ស្ដេចចក្រពត្តិ

ពន្យល់ពាក្យ និង ប្រវត្តិនៃពាក្យចក្រពត្តិ

ពាក្យថា ចក្រពត្តិ (cakkavatti) ជាពាក្យក្នុងភាសាបាលី ត្រូវនឹងពាក្យថា ចក្រវារទិន (Chakravartin/Chakraborty) ឬសរសេរតាមអក្សរភាសាហ៊ិណ្ឌី चक्रवर्ति គឺជាពាក្យប្រើប្រាស់នៅប្រទេសឥណ្ឌាសម័យបុរាណ ដើម្បីនិយាយយោងទៅដល់អ្នកដឹកនាំប្រទេសក្នុងក្តីស្រម័យ (an ideal universal ruler) ម្នាក់ ដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសប្រកបដោយគុណធម៌ ។ រាជ្យរបស់ស្តេចចក្រពត្តិត្រូវគេហៅថា សវ៌ភូម (sarvabhauma) ។ នៅក្នុងន័យដើម ពាក្យបន្សំ ចក្រពត្តិ មានន័យថា "កង់របស់ទ្រង់កំពុងវិល (whose wheels are moving)" ពោលគឺ "កង់រទេះរបស់ទ្រង់កំពុងវិលទៅគ្រប់ទិសទីដោយគ្មានឧបសគ្គ (whose chariot is rolling everywhere without obstruction) ។ បើវិភាគតាមន័យម្យ៉ាងទៀត ពាក្យនេះមានន័យថា "កង់រទេះកំពុងវិល" ពោលគឺ "តាមរយៈវា ធម្មចក្រ ដែលជាកង់នៃធម៌ កំពុងបង្វិល" ហើយដែលពុទ្ធសាសនិកជន និង បរិស័ទសាសនាជែន យកទៅប្រើប្រាស់ជាទូទៅ ។

នៅក្នុងពុទ្ធសាសនា និង លទ្ធិជែន មានស្តេចចក្រពត្តិ ៣ ប្រភេទខុសគ្នា ៖

ចក្រវាល ចក្រពត្តិ (Chakravala Chakraborty) គឺជាស្តេចគ្រងរាជ្យលើទ្វីបទាំង ៤ ដែលមានចែងនៅក្នុងគម្ពីរវេទបុរាណរបស់ឥណ្ឌា
ទ្វីប ចក្រពត្តិ (Dvipa Chakraborty) គឺជាស្តេចគ្រងរាជ្យលើទ្វីបតែមួយនៃទ្វីបទាំង ៤
ប្រទេស ចក្រពត្តិ (Pradesa Chakraborty) គឺជាស្តេចគ្រងរាជ្យលើផ្នែកមួយនៃទ្វីបមួយប៉ុណ្ណោះ

ពាក្យថា ចក្រវាល ចក្រពត្តិ ត្រូវបានគេយកទៅប្រើនៅលើប្រាសាទមួយចំនួននៅសម័យកាលនៃចក្រភពមោរ្យា (Maurya Empire) ចន្លោះឆ្នាំ ៣២២ ទៅ ១៨៥ មុនគ្រិស្តសករាជ ដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់មហារាជ ចន្ទ្រគុបតា មោរ្យា (Chandragupta Maurya) និង ចៅរបស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ អសោក មោរ្យា (Ashoka Maurya) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រមិនបានបង្ហាញឲ្យឃើញថា មានគេយកពាក្យនោះទៅប្រើសម្រាប់និយាយសំដៅឈ្មោះរបស់ស្តេចអង្គណាទៀតទេ ។ ពាក្យ ចក្រពត្តិ ក៏ត្រូវបានគេយកទៅប្រើសម្រាប់សម្គាល់តួអង្គព្រះពុទ្ធកាលទ្រង់នៅវ័យកុមារ ពេលដែលព្រាហ្មណ៍ទាំងឡាយថ្លែងពាក្យទស្សន៍ទាយអនាគតរបស់ព្រះសិទ្ធត្ថ គោតម ប្រសិនបើទ្រង់នៅគ្រងរាជ្យ ។ នៅក្នុងគម្ពីរមជ្ឈិមនិកាយ មានសេចក្តីចែងថា ព្រះសិទ្ធត្ថ គោតម ថ្លែងព្រះរាជឱង្ការថា ស្ត្រីមិនអាចក្លាយជាស្តេចចក្រពត្តិទេ ។ ជាទូទៅ ពាក្យ ចក្រពត្តិ អាចយកទៅប្រើបណ្តោះអាសន្នសម្រាប់សម្គាល់ភាពជាស្តេច ឬ មេដឹកនាំប្រទេស ជាពិសេសនៅក្នុងពុទ្ធសាសនា និង លទ្ធិជែន ។ នៅក្នុងលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ ពាក្យនេះត្រូវបានគេប្រើសម្រាប់សម្គាល់ស្តេចដ៏មានអំណាចមួយអង្គ ដែលមាននគរនៅលើពិភពលោកទាំងអស់ជាចំណុះ ។

