Александар Кожев

Александар Koжев (француски: Alexandre Kojève, руски: Александр Владимирович Кожевников) — руски филозоф, првенствено насочен кон делата на Хегел и Карл Маркс. Според некои негови толкувачи, Кожев е најголем толкувач на Хегел во XX век. Toj со своето дело извршил силно влијание врз француската филозофијата во XX век, и врз неговиот ученик американскиот филозоф Ален Блум, а индирекно врз неолиберализмот и современата американска филозофска мисла. Како бирократ во француската влада, учествувал во создавањето на Европската економска заедница.

Koжев е роден во Русија во богато и влијателно семејство. Се школувал во Берлин и Хајделберг, Германија. Таму ја завршил својата докторска дисертација на тема погледите на руските филосоофи врз религија, под менторство на Карл Јасперс. Во овој период силно влијание врз младиот Кожев извршиле Мартин Хајдегер и Владимир Соловјов. Кожев најголемиот дел од својот живот го минал во Франција. Во периодот меѓу 1933-1939 година, Кожев одржал серија на предавања, на темата Хегеловата Феноменологија на духот.

По Втората светска војна работел во француското министерство за економија и станал еден од главните творци на заедничкиот европски пазар кој со текот на времето ќе се трансформира во Европската економска заедница (ЕЕЗО. Во подоцнежните години Кожев постојано го повторувал ставот, дека она што во времето на Маркс, е познат како европски пролетаријат, веќе не постои, и затоа богатиот Запад е мора да им помогне на земјите во развој за надминување на распространетата сиромаштија преку големи парични донации.

Кожев бил извонредно образован човек. Се вели дека одлично ги владеел јазиците како санскритот, кинескиот, тибетскиот, како и францускиот, германскиот, рускиот, англискиот, хебрејскиот, латинскиот и класичниот грчки јазик. Се интересирал и за уметноста, а бил во коресподенција со својот вујко, познатиот апстрактен уметник Василиј Кандински, за чија работа напишал и влијателен есеј во 1936 година. За неговите умствени способности еден негов современик истакнал:

(Кожев б.н) успеа да фасцинира аудиториум од суперинтелектуалци кои се склони кон сомнеж и критика. Зошто? тоа се должи на неговата дарба и на неговата дијалектичка виртуозност... Неговата ораторска вештина е тесно поврзана со неговата тема и неговата личност. Темата е историјата и Феноменологијата (на Хегел б.н). Втората фрла светлина врз првата. Се добива смисла. Дури и тие кои се сомневаа во историското провидение и зад уметноста изнаоѓаа вештина, не можеа да му се спротивстават на магионичарот. Во тој миг, разумноста што тој им ја додели на времето и настаните беше доволен доказ^[1]

Кожев се јавува како извореден толкувач на Хегел и Карл Маркс, но тој не се ограничил само на нивните идеи, туку внел свое сопствено разбирање за модерноста преку дијалектиката на Хегел. Кожев особено се интерсира за крајот на Историјата и сакал да го открие главниот двигателен механизам на самиот историски процес.

Кожев бил познат како влијателен и карактеристичен толкувач на Хегел, низ објективот на Маркс и Хајдегер. Едно од неговите најважне дела е Вовед во читање на Хегел: Предавања на Феноменологија на духот. Оваа толкување на хегеловата филозофија било едно од највлијателните во XX век. Неговите предавања биле посетени од една мала, но влијателна група на интелектуалци во која се нашле: Жан-Пол Сартр, Ремон Кено, Жорж Батај, Морис Мерло-Понти, Андре Бретон, Жак Лакан и Рејмонд Арон. Неговата толкување за односот помеѓу господарот и робот имало силно влијание врз Жак Лакан и неговата теорија Стадиум на огледалото. Другите француски мислители кои го признаваат неговото влијание врз нивната мисла ги вклучуваат пост-структуралистичките филозофи Мишел Фуко и Жак Дерида.

