ការពិភាក្សា:ទំព័រដើម

	ទំព័រនេះសម្រាប់ការពិភាក្សានិងការអភិវឌ្ឍន៍ទំព័រដើមរបស់វិគីភីឌាប៉ុណ្ណោះ មិនសួរសំណួរ សរសេរជាមិនសមហេតុសមផល ឬបង្កើតអត្ថបទថ្មី
សូមបន្ថែមសារថ្មីខាងក្រោម ចុចទីនេះដើម្បីចាប់ផ្តើមប្រធានបទថ្មី សូមចុះហត្ថលេខា និងកាលបរិច្ឆេទដឹកនាំការផ្សព្វផ្សាយរបស់អ្នក ដោយវាយចុះហត្ថលេខានៅចុងបញ្ចប់នៃសាររបស់អ្នកដោយវាយ ~ បួនតួ (~~~~) ថ្មីចំពោះវិគីភីឌា? សូមស្វាគមន៍! អ្នកមានសំណួរ យើងមានចម្លើយ សួរសំណួរអំពីវិគីភីឌាទាំងមូលនៅ សួរ​សំណួរ​មួយ គោលនយោបាយអភិវឌ្ឍន៍វិគីភីឌា ពិភាក្សានៅ ផតថលសហគមន៍ For non-Khmer speakers, please use Khmer Wikipedia Embassy or ChatKhmer for Non-Khmer Speakers សមាសធាតុវិគីភីឌា គោលនយោបាយ និងការណែនាំ · មជ្ឈមណ្ឌលសហគមន៍ · របៀបប្រើ · របៀបកែសម្រួល · ការស្វែងរកមាតិកា ប្រសិនបើអ្នកមិនដឹងថាត្រូវចាប់ផ្តើមពីណា ចាំមើលថាតើមានអ្វីអាចជួយបាន

បណ្ណសារ

ថូម៉ាស អាគីណាស (Thomas Aquinas)

១. ជីវប្រវត្តិ

ថូម៉ាស អាគីណាស (ថូម៉ាស អាគ្វីណាស) កើតនៅឆ្នាំ ១២២៥ នៅរ៉ូកាសេកា (Roccasecca) ប្រទេសអ៊ីតាលី ក្នុងគ្រួសារអភិជន។ គាត់ជាកូនប្រុសទីប្រាំពីររបស់គ្រួសារ។ នៅអាយុ ៥ ឆ្នាំ គាត់ត្រូវបានបញ្ជូនទៅសិក្សានៅវត្ត Monte Cassino។ ក្រោយមក គាត់បានសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យ Naples ជាកន្លែងដែលគាត់បានស្គាល់គំនិតទស្សនវិជ្ជារបស់អារីស្តូត (Aristotle)។

នៅឆ្នាំ ១២៤៤ ថូម៉ាសបានចូលរួមជាមួយក្រុម Dominican Order ទោះបីជាគ្រួសារគាត់ជំទាស់ក៏ដោយ។ គាត់បានបន្តការសិក្សានៅទីក្រុងប៉ារីស និងទីក្រុង Cologne ក្រោមការណែនាំរបស់ Albertus Magnus ដែលជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បី។

២. ការងារនិងស្នាដៃសំខាន់ៗ

ថូម៉ាស អាគីណាស ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទស្សនវិទូ និងអ្នកប្រាជ្ញសាសនាដ៏អស្ចារ្យ។ គាត់បានរួមបញ្ចូលទស្សនវិជ្ជារបស់អារីស្តូតជាមួយនឹងទ្រឹស្តីសាសនាគ្រិស្ត។ ស្នាដៃសំខាន់ៗរបស់គាត់រួមមាន៖