នៅក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដកភាសាបាលី ស្តេចចក្រពត្តិ គឺជាស្តេចគ្រប់គ្រងនគរប្រកបដោយធម៌ ជាក្សត្រមានអំណាច ឈ្នះសង្គ្រាមមានទីបំផុតទល់នឹងសមុទ្រទាំង ៤ មានជនបទដ៏មាំមួន ប្រកបដោយរតនៈ ៧ ប្រការ គឺ ចក្ករ័តន៍ (ចក្រកែវ) ១ ហត្ថីរ័តន៍ (ដំរីកែវ)១ អស្សរ័តន៍ (សេះកែវ)១ មណិរ័តន៍ (កែវមណី)១ ឥត្ថីរ័តន៍(ស្រ្តីកែវ)១ គហបតីរ័តន៍(គហបតីកែវ)១ បរិនាយករ័តន៍(នាយបរិនាយកកែវ) ១ និង ប្រកបដោយឫទ្ធិ ៤ យ៉ាង ។ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រច្រើនជាងពាន់ ជាអ្នកក្លៀវក្លា មានសភាពជាអ្នកព្យាយាម(ក្លាហាន) អាចញំាញីនូវសេនារបស់ស្តេចដទៃបាន ព្រះអង្គគ្របសង្កត់នូវផែនដី មានសាគរជាទីបំផុត ទ្រង់គ្រប់គ្រងដោយធម៌ មិនបាច់ប្រើអាជ្ញា មិនបាច់ប្រើសាស្ត្រាវុធឡើយ។

