាជ្យរបស់ ហ្វ្រង់ស្វ័រទី២)។ រដ្ឋនេះជារដ្ឋមួយដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងមជ្ឈិមសម័យនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។ ការបញ្ចប់នូវរដ្ឋមួយនេះបានធ្វើឱ្យលេចឡើងនូវចក្រភពអូទ្រីស (ចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី ចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៦៧) និងសហព័ន្ធរ៉ាំង។

ពាក្យថា «ពិសិដ្ឋ» ត្រូវបានបន្ថែមនៅឆ្នាំ ១១៥៧^[១៦]^[១៧] ក្នុងរាជ្យរបស់ ហ្វ្រេដេរិក បាបារុស ដើម្បីបង្ហាញថាអធិរាជនៃចក្រភពមួយនេះគ្រងរាជ្យដោយមានការទទួលស្គាល់ពីព្រះជាម្ចាស់ផ្ទាល់។ ពាក្យ «រ៉ូម៉ាំង» ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដំបូងនៅឆ្នាំ ១១៨៤^[១៦] និងប្រើជាប់រហូតចាប់ពីឆ្នាំ ១២៥៤។ អធិរាជនៃចក្រភពមួយនេះមាននាមជាផ្លូវការ «អធិរាជនៃរ៉ូម៉ាំង» ដើម្បីចង់បង្ហាញថាពួកគេជាអ្នកបន្តវេនពីចក្រភពរ៉ូមាំងខាងលិចដែលដួលរលំនៅឆ្នាំ ៤៧៦។

ដំណើរការកំណែទម្រង់ចក្រភពនៅចុងសតវត្សទី១៥ និងដើមសតវត្សទី១៦ បានផ្លាស់ប្តូរចក្រភព ដោយបង្កើតឱ្យមានប្រព័ន្ធស្ថាប័នដែលបានបន្តស្ថិតស្ថេររហូតដល់ការរលំរលាយចុងក្រោយរបស់ខ្លួននៅសតវត្សទី១៩។ នៅថ្ងៃទី៦ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨០៦ អធិរាជ ហ្វ្រង់ស័្វរទី២ (Francis II) បានដាក់រាជ្យ និងបានរំលាយចក្រភពជាផ្លូវការ បន្ទាប់ពីការបង្កើតនូវសហព័ន្ធរ៉ាំង (Confederation of the Rhine) ដោយអធិរាជបារាំង ណាប៉ូឡេអុង ពីរដ្ឋចំណុះអាល្លឺម៉ង់ដែលស្មោះស្ម័គ្រនឹងបារាំង។

ការកកើតនៃចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ

ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ
*Sacrum Imperium Romanum* (Latin)
*Heiliges Römisches Reich* (German)
ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ
អាល្លឺម៉ង់
*Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae* (Latin)
*Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation* (German)
ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ; Sacrum Imperium Romanum (Latin); Heiliges Römisches Reich (German)ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ; អាល្លឺម៉ង់; Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae (Latin); Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation (German);
	800/962–1806
	Imperial Banner; (រ. 1430–1806) Coat of arms; (15th-century design)
	Quaternion Eagle (1510);
	The Holy Roman Empire at its greatest territorial extent imposed over modern borders, រ. 1200–1250
ស្ថានភាព	{{#if: \| \|
ធានី	Multicentral Rome (de jure) Coronation of the Holy Roman Emperor ; Aachen (800–1562) 800–888 (as capital) 800–1562 (coronation of the king of Germany) ; Innsbruck (1508–1519) Seat of the Hofkammer and the Court Chancery ; Vienna (1550s–1583, 1612–1806) Seat of the Habsburgs (seat of the Aulic Council from 1497/1498) ; Frankfurt (1562–1806) Election and coronation ; Prague (1583–1612) ; Regensburg (1594–1806) Imperial Diet from 1594, perpetual from 1663 ; Wetzlar (1689–1806) Imperial Chamber Court ;
ភាសាទូទៅ	German, Medieval Latin (administrative/liturgical/ceremonial); Various
សាសនា	Various official religions:; Roman Catholicism (1054–1806); Lutheranism (1555–1806); Calvinism (1648–1806)
រដ្ឋាភិបាល	Elective monarchy; Mixed monarchy (after Imperial Reform)
Emperor
▪ 800–814	Charlemagne (first)
▪ 962–973	Otto I
▪ 1519–1556	Charles V
▪ 1792–1806	Francis II (last)
នីតិបញ្ញត្តិ	Imperial Diet
សម័យកាលប្រវត្តិសាស្រ្ត	Middle Ages to early modern period
▪ Frankish Charlemagne is crowned Emperor of the Romans	25 December 800
▪ East Frankish Otto I is crowned Emperor of the Romans	2 February 962
▪ Conrad II assumes crown of the Kingdom of Burgundy	2 February 1033
▪ Peace of Augsburg	25 September 1555
▪ Peace of Westphalia	24 October 1648
▪ Cabinet wars	1648–1789
▪ Battle of Austerlitz	2 December 1805
▪ Abdication of Francis II	6 August 1806
ក្រឡាផ្ទៃ
1150	១១០០០០០ គ.ម២ (៤២០០០០ ម៉ាយ ក.)
ប្រជាជន
▪ 1700	23,000,000
▪ 1800	29,000,000
រូបិយវត្ថុ	Multiple: thaler, guilder, groschen, Reichsthaler
Preceded by	Succeeded by
	East Francia
	Kingdom of Italy
	Carolingian Empire
Confederation of the Rhine
Austrian Empire
Kingdom of Prussia
Old Swiss Confederacy
Kingdom of Sardinia
Duchy of Savoy
Dutch Republic
Kingdom of France