• Summa Theologica (ស៊ុមម៉ា ថេអូឡូជីកា)៖ សៀវភៅនេះជាស្នាដៃដ៏ធំបំផុតរបស់គាត់ ដែលពន្យល់អំពីទ្រឹស្តីសាសនា ទស្សនវិជ្ជា និងសីលធម៌។ វាព្យាយាមបង្ហាញថាជំនឿសាសនា និងហេតុផលអាចរួមគ្នាបាន។
• Summa Contra Gentiles៖ សៀវភៅនេះសរសេរឡើងដើម្បីការពារជំនឿគ្រិស្តសាសនាប្រឆាំងនឹងអ្នកមិនជឿ និងបង្ហាញភាពសមហេតុផលនៃសាសនា។
• ស្នាដៃផ្សេងទៀត៖ គាត់បានសរសេរអត្ថបទ និងសៀវភៅជាច្រើនអំពីសីលធម៌ ច្បាប់ធម្មជាតិ និងទេវវិទ្យា។

គាត់បានបង្កើត “ភស្តុតាងទាំងប្រាំ” (Five Ways) ដើម្បីបញ្ជាក់ពីអត្ថិភាពរបស់ព្រះ ដោយប្រើហេតុផល និងការសង្កេតពីធម្មជាតិ។ គំនិតរបស់គាត់អំពីច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural Law) និងសីលធម៌បានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងលើសាសនាចក្រ និងទស្សនវិជ្ជាលោកខាងលិច។

៣. ឥទ្ធិពលនិងកេរដំណែល

ថូម៉ាស អាគីណាស ត្រូវបានគេចាត់ទុកជា “អ្នកប្រាជ្ញសាសនា” (Doctor of the Church) ដោយសាសនាចក្រកាតូលិក។ គាត់បានស្លាប់នៅឆ្នាំ ១២៧៤ នៅ Fossanova ប្រទេសអ៊ីតាលី អំឡុងពេលធ្វើដំណើរទៅចូលរួមសន្និសីទសាសនា។ នៅឆ្នាំ ១៣២៣ គាត់ត្រូវបានប្រកាសជា “បុគ្គលបរិសុទ្ធ” (Saint) ដោយសាសនាចក្រកាតូលិក។

គំនិតរបស់គាត់បានជះឥទ្ធិពលលើទស្សនវិជ្វា សាសនា និងនយោបាយរហូតមកដល់សម័យទំនើប។ គំនិតអំពីច្បាប់ធម្មជាតិបានជួយបង្កើតគោលគំនិតនៃសិទ្ធិមនុស្ស និងសីលធម៌នៅលោកខាងលិច។ សាលាទស្សនវិជ្ជា “Thomism” ដែលផ្អែកលើគំនិតរបស់គាត់ នៅតែត្រូវបានសិក្សា និងអនុវត្តនៅក្នុងសាសនាចក្រកាតូលិក និងស្ថាប័នសិក្សា។

៤. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ

ថូម៉ាស រស់នៅក្នុងយុគសម័យកណ្តាល ដែលជាពេលដែលសាសនាចក្រកាតូលិកមានឥទ្ធិពលខ្លាំងនៅអឺរ៉ុប។ គាត់បានរួមចំណែកក្នុងការបកប្រែ និងសិក្សាស្នាដៃរបស់អារីស្តូត ដែលទើបតែត្រូវបានណែនាំឡើងវិញនៅអឺរ៉ុបតាមរយៈអ្នកប្រាជ្ញអ៊ីស្លាម ដូចជា Avicenna និង Averroes។ គាត់បានជួយសម្រុះសម្រួលរវាងជំនឿសាសនា និងទស្សនវិជ្ជាដែលផ្អែកលើហេតុផល។

៥. សារៈសំខាន់នៅសម័យទំនើប

ស្នាដៃរបស់ថូម៉ាសនៅតែមានឥទ្ធិពលលើទស្សនវិជ្ជា សីលធម៌ និងទេវវិទ្យា។ គំនិតរបស់គាត់ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងការពិភាក្សាអំពីសីលធម៌ ច្បាប់ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ សាសនាចក្រកាតូលិកនៅតែចាត់ទុកគាត់ជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏សំខាន់បំផុតម្នាក់។

