Гама-изблик — неизмерна енергетска експлозија кои се забележани во далечните галаксии, кои се најсветлите и најкрајните експлозивни настани во целиот универзум, како што ги опишува НАСА, изблиците се како „најмоќна класа на експлозии во универзумот“. Тие се најенергичните и најсветлите електромагнетни настани од Големата експлозија. Гама-изблиците може да траат од десет милисекунди до неколку часа. По првичниот блесок на гама-зраците, емитуван е „проследен сјај“, кој е подолготраен и обично е емитуван на подолги бранови должини (рендгенски, ултравиолетови, оптички, инфрацрвени, микробранови и радио).

Гама-изблиците првпат биле откриени во 1967 година од сателитите Вела, кои биле дизајнирани да забележуваат тајни тестови за јадрено оружје; по темелна анализа, ова било објавено во 1973 година. По нивното откритие, стотици теоретски модели биле предложени за објаснување на овие изблици, како што се судирите меѓу кометите и неутронските ѕвезди. Малку информации биле достапни за да бидат потврдени овие модели сè до откривањето на првите рендгенски и оптички последователни блесоци во 1997 година и директно мерење на нивните црвени поместувања со помош на оптичка спектроскопија, а со тоа и нивните растојанија и енергетски излези. Овие откритија, и последователните студии на галаксиите и суперновите поврзани со изблиците, ја разјасниле оддалеченоста и сјајноста на гама-изблиците, дефинитивно ставајќи ги во далечните галаксии. (Дознајте повеќе...)

Исламизација на Албанија — процес на прифаќање на исламот од страна на населението во Албанија којшто се случил како резултат на османлиското освојување на земјата во доцниот XIV век. Османлиите преку својата администрација и војска го донеле исламот во Албанија преку разни политики и даночни олеснувања, трговски мрежи и транснационални верски врски. Во првите неколку векови на османлиското владеење, ширењето на исламот во Албанија било бавно и главно се интензивирало во текот на XVII и XVIII век, делумно поради поголемата османлиска општествена и воена интеграција, гео-политички фактори и колапс на црковните структури. Тоа бил еден од најзначајните случувања во албанската историја бидејќи Албанците во Албанија преминале од претежно христијанско (католичко и православно) население во население кое е главно муслиманско (сунити, бекташки и некои други секти), притоа задржувајќи ги значајните етнички христијански малцинства во одредени региони.

Во текот на XVI и XVIII век, христијанските Албанци исто така биле присилно преобратени во ислам преку грубо насилство, малтретирање и зголемени даноци од Османлиите. Овој третман ги предизвикало албанските бунтови од 1433-1439, 1452, 1480-81, 1506-07, 1519-20, 1594, 1601-02, 1621, 1614, 1618, 1683-84, 1737, 1833-39, 1844 и 1850. Иако Албанците одржувале криптохристијанска култура, позната како „Ларамани“, оние кои се обиделе да се вратат на христијанството, охрабрени од папата Климент XI, се соочиле со смртна казна според отоманскиот закон. На крајот, Албанците ги надминале другите балкански групи во османлиската владејачка класа и добиле преовладувачка позиција и влијание, и покрај тоа што биле малку на број. (Дознајте повеќе...)

Оптика — дел од физиката кој се занимава со одликите и законитостите на светлината, вклучувајќи го и заемодејството со материјата и создавањето на инструменти кои ja користат или утврдат присуство на светлина. Оптиката обично ги опишува одликите на видливата светлина, ултравиолетова, и инфрацрвена светлина. Бидејќи светлината е електромагнетен бран, другите видови на електромагнетно зрачење како што се рендгенските зраци, микробрановите и радио брановите пројавуваат слични својства.

Повеќето оптички појави се објаснуваат со помош на електродинамичкиот опис на светлината. Користењето на електромагнетни описи за светлината го отежнува објаснувањето на светлинските појави во секојдневието. Применетата оптика користи упростени модели. Најчесто употребуван метод е т.н. геометриска оптика, кој светлината ја разгледува како збир од зраци кои се движат праволиниски, се прекршуваат или одбиваат кога минуваат нз најразлични средини. Брановата оптика е поопфатен модел за светлината, кој вклучува бранови појави како што се дифракција и интерференција кои не можат да се објаснат со геометриската оптика. Историски, зрачно заснованиот модел за светлината се развива првично, по што следи брановиот модел на светлината. Напредокот во електромагнетната теорија во XIX век доведе до откритието дека светлинските бранови се всушност електромагнетно зрачење.