ចក្រភពការ៉ូឡាំងហ្ស៊្វាងពីឆ្នាំ ៨១៤ (ការសោយទិវង្គតរបស់សាឡឺម៉ាញ) ដល់ឆ្នាំ ៨៤៣ (សន្ធិសញ្ញាវែរដាំង)

ការបែងចែកអាណាចក្រការ៉ូលីនជីន (Carolingian) នៅសន្ធិសញ្ញាវ៉ែរដាំង ក្នុងឆ្នាំ៨៤៣។

មុនការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះចៅអធិរាជ សាឡឺម៉ាញ (Charlemagne) នៅឆ្នាំ ៨១៤ ចក្រភពការ៉ូឡាំងហ្ស៊្វាង (Carolingian Empire) ដែលទ្រង់បានស្ថាបនាឡើងនៅឆ្នាំ ៨០០ បានឆ្លងកាត់ការបែងចែក និងការបង្រួបបង្រួមឡើងវិញជាច្រើនលើក រវាងបុត្ររបស់ទ្រង់នៅឆ្នាំ ៨០៦^[១៨]។ ការបែងចែកក្នុងចំណោមបុត្រាៗរបស់អ្នកគ្រប់គ្រងបែបនេះ ត្រូវបានចែងនៅក្នុងច្បាប់ហ្វ្រង់ (Frankish law) ហើយមិនមែនមានន័យថាជាទីបញ្ចប់នៃឯកភាពរបស់ចក្រភពនោះទេ ដោយហេតុថា គោលនយោបាយរួម ក៏ដូចជាការបង្រួបបង្រួមនាពេលអនាគតរវាងបណ្តាផ្នែកផ្សេងៗដែលបានបែងចែក គឺនៅតែអាចធ្វើទៅបាន។

មានការចែងទុកជាពិសេសថា ប្រសិនបើកូនណាម្នាក់ស្លាប់ដោយគ្មានកូនចៅ ចំណែករបស់គាត់ត្រូវវិលទៅរកបងប្អូនប្រុសណាម្នាក់របស់គាត់។ ដូច្នេះ កេរមរតករបស់ព្រះចៅសាលឺម៉ាញបានធ្លាក់ទាំងមូលទៅលើព្រះចៅ ល្វី ឡឺ ពីយឺ (Louis le Pieux)^[១៨] នៅពេលដែលព្រះអង្គម្ចាស់ សាល (Charles) និង ប៉េប៉ាំង (Pépin) បានសុគត។

សន្ធិសញ្ញាវែរដាំង ឆ្នាំ៨៤៣ បានដោះស្រាយនូវការបែងចែកទឹកដីថ្មីមួយរវាងចៅប្រុសទាំងបីរបស់ព្រះចៅសាលឺម៉ាញ (Charlemagne) ៖

ស្ដេចសាល ឡឺ សូវ (Charles le Chauve) ទទួលបានផ្នែកខាងលិចដែលមានឥទ្ធិពលហ្កាឡូ-រ៉ូម៉ាំង (Gallo-Roman) ដែលលាតសន្ធឹងរហូតដល់ទន្លេមើស (Meuse)។
ស្ដេចល្វី ឡឺ ហ្ស៊ែរម៉ានីក (Louis le Germanique) ទទួលបានផ្នែកខាងកើតដែលមានឥទ្ធិពលហ្ស៊ែរម៉ានីក (Germanic)។
ហើយចុងក្រោយ ឡូទែរទី១ (Lothaire Ier) ដែលជាអធិរាជខាងលិចតាំងពីឆ្នាំ៨៤០ ចំណែកឯទ្រង់វិញ ទទួលបានផ្នែកកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហ្វ្រង់ (Frankish) ដែលលាតសន្ធឹងពីសមុទ្រខាងជើង (North Sea) រហូតដល់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ (Mediterranean Sea) និងទីក្រុងរ៉ូម (Rome)^[១៩]។

ចក្រភពការ៉ូឡាំងហ្ស៊្វាងបន្ទាប់ពីសន្ធិសញ្ញាវែរដាំង (៨៤៣-៩២១)

នៅពេលដែលព្រះចៅ សាល ឡឺ គ្រោស (Charles le Gros) អធិរាជនៃចក្រភពខាងលិច ចាប់ពីឆ្នាំ ៨៨១ ត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីរាជ្យនៅឆ្នាំ ៨៨៧ ដោយសភាជាន់ខ្ពស់នៃពួកឥស្សរជននៃនគរហ្វ្រង់សីខាងកើត (East Francia), មួយផ្នែកដោយសារតែអសមត្ថភាពរបស់ទ្រង់ក្នុងការវាយបណ្ដេញពួកន័រម៉ង់ (Normans)^[១៨] ដែលបានលុកលុយបំផ្លិចបំផ្លាញព្រះរាជាណាចក្រ, គឺចាប់ពីពេលនោះមក គ្មានមេដឹកនាំណាម្នាក់ទៀតនៃដែនដីផ្សេងៗនៃអតីតចក្រភពការ៉ូលីនជាន (Carolingian Empire) ត្រូវបានជ្រើសរើសជាអធិរាជនោះទេ។