ក. Summa Theologica

សៀវភៅ Summa Theologica ជាស្នាដៃដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ថូម៉ាស អាគីណាស។ វាជាសៀវភៅទេវវិទ្យា និងទស្សនវិជ្ជាដ៏ធំ ដែលសរសេរនៅចន្លោះឆ្នាំ ១២៦៥-១២៧៤។ សៀវភៅនេះត្រូវបានបែងចែកជា ៣ ផ្នែកសំខាន់៖

• ផ្នែកទី ១៖ ពិភាក្សាអំពីព្រះ ការបង្កើត និងធម្មជាតិនៃមនុស្ស។ ថូម៉ាសបានបង្កើត “ភស្តុតាងទាំងប្រាំ” (Five Ways) ដើម្បីបញ្ជាក់អត្ថិភាពរបស់ព្រះ ដោយប្រើហេតុផល៖ ១. ចលនា៖ អ្វីៗដែលផ្លាស់ទីត្រូវមានអ្នកផ្តើមចលនា ដែលជាព្រះ។ ២. បុព្វហេតុ៖ អ្វីៗមានបុព្វហេតុ ហើយព្រះជាបុព្វហេតុដំបូង។ ៣. ភាពចាំបាច់៖ អ្វីៗដែលមានអត្ថិភាពត្រូវមានអ្នកផ្តល់អត្ថិភាព គឺព្រះ។ ៤. កម្រិតនៃភាពល្អឥតខ្ចោះ៖ ព្រះជាប្រភពនៃភាពល្អឥតខ្ចោះ។ ៥. គោលបំណង៖ ធម្មជាតិមានគោលបំណង ដែលត្រូវបានរៀបចំដោយព្រះ។
• ផ្នែកទី ២៖ ផ្តោតលើសីលធម៌ និងច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural Law)។ ថូម៉ាសបានពន្យល់ថា ច្បាប់ធម្មជាតិជាច្បាប់សីលធម៌ដែលព្រះបានដាក់ក្នុងចិត្តមនុស្ស ដើម្បីឱ្យមនុស្សរស់នៅដោយសុចរិត។
• ផ្នែកទី ៣៖ ពិភាក្សាអំពីព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត និងសាក្រាម៉ង់នៃសាសនាចក្រ។ សៀវភៅនេះមិនទាន់បានបញ្ចប់មុនពេលគាត់ស្លាប់។

ខ. Summa Contra Gentiles

សៀវភៅនេះសរសេរនៅចន្លោះឆ្នាំ ១២៥៩-១២៦៥ ដើម្បីការពារជំនឿគ្រិស្តសាសនាប្រឆាំងនឹងអ្នកមិនជឿ ជាពិសេសអ្នកប្រាជ្ញអ៊ីស្លាម និងជនជាតិជ្វីហ្វ។ ថូម៉ាសបានប្រើហេតុផលជាជាងជំនឿដើម្បីបញ្ជាក់ថា គ្រិស្តសាសនាមានភាពសមហេតុផល។ សៀវភៅនេះផ្តោតលើ៖