Во 1950 година, Кожев се сретна со десничарскиот правен теоретичар Карл Шмит. Кожев во своето толкување на одноост помеѓу господарот и робот, имплицитно го критикувал делото на Шмит - Концепт на политиката. Во прилог на неговите предавања на темата Феноменологија на духот, Кожев објавил и други статии и книги, вклучувајќи ги и малку забележената книгата за Кант, како и статии на односот помеѓу хегелијанската и марксистичката мисла и христијанството.

Во центарот на учењето на Кожев, стои тврдењето дека Хегел бил во право и дека светската историја фактички завршила во 1806 година со Битката на Јена. Кожев заклучил дека принципите на слободата и рамноправноста кој произлегле од Француската револуција се отелотвориле во Универзалната и хомогена држава. Ваквата држава за Кожев претставувала крајна точка во идеолошката еволуција на човекот, по која нема натамошен развој. Тој секако бил свесен дека во годините после 1806 година има војни и револуции но тој сметал дека станува збор за:

Обединување на провинциите. На прашањето што се случило од тогаш, од 1806 година? Кожев одговорил : Ништо, обединување на провинциите. Кинеската револуција е само воведување на Наполеоновиот кодекс во Кина ^[2]

Кожев истакнал дека принципите на Француската револуција се отелотвориле во земјите на повена Западна Европа, односно во капиталистичките држави кој оствариле материјално изобилство и политичка стабилност ^[3]. Западното капиталистичко општество, според Кожев, нема фундаментални противречности, и ова општество е доволно само на себе и нема пред себе големи политички цели кон кои луѓето на западот би се стремеле, и затоа тие можат целосно да се посветаат на економската дејност ^[3]. Крајот на историјата за Кожев не претставува само карај на политичките борби, класни судири и сите војни туку и крај на самиот мисловен развој на човекот ^[3]. Кожев во низа на иронични забелешки истакнал дека крајот на историјата означува истовремено крај на уметноста и филозофијата.

Човештвото нема да може да создава голема уметност и нема да може да ја оживее епохата од ерата на созавањето на Илијадата на Хомер или Мадоните на Леонардо да Винчи или џиновската статуа на Буда од Камакура. Повеќе нема да има нови епохи, ниту карактеристични разлики во човечката духовност кои сликарите би ги портретирале.

Од друга страна, ниту филозофијата би била можна затоа што таа со системот на Хегел го достигнува статусот на вистината. Филозофијата и уметноста нема да создадат нешто ново туку ќе ги повторуваат старите форми. Александар Кожев кога го толкува Хегел, истакнува дека универзалната и хомогена држава означува крај на историјата затоа што таа потполно го задоволува човекот. Таа означува крај на војните и револуциите. Луѓето откако ќе се согласаат околу целите нема да имаат кауза за која би се бореле. Луѓето повторно ќе се вратат во својата првобитна животинска состојба во каква што биле на почетокот на историјата ^[4].

Кожев за разлика од Ниче, не се гневел на враќањето кон животинското, на крајот од историјата, напротив тој својот живот го минал во служба на бирократијата, набљудувајќи го градењето на домот на последниот човек ^[5]. Меѓутоа Кожев го сменил своето стојалиште дека човекот ќе престане да биде човек и ќе се врати во животинската состојба. Тој во текот на едно патување во 1958 година во Јапонија, доживеал љубовна авантура и тоа придонело да го промени своето разбирање за враќањето на човекот во животинсака состојба. Кожев ја потенцира историјата на Јапонија како пример за случувањата кои би можеле да се појават кон крајот на историјата. Имено тој истакнува дека после искачувањето на шогунот Хидејоши во XV век, Јапонија како држава добила внатрешен и надворешен мир. Притоа ниту повисоките класи се борели ниту пониските класи морале напорно да работат. Но наспроти да се љубат или да играат инстиктивно како животните, Јапонците покажале дека можат да бидаат човечки суштества со измислување на низа совршени безсодржински формални уметност како што се чајната церемонија, икебаната, Театарот Но и слично. Кожев иронично истакнал дека на крајот на историјата наместо Јапонија да стане американизирана, Западот заедно со Русија ќе станат јапонизирани.