រតនៈ ៧ ប្រការ

ចក្ករ័តន៍ ជាទិព្វមានកាំ១ពាន់ ព្រមទាំងខ្នងកង់និងដុំ បរិបូណ៌ដោយអាការទាំងពួង។ ពេលចក្ករ័តន៍នេះទៅដល់ប្រទេសណា ស្តេចចក្រក៏ទៅប្រថាប់ទីនោះព្រមដោយចតុរង្គសេនា(សេនាប្រកបដោយអង្គ៤)។ ពួកស្តេចណាដែលជាសត្រូវក៏បាក់បបខ្លបខ្លាចអំណាច សុំចុះចូល និងសុំអោយស្តេចចក្រគ្រប់គ្រងប្រទេសខ្លួន។
ហត្ថីរ័តន៍ (ដំរីកែវ) ជាស្តេចដំរីឈ្មោះឧបោសថ មានសម្បុរសសុទ្ធ មានអវយវៈតូចធំសមរម្យទាំងអស់ ជាដំរីមានឫទ្ធិ អាចហោះទៅលើអាកាសបាន។
អស្សរ័តន៍ (សេះកែវ) ជាស្តេចសេះឈ្មោះវលាហកៈ មានសម្បុរសសុទ្ធ មានសម្បុរត្រង់ក្បាលខ្មៅរលើប ដូចជាសម្បុរនៃកក្អែក មានសក់សក្បុស ដូចបណ្តូលស្មៅយាប្លង ជាសេះមានឫទ្ធិអាចហោះទៅលើអាកាសបាន។
មណិរ័តន៍ ជាកែវពិទូរ្យមានជាតិល្អ មានជ្រុង៨ ដែលជាងច្នៃល្អហើយ មានពណ៌ថ្លាស្អាតបរិបូណ៌ដោយអាការគ្រប់យ៉ាង។ មណិរ័តន៍នេះមានពន្លឺផ្សាយទៅបានមួយយោជន៍ជុំវិញ។
ឥត្ថីរ័តន៍ (ស្រីកែវ) ជាស្ត្រីមានរូបឆោមល្អគួរអោយអ្នកផងពិតពិលរមិលមើល គួរជ្រះថ្លា ប្រកបដោយសម្បុរល្អក្រៃលែង មិនខ្ពស់ពេក មិនទាបពេក មិនស្គមពេក មិនធាត់ពេក មិនខ្មៅពេក មិនសពេក លើលលែងកន្លងហួសសម្បុរស្រ្តីជាមនុស្ស តែមិនដល់សម្បុរទេវតា។ ឥត្ថីរ័តន៍ មានកាយសម្ផ័ស្សទន់ល្មើយ ដូចជាសំឡីគរ ឬសំឡីកប្បាស។ កាលរដូវត្រជាក់ នាងមានខ្លួនក្តៅ កាលរដូវក្តៅ នាងមានខ្លួនត្រជាក់។ នាងមានក្លិនខ្លឹមចន្ទន៍ផ្សាយចេញអំពីកាយ មានក្លិនផ្កាឧប្បលផ្សាយចេញអំពីមាត់។ នាងជាស្ត្រីដែលសូម្បីតែចិត្ត ក៏មិនប្រព្រឹត្តកន្លងស្តេចចក្រជាស្វាមីឡើយ។ ជាស្ត្រីគោរពតួនាទីខ្លួនប្រព្រឹត្តត្រូវព្រះហឫទ័យ ពោលតែពាក្យជាទីពេញព្រះទ័យរបស់ស្តេចចក្រពត្តិ។
គហបតីរ័តន៍ មានទិព្វចក្ខុ ដែលកើតពីផលកម្ម អាចមើលឃើញកំណប់ទ្រព្យដែលមានម្ចាស់និងមិនមានម្ចាស់បាន។
បរិនាយករ័តន៍ (បរិនាយកកែវ) ជាបណ្ឌិតវាងវៃ មានប្រាជ្ញា អង់អាចជាអ្នកប្រឹក្សាផ្តល់យោបល់ ជួយជ្រោមជ្រែងដល់ស្តេចចក្រពត្តិ។

លក្ខណៈពិសេសរបស់ព្រះចៅចក្រពត្តិ

ទ្រង់មានរូបឆោមល្អគួរឲ្យអ្នកផងពិតពិលរមិលមើល គួរជ្រះថ្លា ទ្រង់ប្រកបដោយឆវីវណ្ណ ល្អក្រៃលែងជាងមនុស្សទាំងឡាយក្នុងលោកនេះ។
ព្រះអង្គមានព្រះជន្មាយុវែង ទ្រង់ឋិតនៅអស់កាលជាយូរអង្វែងក្រៃលែងជាងមនុស្សទាំងឡាយ។
ទ្រង់មិនមានអាពាធ មិនមានទុក្ខប្រកបដោយភ្លើងធាតុ ដែលកើតអំពីកម្មមានវិបាកស្មើគ្នា មិនត្រជាក់ពេក មិនក្តៅពេក លើសជាងមនុស្សដទៃ។
ទ្រង់ជាទីស្រឡាញ់ ជាទីពេញចិត្តនៃមនុស្ស និង ទេវតា សូម្បីទេវតាក៏នៅក្រែងចិត្ត ។