• អត្ថិភាពរបស់ព្រះ។
• ទំនាក់ទំនងរវាងព្រះ និងមនុស្ស។
• សីលធម៌ និងគោលបំណងនៃជីវិត។

គ. គំនិតទស្សនវិជ្ជាសំខាន់ៗ

• ច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural Law)៖ ថូម៉ាសជឿថា ព្រះបានផ្តល់ហេតុផលដល់មនុស្ស ដើម្បីឱ្យពួកគេអាចស្វែងរកភាពល្អ និងរស់នៅតាមច្បាប់សីលធម៌។ ច្បាប់ធម្មជាតិជួយឱ្យមនុស្សយល់ពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន។
• ភស្តុតាងទាំងប្រាំ (Five Ways)៖ ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើ នេះជាវិធីសាស្ត្រដែលថូម៉ាសប្រើដើម្បីបញ្ជាក់អត្ថិភាពរបស់ព្រះ។
• សម្របសម្រួលជំនឿ និងហេតុផល៖ ថូម៉ាសជឿថា ជំនឿសាសនា និងហេតុផលមិនផ្ទុយគ្នាទេ ប៉ុន្តែអាចបំពេញគ្នាទៅវិញទៅមក។ នេះជាគំនិតស្នូលនៃទស្សនវិជ្ជា “Thomism”។
• សីលធម៌នៃគុណធម៌ (Virtue Ethics)៖ គាត់បានបង្រៀនថា ការរស់នៅប្រកបដោយគុណធម៌ (ដូចជា យុត្តិធម៌ ភាពក្លាហាន និងភាពសុភាព) ជួយឱ្យមនុស្សសម្រេចបាននូវគោលបំណងនៃជីវិត។

ឥទ្ធិពលរបស់ថូម៉ាស អាគីណាស នៅអាស៊ីមិនធំដូចនៅអឺរ៉ុបទេ ដោយសារបរិបទសាសនា និងវប្បធម៌ខុសគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា គំនិតរបស់គាត់បានជះឥទ្ធិពលតាមរយៈសាសនាចក្រកាតូលិក និងការសិក្សាទស្សនវិជ្ជានៅក្នុងប្រទេសអាស៊ីមួយចំនួន។ ខាងក្រោមជាចំណុចសំខាន់ៗ៖

ក. ការសិក្សាទេវវិទ្យានៅអាស៊ី

• នៅប្រទេសដែលមានសហគមន៍គ្រិស្តសាសនា ដូចជា ហ្វីលីពីន កូរ៉េខាងត្បូង និងវៀតណាម ស្នាដៃរបស់ថូម៉ាស (ជាពិសេស Summa Theologica) ត្រូវបានសិក្សានៅក្នុងសាលាទេវវិទ្យា និងសាកលវិទ្យាល័យកាតូលិក។ ឧទាហរណ៍ នៅហ្វីលីពីន ដែលជាប្រទេសកាតូលិកធំជាងគេនៅអាស៊ី គំនិតរបស់ថូម៉ាសត្រូវបានប្រើដើម្បីបង្រៀនសីលធម៌ និងទេវវិទ្យា។
• នៅប្រទេសឥណ្ឌា អ្នកប្រាជ្ញគ្រិស្តសាសនាដូចជា Raimon Panikkar បានសិក្សាគំនិតរបស់ថូម៉ាស និងបានប្រៀបធៀបជាមួយទស្សនវិជ្ជាហិណ្ឌូ និងពុទ្ធសាសនា ដើម្បីស្វែងរកភាពស្រដៀងគ្នាក្នុងគំនិតអំពីព្រះ និងសីលធម៌។

ខ. ទស្សនវិជ្ជានិងសីលធម៌

• គំនិតអំពីច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural Law) របស់ថូម៉ាសបានជះឥទ្ធិពលលើការពិភាក្សាអំពីសីលធម៌នៅអាស៊ី ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសដែលមានការសន្ទនាអន្តរសាសនា។ ឧទាហរណ៍ នៅជប៉ុន និងចិន អ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនបានប្រៀបធៀបច្បាប់ធម្មជាតិជាមួយនឹងគំនិតខុងជឺ (Confucian) អំពី “ធម៌” (Li) និង “សីលធម៌”។
• នៅថៃ និងកម្ពុជា ដែលពុទ្ធសាសនាជាសាសនាដ៏សំខាន់ គំនិតរបស់ថូម៉ាសអំពីគុណធម៌ និងហេតុផលត្រូវបានសិក្សាដោយអ្នកប្រាជ្ញគ្រិស្តសាសនា ដើម្បីស្វែងរកភាពស្រដៀងគ្នាជាមួយគោលការណ៍ពុទ្ធសាសនា ដូចជា សីល និងបញ្ញា។