Некои појави зависат од фактот дека светлината ги поседува одликите на бран и честичка истовремено. Објаснувањето на овие ефекти побарува употреба на квантна механика. Кога светлината се разгледува како честички, светлината се претставува како збир од честички наречени „фотони“. Квантна оптика е дел од оптиката кој се занимава со употребата на квантномеханички методи во оптичките системи. (Дознајте повеќе...)

Сауроподи — клад од сауриски диносауруси. Сауроподите имале многу долг врат, долги опашки, мали глави (во однос на остатокот од нивното тело) и четири дебели нозе како столбови. Тие се познати по огромните големини што ги достигнале некои видови, а групата ги вклучува најголемите животни што некогаш живееле на копно. Добро познати родови вклучуваат Брахиосаурус, Дилподокус, Апатосаурус и Бронтосаурус.

Најстарите познати недвосмислени диносауруси од сауропод се познати уште од раната јура. Исаносаурус и Антетонитрус првично биле опишани како сауроподи од периодот на тријас, но нивната возраст, а во случајот и на Антетонитрус, исто така, и неговиот статус на сауропод, потоа биле доведени во прашање. Сауроподоморфните патеки слични на Сауропода од формацијата Флеминг Фјорд (Гренланд) може, сепак, да укажуваат на појава на групата во доцниот тријас. Од крајот на јурата (пред 150 милиони години), сауроподите станале широко распространети (особено диплодоцидите и брахиосауридите). Во Доцната Креда, една група сауроподи, титаносаури, ги заменила сите други и имале скоро глобална распространетост. Како и да е, како и со сите други не-птичји диносауруси, живи во тоа време, титаносаурусите изумреле во настанот на исчезнување креда-палеоген. Фосилизирани остатоци од сауроподи биле пронајдени на секој континент, вклучително и на Антарктикот.

Називот „Сауроподи“ е смислен од Отниел Марш во 1878 година и потекнува од грчки, што значи „стапало на гуштер“. Сауроподите се една од најпрепознатливите групи на диносауруси и станале термин во популарната култура поради нивната импресивна големина. (Дознајте повеќе...)

Ија — внатрешната и третата најголемата од четирите Галилееви месечини на планетата Јупитер. Малку поголема од Месечината, Ија е четврта по големина месечина во Сончевиот Систем, има најголема густина од која било месечина и има најмала количина на вода (по атомски сооднос) од кој било познат астрономски објект во Сончевиот Систем. Ија била откриена во 1610 година од Галилео Галилеј и своето име ја добила по митолошкиот лик Ија, свештеничка на Хера која станала една од љубовниците на Зевс.

Со повеќе од 400 активни вулкани, Ија е геолошки најактивниот објект во Сончевиот Систем. Оваа екстремна геолошка активност е резултат на плимното загревање од триењето што се создава во внатрешноста на Ија додека се влече помеѓу Јупитер и другите галилееви месечини - Европа, Ганимед и Калиста. Неколку вулкани произведуваат облаци од сулфур и сулфур диоксид кои се искачуваат до 500 км над површината. Површината на Ија е исто така испреплетена со повеќе од 100 планини кои се подигнати со голема компресија во основата на силикатната кора на Ија. Некои од овие врвови се повисоки од Монт Еверест, највисоката точка на површината на Земјата. За разлика од повеќето месечини во надворешниот Сончев Систем, кои главно се состојат од воден мраз, Ија е првенствено составена од силикатни карпи кои опкружуваат стопено јадро од железо или железен сулфид. Поголемиот дел од површината на Ија е составен од обемни рамнини со ладен слој од сулфур и сулфур диоксид.

Вулканизмот на Ија е одговорен за многу од неговите уникатни одлики. Неговите вулкански облаци и лавински текови предизвикуваат големи површински промени и ја бојат површината во различни суптилни нијанси на жолта, црвена, бела, црна и зелена, најмногу поради алотропите и соединенијата на сулфур. Бројни обемни текови на лава, неколку повеќе од 500 километри во должина, ја означуваат површината. Материјалите произведени од овој вулканизам ја сочинуваат тенката, нерамна атмосфера на Ија и обемната магнетосфера на Јупитер. Вулканското исфрлање на Ија, исто така, произведува голем плазма тор околу Јупитер. (Дознајте повеќе...)

Проширен периоден систем — теоретизиција за хемиски елементи кои не се дел од познатите и докажани елементи. Елементот со највисок познат атомски број е оганесон (Z = 118), со што се комплетира седмата периода (ред) во периодниот систем. Сите елементи во осмата периода и по нив остануваат чисто хипотетички односно неоткриени.