Набљудувајќи го она што се одвиваше околу мене и размислувајќи за она што се случило во светот после битаката на Јена, разбрав дека Хегел бил во право во оваа битка да гледа крај на Историјата во вистинската смисла на зборот. Во и преку оваа битка авангардата на човештвото фактички ја достигнува границата и целата, т.е. крајот на историската еволуција на Човекот. Она што се случило од тогаш наваму не е ништо друго освен просторно ширење на унивирерзалната револуционерна сила, актуелизирана во Франција од Робеспјер — Наполеон. Од чисто историска гледна точака двете светски војни и ниваната свита од големи мали револуции доведоа, како ефект, само до изведувањето на заостанатите цивилизации од периферните делови на светот на линијата на најнапредните (реални или замислени) европски историски позиции. Ако советизацијата на Русија и комунизацијата на Кина се нешто повеќе или различно од демократизирањето на империската Германија (по патот на хителеризмот) или од постигнувањето на незвисност на Того, или дури сомоопределувањето на Папуанците, тоа е само затоа што кинеско - советската актуелизација на робеспјерскиот бонапартризам ја принуди постнаполеоновата Европа да го забрза уништувањето на многубројните повеќе или помалку анахронистички остатоци од нејзиното предреволуционерно минато ^[6]

Кожев во центарот на историскиот процес го става механизмот кој е познат како желбата за признавање ^[7]. На целиот историски процес, спротивно од Карл Маркс, дава едно неекономско толкување на историјата. Кожев го прифаќа Хегеловото толкување за првиот човек.

Првиот човек според Хегел, односно Кожев е општествено животно и е ориентирано кон другите но неговата социјабилност не води кон мирољубиво општество туку во жестока борба до смрт за чист престиж. Таа крвава битка може да заврши на три начина. До смрт на двајцата со што завршува општествениот и природниот живот. Битката може да доведе до смрт на еден од соперниците и на тој начин оној што преживеаал да остане незадоволен бидејќи нема друга човечка свест која би го признала.

На крај, оваа битка може да ја создаде врската господар и роб, во која еден од соперниците решава да се потчини на ропскиот живот наместо да се соочи со ризикот од насилна смрт. Од друга страна господарот е задоволен затоа што го ризикувал животот и добил признавање од друго човечко суштество. Односот господар - роб и желбата за признавање се главниот механизам за разбирање на историјата.

Сите човечки антропогенетички желби - желбите кои ја создаваат самосвеста, човечката стварност - се, конечно, функција на желбата за признавање. И ризикувањето на животот, преку кое човечката стварност излегува на виделина е ризик во името на таа желба. Затоа за да говориме за потекло на самосвеста, нужно е да говориме за борбата за признавање - до смрт ^[8]

Според Кожеж односот господар - роб нема долгорочна стабилност, затоа што ниту господарот ниту робот не се задоволени во желбата за признавање. Оваа незадоволоство претставува противречност во општествата и е потик за историски напредок. Меѓутоа и покрај борбата за признавање човекот останува непотполно слободен. Потполната слобода би можела да се случи само во натамошната историска еволуција. Господарот и робот се незадоволни поради различни причини. Господарот е повеќе човек отколку самиот роб, затоа што сака да го жртвува својот живот во името на една небиолошка цел, а тоа е признавањето.

Целосниот, апсолутно слободен човек, определено и наполно задоволен од тоа што тој е, човекот кој станал совршен и целосен во и со тоа задоволство ќе биде робот кој го надминал своето ропство. Ако безделничкото господство е безизлез, трудовото ропство, за разлика од него, е извор на целиот човечки, општествен, историски напредок. Историјата е историја на вработениот роб

Кога господарот си го ризикува животот тој станува слободен, од друга страна робот отстапува пред стравот од смрта. Господарот е незадоволен затоа што е признат од робот и затоа сака да биде признат од друго суштество кое поседува вредност и достоинство, односно да биде признат од друг господар. Меѓутоа и робот е незадоволен. Робот потчинувајќи му се на господарот, не е признат како човечко суштество туку е третиран како предмет, средство за задоволувањата на потребите на господарот. Признавањето е еднонасочно.