គ. ការបកប្រែនិងការសិក្សា

• ស្នាដៃរបស់ថូម៉ាស ដូចជា Summa Theologica ត្រូវបានបកប្រែជាភាសាអាស៊ីមួយចំនួន ដូចជា ចិន កូរ៉េ និងជប៉ុន។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅកម្ពុជា ការបកប្រែជាភាសាខ្មែរនៅមានកម្រិត ដោយសារសហគមន៍គ្រិស្តសាសនាមានទំហំតូច។
• នៅប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង និងជប៉ុន សាកលវិទ្យាល័យគ្រិស្តសាសនាមួយចំនួនបានបញ្ចូលទស្សនវិជ្ជា Thomism ក្នុងកម្មវិធីសិក្សា ដើម្បីបណ្តុះគំនិតអំពីសីលធម៌ និងហេតុផល។

ឃ. បញ្ហាប្រឈមនៅអាស៊ី

• នៅអាស៊ី ដែលសាសនាដូចជា ពុទ្ធសាសនា ហិណ្ឌូសាសនា និងខុងជឺនិយមមានឥទ្ធិពលខ្លាំង គំនិតរបស់ថូម៉ាសជួបបញ្ហាប្រឈមក្នុងការសម្របខ្លួន។ ឧទាហរណ៍ គំនិតអំពីព្រះតែមួយ (Monotheism) របស់គាត់ខុសគ្នាពីទស្សនៈពហុទេពនិយម (Polytheism) ឬអទេពនិយម (Non-theism) នៃសាសនាអាស៊ី។
• ទោះជាយ៉ាងណា គំនិតអំពីសីលធម៌ និងច្បាប់ធម្មជាតិរបស់គាត់ត្រូវបានអ្នកប្រាជ្ញអាស៊ីមួយចំនួនចាត់ទុកថាមានប្រយោជន៍សម្រាប់ការពិភាក្សាអំពីសិទ្ធិមនុស្ស និងយុត្តិធម៌សង្គម។

ង. ឥទ្ធិពលនៅកម្ពុជា

នៅកម្ពុជា ឥទ្ធិពលរបស់ថូម៉ាសមានកម្រិត ដោយសារសហគមន៍គ្រិស្តសាសនាមានទំហំតូច និងពុទ្ធសាសនាជាសាសនាដ៏សំខាន់។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅក្នុងសាលាគ្រិស្តសាសនា និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលដែលធ្វើការលើសីលធម៌ និងសិទ្ធិមនុស្ស គំនិតអំពីច្បាប់ធម្មជាតិ និងគុណធម៌របស់ថូម៉ាសអាចត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីលើកកម្ពស់គំនិតអំពីយុត្តិធម៌ និងសីលធម៌សកល។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ស្នាដៃរបស់ថូម៉ាស អាគីណាស ដូចជា Summa Theologica និង Summa Contra Gentiles បានបង្កើតគំនិតទស្សនវិជ្ជា និងទេវវិទ្យាដ៏សំខាន់ ដែលផ្តោតលើហេតុផល សីលធម៌ និងអត្ថិភាពរបស់ព្រះ។ នៅអាស៊ី ឥទ្ធិពលរបស់គាត់មានកម្រិត ប៉ុន្តែគំនិតអំពីច្បាប់ធម្មជាតិ និងសីលធម៌បានរួមចំណែកដល់ការពិភាក្សាអន្តរសាសនា និងការសិក្សាសីលធម៌នៅក្នុងប្រទេសដូចជា ហ្វីលីពីន កូរ៉េខាងត្បូង និងឥណ្ឌា។ នៅកម្ពុជា ឥទ្ធិពលរបស់គាត់នៅតែមានកម្រិត ប៉ុន្តែមានសក្តានុពលសម្រាប់ការអនុវត្តក្នុងការពិភាក្សាអំពីសីលធម៌ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ KPC1602 (ការពិភាក្សា) ម៉ោង០៤:១២ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC)Reply