Елементите надвор од 118 ќе бидат поставени во дополнителни периоди кога ќе бидат откриени, поставени (како и со постојните периоди) за да се насликаат периодично повторливи трендови во својствата на елементите. Сите дополнителни периоди се очекува да содржат повеќе елементи од седмата периода, бидејќи се пресметува дека имаат дополнителен таканаречен g-блок, кој содржи најмалку 18 елементи со делумно пополнети g- орбитали во секој период. Табела од осум периоди што го содржи овој блок била предложена од Глен Т. Сиборг во 1969 година. Првиот елемент од g-блокот може да има атомски број 121, и затоа би го имал систематското име унбиуниум. И покрај многуте пребарувања, ниту еден елемент во овој регион не е синтетизиран или откриен во природата.

Според орбиталното приближување во квантните механички описи на атомската структура, g-блокот би одговарал на елементи со делумно исполнети g-орбитали, но ефектите на спојување спин-орбита значително ја намалуваат валидноста на орбиталното приближување за елементи со висок атомски број. Верзијата на Сиборг за продолжениот период имала потешки елементи по моделот поставен од полесни елементи, бидејќи не ги земала предвид релативистичките ефекти. Моделите кои ги земаат предвид релативистичките ефекти предвидуваат дека моделот ќе биде несовршен. Пека Пијке и Буркхард Фрике употребувале компјутерско моделирање за да ги пресметаат местоположбите на елементите до Z = 172 и откриле дека неколку се поместени од Маделунговото правило. Како резултат на несигурноста и варијабилноста во предвидувањата на хемиските и физичките својства на елементите над 120, моментално не постои спогодба за нивното сместување во продолжениот периоден систем. (Дознајте повеќе...)

Стегосаурус — род на тревојадно тиреофорски диносаурус. Фосилите од овој род потекнуваат од доцниот период на Јура, каде што се наоѓаат во кимериџанските до раните титонски слоеви на возраст меѓу 155 и 150 милиони години, во западниот дел на САД и Португалија. Од видовите кои биле класифицирани во горната формација Морисон на западниот дел на САД, само три се универзално признати; S. stenops, S. ungulatus и S. sulcatus. Пронајдени се остатоци од над 80 поединечни животни од овој род. Стегосаурусот живеел покрај диносаурусите како Апатосаурус, Диплодокус, Брахиосаурус, Алосаурус и Цератосаурус; последните два можеби го напаѓале.

Стегосаурусите биле големи, силно изградени, тревојадни четириножни животни со заоблени грбови, кратки предни екстремитети, долги задни екстремитети и опашки држени високо во воздухот. Поради нивната карактеристична комбинација на широки, исправени плочи и опашка со шило (тагомизер), Стегосаурусот е еден од најпрепознатливите видови диносауруси. Функциите на овие низи од плочи и шила е предмет на многу шпекулации меѓу научниците. Денес, општо е согласно дека нивните шилести опашки најверојатно се користеле за одбрана од грабливци, додека нивните плочи можеби се користеле првенствено за прикажување, а секундарно за терморегулаторни функции. Стегосаурусот имал релативно низок однос на мозокот со телото. Имал краток врат и мала глава, што значи дека најверојатно јадел грмушки. Еден вид, Stegosaurus ungulatus, е најголемиот познат од сите стегосауруси (поголем од сродните диносауруси како што се Кентросаурус и Хуајангосаурус). (Дознајте повеќе...)

Ќосем (околу 1589 – 1651) — сопруга на османлискиот султан Ахмед I, валиде султан како мајка на султаните Мурад IV и Ибрахим, и бујук („регент“) на султанот Мехмед IV од 1649 година. Таа станала една од најмоќните и највлијателните жени во отоманската историја, како и централна фигура во периодот познат како Султанат на жените.

Родена во Тинос во семејство на грчки православен свештеник, таа била киднапирана и продадена како робинка во Босна пред да биде испратена во царскиот харем во Цариград, османлискиот главен град. Таму таа се прославила, станувајќи миленичка на султанот Ахмед I, кој подоцна се оженил со неа и ја направил негова законска сопруга. Со текот на времето, нејзиното влијание врз султанот се зголемило и таа станала негов најдоверлив советник. Историчарите ѝ признаваат дека го убедила Ахмед да го поштеди животот на неговиот помлад полубрат Мустафа, ставајќи крај на вековната практика на братоубиство во Отоманското Царство. Откако Ахмед починал во 1617 година, таа била важна во устоличувањето на Мустафа I. По вознесувањето на Осман II, таа накратко била протерана во Стариот дворец (Ески-сарај).