Но отсуството на признавањето кај робот води кон промена на неговите желби. Односно, робот преку работата ја разоткрива својата суштина, човечноста која ја загубил при стравот од насилна смрт ^[9][10]. Во почетокот робот работи за господарот но со текот на времето мотивот за неговиот труд се менува. Робот почнува да се учи на должност и самодисциплина, а во овој процес тој ги потсинува животинските желби ^[11]. Најважното е дека робот преку работата осознава дека е човечко суштество, и со својот труд може да ја менува сопствената природа и природата воопшто.

Кон крајот на својот живот Кожев сакал да го напише своето последно дело под наслов: Essai d'une histoire raisonnée de la philosophie païenne, во кое сакал да го опише целиот циклус на рационалниот човечки дискурс. Во рамките на оваа дело сакал да ја опфати сета филозофија од веремето на предсократовците завршувајќи со Хегел, односно тој сметал дека филозофијата завршува со дијалектиката на Георг Вилхелм Фридрих Хегел. Во ова дело Кожев имал намера да го определи местото на сите можни филозофии на минатото и сите можни филозофии на иднината ^[12][13].

Кожев имал блиско и доживотно пријателство со Лео Штраус кое започнало при заедничките студии на филозофијата во Берлин. Двајцата гаеле заедничка длабока филозофска почит еден кон друг. Кожев подоцна запишал дека никогаш не би знаел што е филозофијата без Штраус ^[14].

Во 1930 година, двајцата започнале дебата за односот на филозофијата и политиката, во текот на која Кожев испратил одговор до Штраус по прашањето за тиранијата. Кожев, тогаш веќе висок државник во француската влада, тврдел дека филозофите треба да имаат активна улога во обликувањето на политичките настани. Штраус, од друга страна, верувал дека филозофијата и политиката се фундаментално спротивни и дека филозофите не треба да имаат значајна улога во политиката, истакнувајќи ги катастрофални резултати на Платон во Сиракуза. Според Штраус, филозофите треба да влијаат врз политиката само до степен до кој тие можат да се осигураат дека филозофските размислувања остануваат слободни од заведувањето и принудата на моќта (власта) ^[15].

И покрај разлините филозофски погледи, Штраус и Кожев останале пријатели. Всушност, Штраус ги испратил своите најдобри студенти во Париз за да го завршат своето образование под лично менторство на Кожев. Меѓу нив биле Алан Блум, кој започнал активност за запознавање на американската интелектуална јавност со Кожев преку преведување на неговите дела на англиски јазик, и Стенли Росен.

Во 1999 година, францускиот весник Le Monde објавил статија во која се тврдело дека одреден документ на француската тајна служба, укажува дека Кожев работел како таен агент за Советскиот Сојуз во текот на три децении. Самото постоење на овој документ не е потврдено од релевантни институции. Од друга страна самиот Кожев со скептицизам гледал на изградбата на солијализмот во Советскиот Сојуз.

Притоа тој ги критикувал реформите на советите и со иронија истакнал дека е смешно тврдењето за созадавање на бескласна држава. Неколкупати Кожев потенцирал дека Советскиот Сојуз е единствената земја која продолжува да живее во капитализмот на 19 век, споредуваќи ја индустријализацијата во СССР со периодот на европската историја од 1847 до 1887 година. Кожев иронично истакнал дека советската култура е поедноставена реплика на француската цивилизација која својот максимум го достигнала во 1890 година.

Меѓутоа, Кожев не се противел на употребата насилството од страна на Сталин, дури таа суровост ја разбирал како нужно зло за забрзан економски развој на Советскиот Сојуз, односно, Советскиот Сојуз на чело со Сталин само за неколку години го достигнал тоа што на западните европски држави им требало векови ^[16].