នៅពេលនោះ តំបន់ផ្សេងៗបានចាប់ផ្ដើមជ្រើសរើសស្ដេចផ្ទាល់ខ្លួន ហើយស្ដេចទាំងនេះភាគច្រើនមិនមែនជាសមាជិកនៃរាជវង្សការ៉ូឡាំង (Carolingian) ទៀតទេ។ ភាពបែកបាក់ និងការបែងចែកដែនដីក្នុងចក្រភពក៏កាន់តែច្បាស់ឡើងៗ^[២០]។ ទន្ទឹមនឹងនេះ សង្គ្រាមដណ្ដើមអំណាចក្នុងរាជវង្សការ៉ូឡាំងផ្ទាល់ បានធ្វើឲ្យចក្រភពធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល។ ជាលទ្ធផល ចក្រភពបានបាត់បង់សមត្ថភាពក្នុងការការពារខ្លួនពីការឈ្លានពានពីខាងក្រៅ។ កង្វះឯកភាពក្នុងរាជវង្សនេះ^[១៨] បានបណ្ដាលឲ្យចក្រភពបែកខ្ញែកទៅជាដែនដីតូចៗជាច្រើន (ឧទាហរណ៍៖ ដែនដីរបស់កុង (County), ដែនដីរបស់ឌុក (Duchy) ជាដើម)។ ដែនដីទាំងនេះស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់ពួកអភិជន ឬស្ដេចត្រាញ់តាមតំបន់ ដែលភាគច្រើនលើសលប់ទទួលស្គាល់អំណាចស្ដេចធំ (suzerain) របស់ខ្លួនត្រឹមតែក្នុងនាម ឬជាផ្លូវការប៉ុណ្ណោះ។

នៅឆ្នាំ ៨៨៨ ភាគកណ្ដាលនៃចក្រភពបានបែកបាក់ បង្កើតបានជារាជាណាចក្រតូចៗឯករាជ្យជាច្រើន។ ក្នុងនោះរួមមាន បួរហ្គូញលើ (Haute-Bourgogne) បួរហ្គូញត្រង់ហ្ស៊ូរ៉ាន (Bourgogne Transjurane) និងអ៊ីតាលី។ ចំណែកឯតំបន់ឡូរ៉ែន (Lorraine) ត្រូវបានបញ្ចូលទៅភាគខាងកើត ក្លាយជារាជាណាចក្រចំណុះ។ ស្តេចនៃរាជាណាចក្រថ្មីទាំងនេះ បានឡើងកាន់អំណាចដោយសារការគាំទ្រពីពួកអភិជនក្នុងតំបន់ ប្រឆាំងនឹងអ្នកទាមទាររាជ្យពីខ្សែរាជវង្សការ៉ូឡាំងហ្ស៊ាំង (Carolingiens)។ នៅភាគខាងកើត ពួកអភិជនក្នុងតំបន់បានជ្រើសរើសតែងតាំងពួកឌុក (Ducs) ឱ្យកាន់អំណាច។ ស្ថានភាពបានផ្លាស់ប្តូរនៅឆ្នាំ ៩១១ នៅពេលដែល ល្វីស ឡង់ហ្វង់ (Louis l'Enfant) ដែលជាស្តេចពីខ្សែរាជវង្សការ៉ូឡាំងហ្ស៊ាំងចុងក្រោយបង្អស់នៃហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើត (Francie orientale) បានសោយទិវង្គត។ ការណ៍នេះបានបញ្ចប់ខ្សែរាជវង្សការ៉ូឡាំងហ្ស៊ាំងនៅភូមិភាគខាងកើត^[២០]។ ហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើតស្ទើរតែបែកបាក់ដូចហ្វ្រង់ស៊ីកណ្ដាល (Francie médiane) ទៅហើយ។ ប៉ុន្តែការបែកបាក់នេះត្រូវបានបញ្ចៀស ដោយសារពួកមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃរាជាណាចក្របានជ្រើសរើស កុងរ៉ាដទី១ (Conrad Ier) ឱ្យឡើងសោយរាជ្យ។ ទោះបីជា កុងរ៉ាដ មិនមែនជាសមាជិកនៃរាជវង្សការ៉ូឡាំងហ្ស៊ាំងក៏ដោយ ទ្រង់នៅតែជាជនជាតិហ្វ្រង់ (Franc) នៃខ្សែត្រកូលកុងរ៉ាដាំង (Conradiens)។ ចំណុចរបត់សំខាន់មួយទៀតបានកើតឡើងនៅឆ្នាំ ៩១៩ នៅហ្វ្រ៊ីតស្លារ (Fritzlar)។ ពេលនោះ ឌុកនៃសាក់សុីនី (Saxe) ព្រះនាម ហង់រី ល័រសឺឡឺ (Henri l'Oiseleur) ត្រូវបានជ្រើសតាំងជាស្តេចនៃហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើត។ ទ្រង់គឺជាបុគ្គលដំបូងគេដែលមិនមែនជាជនជាតិហ្វ្រង់ ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសឱ្យឡើងសោយរាជ្យ^[១៨]។ ចាប់ពីពេលនោះមក អំណាចលើចក្រភពលែងស្ថិតក្នុងកណ្ដាប់ដៃរាជវង្សតែមួយទៀតហើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ពួកអភិជន និងពួកឌុក បានក្លាយជាអ្នកដែលមានអំណាចសម្រេចក្នុងការជ្រើសរើសព្រះមហាក្សត្រ។

នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ៩២១ ព្រះបាទ ហង់រីទី១ (Henri Ier) ដែលជាស្តេចនៃហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើត (Francie orientale) និងព្រះបាទ សាល ឡឺ សាំ (Charles le Simple) ដែលជាស្តេចនៃហ្វ្រង់ស៊ីខាងលិច (Francie occidentale) បានទទួលស្គាល់អំណាចគ្នាទៅវិញទៅមកតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាប៊ន (Traité de Bonn)^[២១]។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ព្រះបាទហង់រីទី១ មានសិទ្ធិប្រើប្រាស់គោរមងារជា «ស្តេចនៃពួកហ្វ្រង់ខាងកើត» (Rex Francorum orientalium)។ យូរៗទៅ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានរួមចំណែកធ្វើឱ្យហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើតក្លាយទៅជារដ្ឋមួយឯករាជ្យ និងមានស្ថិរភាព។ ការណ៍នេះកើតឡើង ទោះបីជាចក្រភពហ្វ្រង់ទាំងមូលកំពុងបែកបាក់ក៏ដោយ។ ស្ថិរភាពរបស់ហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើតក៏ត្រូវបានពង្រឹងដោយការបង្រួបបង្រួមនៃប្រជាជនជែរម៉ានិក (peuples germaniques) ដែលនិយាយគ្រាមភាសាទូដេស្ក (dialectes tudesques) ខុសពីពួកហ្វ្រង់ខាងលិចដែលនិយាយគ្រាមភាសារ៉ូម៉ាំង (dialectes romans)។

រជ្ជកាលអូតុងទី១ (៩៣៦-៩៧៣)

ដើម្បីសម្រេចបាននូវឯកភាពនៃព្រះរាជាណាចក្រ តាមរយៈការបង្រួបបង្រួមសមាសភាគនយោបាយផ្សេងៗ, ព្រះបាទហង់រីទី១បានស្វែងរកការយល់ព្រមពីមហាអស្សរជនជ្រើសតាំងទាំងអស់ ឲ្យតែងតាំងព្រះរាជបុត្រាទ្រង់ព្រះនាម អូតុង ជាអ្នកស្នងរាជ្យ។

ការឡើងគ្រងរាជ្យរបស់ព្រះចៅអូតុងទី១ (Otton Ier) គឺជាសក្ខីភាពបង្ហាញពីទំនុកចិត្តយ៉ាងមុតមាំរបស់រាជវង្សថ្មីរបស់ទ្រង់។ ព្រះអង្គត្រូវបានធ្វើពិធីរាជាភិសេកនៅថ្ងៃទី៧ ខែសីហា ឆ្នាំ៩៣៦ នៅក្រុងអាខិន (Aix-la-Chapelle) ដោយគង់លើរាជបល្ល័ង្កដែលគេជឿថាជារបស់អតីតអធិរាជដ៏ល្បីល្បាញ គឺព្រះចៅសាឡឺម៉ាញ (Charlemagne)។ គោលបំណងនៃពិធីនេះ គឺដើម្បីពង្រឹងភាពស្របច្បាប់ និងអំណាចរបស់ទ្រង់។ ក្នុងពិធីរាជាភិសេកនោះ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីក៏បានទទួលការចាក់ប្រេងអភិសេក ហើយបានប្តេជ្ញាចិត្តយ៉ាងឱឡារិកថានឹងការពារ និងគាំទ្រសាសនាចក្រ។ ទោះបីជាត្រូវប្រឈមមុខនឹងការតស៊ូពីសំណាក់ព្រះញាតិវង្សមួយចំនួន និងពីពួកឌុក (ducs) នៅតំបន់ឡូរ៉ែន (Lorraine) ក៏ដោយ ក៏ព្រះចៅអូតុងបានពង្រឹងអំណាចរបស់ទ្រង់ឲ្យកាន់តែរឹងមាំជាលំដាប់។ ចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់គឺជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់របស់ទ្រង់លើជនជាតិហុងគ្រី នៅក្នុងសមរភូមិឡិចហ្វ៊ែល (Lechfeld) ក្បែរក្រុងអ័កស្បួរ (Augsbourg) នាឆ្នាំ៩៥៥។ បន្ទាប់ពីជ័យជម្នះនេះ នៅលើសមរភូមិផ្ទាល់ កងទ័ពរបស់ទ្រង់បានប្រកាសលើកតម្កើងទ្រង់ជា «អាំងពែរ៉ាទ័រ» (Imperator) ដែលជាកាយវិការរំលឹកពីទំនៀមទម្លាប់របស់កងទ័ពរ៉ូម៉ាំងសម័យបុរាណ^[១៨]។