Треба да се истакне дека ниту едно дело на Кожев не е преведено на македонски јазик. Делата се дадени под наслови во кој се испечатени во зависност од земјите, превладуват делата издаени во Франција но и во САД.

• Alexandre Kojève, Introduction to the Reading of Hegel: Lectures on the Phenomenology of Spirit, Ithaca: Cornell University Press, 1980.
• Alexandre Kojève, Outline of a Phenomenology of Right, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2000.
• Alexandre Kojève, "The Emperor Julian and His Art of Writing", in Joseph Cropsey, Ancients and Moderns; Essays on the Tradition of Political Philosophy in Honor of Leo Strauss, New York: Basic Books, p. 95-113, 1964.
• Alexandre Kojève, "Tyranny and Wisdom", in Leo Strauss, On Tyranny - Revised and Expanded Edition, Chicago: University of Chicago Press, p. 135-176, 2000.
• Alexandre Kojève, Esquisse d’une doctrine de la politique française (27.8.1945). Publicated in La regle du jeu 1 (1990). English translation by Erik De Vries: Outline of a Doctrine of French Policy. In Policy Review 2004, p. 3-40, online [1] Архивирано на 29 септември 2007 г..
• Alexandre Kojève, Düsseldorfer Vortrag: Kolonialismus in europäischer Sicht. In: Piet Tommissen (Hg.): Schmittiana. Beiträge zu Leben und Werk Carl Schmitts. Band 6, Berlin 1998, S. 126-143. English translation and comment, incl. Schmitt-Kojève correspondence: Erik De Vries: Alexandre Kojève — Carl Schmitt Correspondence and Alexandre Kojève, "Colonialism from a European Perspective". In: Interpretation, 29/1 (2001), p. 91-130.
• Alexandre Kojève, Essau d'une historie raissonee de la philosophie paienne. Tome 1-3. Paris, 1968; 1997.
• Alexandre Kojève, Kant. Paris, 1973.
• Alexandre Kojève, L'idee du determinisme dans la physique classique et dans la physique moderne. Paris, 1990.
• Alexandre Kojève, Le concept, le temps et le discours. Paris, 1991.
• Alexandre Kojève, L'empereur Julien et son art d'ecrire. Paris, 1997.
• Alexandre Kojève, Les peintures concrètes de Kandinsky. Paris, 2002 (1936).
• Alexandre Kojève, La notion d'authorite. Paris, 2004.
• Alexandre Kojève, L'idee de determinisme dans la physique lassique et dans la physique modern. Paris, 1990.
• Alexandre Kojève, L'atheisme. Paris, 1998.

• Filoni Marco (2008): Il filosofo della domenica. La vita e il pensiero di Alexandre Kojève, Bollati Boringhieri, Torino.
• Dominique Auffret, Alexandre Kojeve: la philosophie, l'Etat, la fin de l'histoire, Grasset (Collection : Figures), Paris, 1990. Réédition : Librairie Générale Française, (Le livre de poche, n°4320, Biblio essais), Paris, 2002.
• Tran Duc Thao, La Phénoménologie de l'esprit et son contenu réel, in Les Temps modernes (revue)|Les Temps modernes, n° 36, septembre 1948, Paris, pp. 492–519.
• Тесля, Е. А. Философия А. Кожева и ее влияние на современную французскую филозофию
• Мэтью Прайс. Агент мирового духа, или Мог ли КГБ вскормить Постмодернизм? // Русский журнал. 2 апреля 2001.
• Кожев, А. Москва, август 1957 // Атеизм и другие работы. — М.: Праксис, 2007.
• Фрост Б.-П. Интеллектуальная биография Александра Кожева Архивирано на 8 мај 2020 г. // Галерея Русских мыслителей International Society for Philosophers (2007)
• В библиотеке РГИУ^{[мртва врска]}

• Александар Кожев — Семрежна енциклопедија на филозофијата (англиски)
• Биографија на Александар Кожев од Брајан-Пол Фрост Архивирано на 8 мај 2020 г. (англиски)