ជ័យជម្នះរបស់ព្រះចៅអូតុង លើជនជាតិហុងគ្រី បានផ្ដល់ឱកាសឲ្យសម្តេចប៉ាប ហ្សង់ទី១២ (Pope John XII) អញ្ជើញទ្រង់យាងទៅកាន់ក្រុងរ៉ូម។ នៅទីនោះ សម្តេចប៉ាបបានប្រគល់មកុដអធិរាជថ្វាយព្រះចៅអូតុង ដើម្បីតែងតាំងទ្រង់ជាអ្នកការពារសាសនាចក្រជាផ្លូវការ^[១៨]។ សកម្មភាពនេះកើតឡើងដោយសារ៖

នៅសម័យនោះ សម្តេចប៉ាបកំពុងប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែងពីស្ដេចអ៊ីតាលីក្នុងតំបន់។
ទ្រង់សង្ឃឹមថា ការតែងតាំងនេះនឹងធ្វើឲ្យព្រះចៅអូតុងគាំទ្រទ្រង់។

ការតែងតាំងព្រះចៅអូតុងជាអធិរាជមានអត្ថន័យជ្រាលជ្រៅ៖

វាបង្ហាញថា អតីតជនជាតិ «អនារ្យជន» (តាមការយល់ឃើញរបស់រ៉ូម៉ាំង) បានក្លាយជាអ្នកបន្តវេនវប្បធម៌រ៉ូម៉ាំង។
វាធ្វើឲ្យអាណាចក្របូព៌ា (Regnum Orientale) ក្លាយជាអ្នកស្នងរាជ្យស្របច្បាប់របស់អធិរាជ សាឡឺម៉ាញ។

ព្រះចៅអូតុងបានទទួលយកសំណើនេះ ហើយបានយាងទៅក្រុងរ៉ូម។ ទោះជាយ៉ាងណា ការណ៍នេះបានធ្វើឲ្យចក្រភពប៊ីហ្សង់ទីន (Byzantine Empire) និងប្រជាជនរ៉ូម៉ាំង (Romans) ខឹងសម្បាជាខ្លាំង^[១៨]។

ការឡើងគ្រងរាជ្យជាអធិរាជរបស់អូតុងទី១ (Otton Ier) នៅថ្ងៃទី២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ៩៦២^[១៨] ត្រូវបានប្រវត្តិវិទូភាគច្រើនចាត់ទុកថាជាកាលបរិច្ឆេទនៃការស្ថាបនាចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ (Saint-Empire romain germanique) ទោះបីជាគោលបំណងរបស់អូតុងមិនមែនជាការបង្កើតចក្រភពថ្មី ប៉ុន្តែជាការស្តារចក្រភព (ដែលមានស្រាប់) ឡើងវិញ (renovatio imperii)។

ផ្ទុយទៅវិញ ចក្រភពការ៉ូឡាំងជៀន ដែលធ្លាប់មានពីអតីតកាលនោះ បានរលំរលាយជាស្ថាពរហើយ។ ការណ៍នេះកើតឡើងដោយសារដំណើរការបែងចែកអាណាចក្ររវាង ហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើត ហ្វ្រង់ស៊ីកណ្តាល និង ហ្វ្រង់ស៊ីខាងលិច ត្រូវបានបញ្ចប់។ ទោះជាយ៉ាងណា ព្រះចៅអូតុង បានចាត់ទុកព្រះអង្គជាអ្នកបន្តវេន (continuator)^[១៩]។ តាមរយៈពិធីរាជាភិសេករបស់ព្រះអង្គ ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ ក៏ទទួលបានភាពស្របច្បាប់ទាំងផ្នែកលោកិយ (temporal legitimacy) និងផ្នែកសាសនា (sacred legitimacy) ក្នុងនាមជា ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងថ្មី (new Imperium Romanum) ផងដែរ។

រាជវង្សអូតុង

ទិដ្ឋភាពទូទៅ

នៅសម័យមេរ៉ូវ៉ាំងស៊្សាង (Mérovingiens) ពួកឌុច (Ducs) គឺជាមន្ត្រីរាជការដែលទទួលបន្ទុកកិច្ចការយោធានៅក្នុងទឹកដីដែលពួកហ្វ្រង់ (Francs) ដណ្ដើមបាន។ ដំបូងឡើយ ពួកគេបង្កើតបានជាអំណាចអន្តរការីមួយ ដែលមានស្វ័យភាពក្នុងកម្រិតណាមួយ។ នៅពេលអំណាចកណ្ដាលមេរ៉ូវ៉ាំងស៊្សាងចុះខ្សោយ (បន្ទាប់ពីមានការបែងចែកទឹកដីផ្សេងៗ)^[២២] អាណាខេត្តឌុចតាមជាតិពន្ធុ (duchés ethniques ឬ Stammesherzogtümer) ដូចជា របស់ពួកអាឡាម៉ង់ (Alamans) ឬ បាវ៉ារី (Bavarii) ក៏ទទួលបានឯករាជ្យភាពកាន់តែខ្លាំងឡើង។ បន្ទាប់មកនៅក្រោមសម័យការ៉ូឡាំងស៊្សាង អាណាខេត្តឌុចតាមជាតិពន្ធុទាំងនេះត្រូវបានរំលាយចោល។ ជំនួសមកវិញ គឺអាណាខេត្តឌុចដែលទទួលបានអំណាចពីអធិរាជ (Amtsherzöge)។ ទោះយ៉ាងណា នៅពេលអំណាចការ៉ូឡាំងស៊្សាងចុះខ្សោយវិញនៅប្រហែលឆ្នាំ ៩០០ អាណាខេត្តឌុចតាមជាតិពន្ធុបានលេចឡើងវិញម្ដងទៀត^[២៣]។ អាណាខេត្តឌុចទាំងនោះរួមមាន អាណាខេត្តឌុកសាសូនី (Saxe) អាណាខេត្តឌុកហ្វ្រង់កូនី (Franconie) អាណាខេត្តឌុកបាវ៉ារៀ (Bavière) អាណាខេត្តឌុកស្វាប៊ី (Souabe) និងអាណាខេត្តឌុកឡូតារីងហ្ស៊ី (Lotharingie)^[២៤]។ នៅឆ្នាំ ៩១១ អំណាចរបស់ពួកឌុចតាមជាតិពន្ធុមានភាពខ្លាំងក្លាណាស់ រហូតដល់ពួកគេបានជ្រើសរើសស្ដេចផ្ទាល់ខ្លួនមួយអង្គ (សម្រាប់នគរហ្វ្រង់ស៊ីខាងកើត) ដោយប្រឆាំងនឹងសិទ្ធិតាមខ្សែលោហិតរបស់រាជវង្សការ៉ូឡាំងស៊្សាងនៃនគរហ្វ្រង់ស៊ីខាងលិច។ នៅពេលរាជវង្សអូតូនីយ៉ាំង (តាមរយៈព្រះចៅហង់រីទី១) ឡើងកាន់អំណាចនៅឆ្នាំ ៩១៩ ពួកគេបានទទួលស្គាល់ពួកឌុចទាំងនេះ^[២៥]។ រហូតដល់សតវត្សទី១១ អាណាខេត្តឌុចទាំងនេះនៅតែមានឯករាជ្យភាពច្រើនឬតិចពីអំណាចកណ្ដាលរបស់ព្រះមហាក្សត្រ។ ប៉ុន្តែ អាណាខេត្តឌុចតាមជាតិពន្ធុពីបុរាណបានបាត់បង់សារៈសំខាន់របស់ខ្លួនបន្តិចម្តងៗ។ អាណាខេត្តឌុចហ្វ្រង់កូនី បានរលាយបាត់តាំងពីឆ្នាំ ៩៣៦។ អាណាខេត្តឌុចឡូរ៉ែន ត្រូវបានបែងចែកនៅឆ្នាំ ៩៥៩ ជា ឡូតារីងហ្ស៊ីក្រោម (Basse-Lotharingie) និង ឡូតារីងហ្ស៊ីលើ (Haute-Lotharingie)^[២៤]។ អាណាខេត្តឌុកការីនធី (Carinthie) បានកកើតឡើងពីការបែងចែកអាណាខេត្តឌុចបាវ៉ារៀនៅឆ្នាំ ៩៧៦^[២៦]។

ចក្រភពនេះបានចាប់កំណើតឡើងជាឧបករណ៍របស់មេដឹកនាំតាមតំបន់ (ducs)។ អាស្រ័យហេតុនេះ ការស្នងរាជ្យបានផ្លាស់ប្តូរ៖ ចក្រភពលែងត្រូវបានបែងចែកក្នុងចំណោមបុត្រារបស់ព្រះមហាក្សត្រទៀតហើយ ដោយបានក្លាយជារបបរាជានិយមជ្រើសតាំងវិញ^[១៩]។ ការអនុវត្តថ្មីដែលមិនបែងចែកកេរ្តិ៍មរតករាជ្យនេះ គឺផ្ទុយនឹងច្បាប់ហ្វ្រង់បុរាណ។ ព្រះចៅហង់រីទី១ មានអំណាចមានកម្រិត ដោយទ្រង់គ្រាន់តែជាប្រមុខកំពូល (suzerain) លើអាណាខេត្តតាមជនជាតិធំៗ (duchés ethniques) ប៉ុណ្ណោះ ដូចជា ស្វាប (Souabe), បាវ៉ារៀ (Bavière), សាក់សុននី (Saxe) និងហ្វ្រង់កូនី (Franconie)។ ដូច្នេះ អ្វីដែលទ្រង់អាចផ្ទេរឲ្យបុត្រាបាន គឺមានត្រឹមតែតំបន់សាក់សុននី (ជាទឹកដីផ្ទាល់របស់ទ្រង់) ឬក៏តំណែងជាប្រមុខកំពូលនេះឯង^[១៩]។ ដោយឈរលើមូលដ្ឋាននេះ ព្រះចៅហង់រីទី១ បានចេញបទបញ្ញត្តិ កំណត់ថា មានតែបុត្រាមួយអង្គគត់ដែលត្រូវស្នងរាជ្យបន្តពីទ្រង់។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក គោលការណ៍សំខាន់ពីរបានលេចឡើង និងមានទំនាក់ទំនងគ្នានៅក្នុងចក្រភព៖ គោលការណ៍នៃការស្នងរាជ្យតាមខ្សែលោហិត (កេរ្តិ៍មរតក) និងគោលការណ៍នៃរបបរាជានិយមជ្រើសតាំង។ គោលការណ៍ទាំងពីរនេះបានបន្តជះឥទ្ធិពលលើចក្រភព រហូតដល់ចុងបញ្ចប់នៃរាជវង្សហ្វ្រង់កូនី។ ក្រោយមកទៀត ព្រះចៅអូតុងទី១ បានធ្វើយុទ្ធនាការយោធាជាច្រើនលើកនៅអ៊ីតាលី។ ទ្រង់បានដណ្ដើមយកភាគខាងជើង និងផ្នែកខ្លះនៃតំបន់កណ្ដាលនៃឧបទ្វីប ហើយបានបញ្ចូលព្រះរាជាណាចក្រឡុំបាត (Royaume lombard) ទៅក្នុងចក្រភព^[១៩]។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ការបញ្ចូលទឹកដីអ៊ីតាលីចំណុះចក្រភពទាំងមូល មិនបានសម្រេចពេញលេញទាំងស្រុងនោះទេ។

គឺនៅក្រោមរជ្ជកាលព្រះចៅអូតុងទី២ ហើយ ដែលចំណងចុងក្រោយបង្អស់ជាមួយនគរហ្វ្រង់ខាងលិចបានរលាយបាត់ទៅ។ នៅឆ្នាំ ៩៧៧ ព្រះចៅអូតុងទី២ បានតែងតាំងសាល (Charles) ដែលត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយរបស់ទ្រង់ ជាឌុច នៃតំបន់ឡូតារីងហ្គីក្រោម។ ការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យព្រះរៀមរបស់ឆាលស៍ គឺព្រះបាទឡូទែរ ស្តេចនៃនគរហ្វ្រង់ ចាប់ផ្តើមទាមទារយកទឹកដីនេះ។ ព្រះបាទឡូទែរ បានចូលឈ្លានពាននៅឆ្នាំ ៩៧៨ រហូតដល់ថ្នាក់ដណ្តើមបានទីក្រុងអាកស៍-ឡា-ឆាប៉ែល (Aix-la-Chapelle) ទៀតផង^[១៨]។ ដើម្បីឆ្លើយតប ព្រះចៅអូតុងបានលើកទ័ពចេញច្បាំងនឹងព្រះបាទឡូត៊ែរ ហើយបានទៅដល់ក្រុងប៉ារីស។ ស្ថានការណ៍បានធូរស្រាលឡើងវិញនៅឆ្នាំ ៩៨០។ ការបែកបាក់ជាស្ថាពររវាងរដ្ឋបន្តវេនពីចក្រភពការ៉ូឡាំងហ្ស៊ាំង បានកើតឡើង។ ប៉ុន្តែ ផលវិបាកពិតប្រាកដនៃការបែកបាក់នេះ មិនទាន់ឃើញច្បាស់ភ្លាមៗទេ គឺទាល់តែពេលក្រោយៗមកទៀតទើបគេមើលឃើញ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ដោយសារស្មារតីនៃអត្តសញ្ញាណបារាំងបានលេចរូបរាងឡើង នគរបារាំងក៏ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាឯករាជ្យពីអំណាចរបស់ព្រះចៅអធិរាជ។

ចំណាំ

↑ ^១,០ ^១,១ ^១,២ Some historians refer to the beginning of the Empire as 800, with the coronation of Frankish king Charlemagne ("Charles the Great").^[១] Others refer to the beginning as the coronation of Otto the Great in 962.^[២]
↑ Regensburg, seat of the 'Eternal Diet' after 1663, came to be viewed as the unofficial capital of the Empire by several European powers with a stake in the Empire – France, England, the Netherlands, Russia, Sweden, Denmark – and they kept more or less permanent envoys there because it was the only place in the Empire where the delegates of all the major and mid-size German states congregated and could be reached for lobbying, etc. The Habsburg emperors themselves used Regensburg in the same way. (Härter 2011, pp. 122–123, 132)
↑ German, Low German, Italian, Czech, Polish, Dutch, French, Frisian, Romansh, Slovene, Sorbian, Yiddish and other languages. According to the Golden Bull of 1356 the sons of prince-electors were recommended to learn the languages of German, Latin, Italian and Czech.^[១៣]
↑ According to the perspective of the Eastern Orthodox Church, before the ទំព័រគំរូ:C. Great Schism of 1054 (a gradual process), the Holy Roman Empire (along with the rest of Western Europe) was Orthodox Christian, being under the ecclesiastical jurisdiction of the Patriarchate of Rome before Pope Leo IX broke communion with the other churches. As a prime example, Emperor Henry II (†1024) ruled the state and died shortly before the Schism, yet is venerated as a Saint by both Catholics and Orthodox.
↑ German "Roman" Empire: Due to feudal organization the realm controlled by the emperor is hard to define, much less measure. It is estimated to peak around 1050 at about 1.0 Mm². (Taagepera 1997, p. 494)

ឯកសារយោង

↑ "Charlemagne | Holy Roman emperor". Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 16 October 2023.
↑ Kleinhenz 2004, p. 810; "Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman Empire, though that term was used until the twelfth century".
↑ von Aretin, Karl Otmar Freiherr (31 December 1983). "Das Reich ohne Hauptstadt? Die Multizentralitat der Hauptstadtfunktionen im Reich bis 1806". Hauptstädte in europäischen Nationalstaaten: 5–14. DOI:10.1515/9783486992878-003.
↑ Brady 2009, p. 211.
↑ Pavlac & Lott 2019, p. 249.
↑ Wissenschaften, Neuhausener Akademie der (2021) (ជាde). Beiträge zur bayerischen Geschichte, Sprache und Kultur. BoD – Books on Demand. p. 106. ល.ស.ប.អ. 978-3-0006-9644-2.
↑ Schmitt, Oliver Jens (2021) (ជាde). Herrschaft und Politik in Südosteuropa von 1300 bis 1800. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. p. 659. ល.ស.ប.អ. 978-3-1107-4443-9.
↑ Buchmann, Bertrand Michael (2002) (ជាde). Hof, Regierung, Stadtverwaltung: Wien als Sitz der österreichischen Zentralverwaltung von den Anfängen bis zum Untergang der Monarchie. Verlag für Geschichte und Politik. p. 37. ល.ស.ប.អ. 978-3-4865-6541-6.
↑ Klopstock, Friedrich Gottlieb (1974) (ជាde). Werke und Briefe: historisch-kritische Ausgabe. W. de Gruyter. p. 999. https://books.google.com/books?id=pw9cAAAAMAAJ។ បានយកមក 6 February 2022.
↑ Pihlajamäki, Heikki; Dubber, Markus D.; Godfrey, Mark (2018) (ជាen). The Oxford Handbook of European Legal History. Oxford University Press. p. 762. ល.ស.ប.អ. 978-0-1910-8838-4. https://books.google.com/books?id=dg5jDwAAQBAJ&pg=PT762។ បានយកមក 6 February 2022.
↑ Johnston, William M. (1983) (ជាen). The Austrian Mind: An Intellectual and Social History, 1848–1938. University of California Press. p. 13. ល.ស.ប.អ. 978-0-5200-4955-0.
↑ Pavlac & Lott 2019, p. 278.
↑ Žůrek 2014.
↑ Wilson 2016, pp. v–xxvi.
↑ ^១៥,០ ^១៥,១ Wilson 2016, p. 496.
↑ ^១៦,០ ^១៦,១ (de) Gerhard Krause, Gerhard Müller, Siegfried M. Schwertner, Theologische Realenzyklopädie. Band 28. Pürstinger-Religionsphilosophie, Walter de Gruyter, 1997, p. 447
↑ "dMGH | Band". web.archive.org. 2020-01-28. Archived from the original on 2020-01-28. Retrieved 2025-02-13.{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link)
↑ ^{១៨,០០} ^{១៨,០១} ^{១៨,០២} ^{១៨,០៣} ^{១៨,០៤} ^{១៨,០៥} ^{១៨,០៦} ^{១៨,០៧} ^{១៨,០៨} ^{១៨,០៩} Francis Rapp, Le Saint-Empire romain germanique: d'Otton le Grand à Charles Quint , Paris, Seuil, coll. « Points / Histoire » (n^o 328), juin 2003, 2^e éd. (1^re éd. oct. 2000), 1 vol., 379, 18 cm (ISBN 978-2-02-055527-2, EAN 9782020555272, OCLC 469956961, BNF 39019558, SUDOC 073376507).
↑ ^១៩,០ ^១៩,១ ^១៩,២ ^១៩,៣ ^១៩,៤ Schillinger, J. (2002). Le Saint-Empire. Ellipses Marketing.
↑ ^២០,០ ^២០,១ Rovan, J. (1999). Histoire de l’Allemagne. Seuil.
↑ Schillinger, J. (2002). Le Saint-Empire. Ellipses Marketing.
↑ Maurice Prou, La Gaule mérovingienne, Paris, 1897, p. 31.
↑ Raban Westphalen/Jürgen Bellers, Deutsches Regierungssystem, Munich, 2001, p. 3.
↑ ^២៤,០ ^២៤,១ Cornelia Stroh, Sprachkontakt und Sprachbewusstsein. Eine soziolinguistische Studie am Bsp. Ost-Lothringens, Tübingen, 1993, p. 44.
↑ Werner Hechberger, Adel, Ministerialität und Rittertum Im Mittelalter, Munich, 2004, p. 17.
↑ Egon Boshof, Königtum und Königsherrschaft im 10. und 11. Jahrhundert, 1997, p. 17.