За време на нејзиниот мандат како регент на Мурад IV, Ибрахим и Мехмед IV, Ќосем собрала огромна озлогласеност и наклонетост меѓу нејзините поданици и имала неспоредлива политичка моќ во Отоманското Царство. Нејзините рани години како регент биле обележани со турбуленции и нестабилност, кои започнале кога Сафавидското Царство анектирало голем дел од Ирак и го зазел Багдад во 1624 година, вклучувајќи ги Османлиите во 16-годишен судир со Сафавидите што предизвикало серија бунтови, упади и движењата за независност низ Отоманското Царство. За време на ескалацијата на тензиите меѓу Отоманското Царство и Република Венеција во 1640-тите, таа и нејзините сојузници биле обвинети за притисок врз Ибрахим да изврши поморски напад на островот Крит, контролиран од Венеција. Таа морала да се бори со венецијанската блокада на Дарданелите, која кулминирала со поморската битка кај Фоки во 1649 година, како и со трговските востанија предизвикани од финансиската криза во годините што следеле. (Дознајте повеќе...)

Фране Петриќ (1529 – 1597) ― филозоф и научник од Република Венеција, со потекло од Црес. Тој бил познат како бранител на платонизмот и противник на аристотелизмот.

Петриќ првично ги посветил своите студии на Аристотеловата филозофија на Универзитетот во Падова, но се свртел кон платонизмот додека се уште бил студент. Тој станал остар, гласен противник на аристотелизмот, со кого опширно се борел во обемни списи. По долги години неуспешни напори да обезбеди материјален опстанок, тој конечно добил покана во 1577 година до дворот на династијата Есте во Војводството Ферара. На Универзитетот во Ферара, посебно за него била поставена катедра за платонска филозофија. Во годините што следеле, тој се здобил со углед на професор, но бил вклучен и во научни и книжевни контроверзии; тој се склонил кон полемика и за возврат бил насилно нападнат од противниците. Во 1592 година тој ја прифатил поканата за Рим, каде благодарение на папската наклонетост му била создадена нова функција. Последните години од неговиот живот биле вплеткани во сериозен судир со инквизицијата, која го забранило неговото главно дело, Nova de universis philosophia („Нова филозофија на универзумот“).

Како еден од последните ренесансни хуманисти, Петриќ се одликувал со широко образование, разновидна научна активност, силна волја за новитети и исклучителна книжевна плодност. Тој критички ги испитувал воспоставените, општо признати учења и предложувал алтернативи. Особено, тој сакал да ја замени преовладувачката Аристотеловска природна филозофија со свој модел. Тој се спротивставил на традиционалното гледиште за значењето на историските студии, кое обично било ограничено на морална инструкција, со неговиот концепт за широко, неутрално, научно историско истражување. Во поезијата тој ја истакнал важноста на вдахновението и се борел против конвенционалните правила, кои ги сметал за произволни, нестварни ограничувања на творечката слобода. (Дознајте повеќе...)

Атмосфера на Марс — слој од гасови што го опкружуваат Марс. Атмосферата првенствено е составена од јаглерод диоксид (95%), молекуларен азот (2,8%) и аргон (2%). Исто така, содржи траги на водена пареа, кислород, јаглерод моноксид, водород и благородни гасови. Атмосферата на Марс е многу потенка од онаа на Земјата. Просечниот површински притисок е само околу 610 паскали што е помалку од 1% од вредноста на Земјата. Моменталната тенка атмосфера на Марс го забранува постоењето на течна вода на површината на Марс, но многу проучувања сугерираат дека атмосферата на Марс била многу погуста во минатото. Поголемата густина во текот на пролетта и есента се намалува за 25% во текот на зимата кога јаглерод диоксидот делумно се замрзнува на половите. Највисоката атмосферска густина на Марс е еднаква на онаа што се наоѓа на 35 км. Атмосферата на Марс ја губи масата во вселената откако се формирала планетата, а истекувањето на гасови продолжува и денес.

Атмосферата на Марс е поладна од онаа на Земјата. Поради поголемото растојание од Сонцето, Марс добива помалку сончева енергија и има пониска делотворна температура, која е околу 210 K (−63 °C). Просечната температура на емисиите на површината на Марс е само 215 K (−58 °C), што е споредливо со внатрешноста на Антарктикот. Послабиот ефект на стаклена градина во атмосферата на Марс (5 °C, наспроти 33 °C на Земјата) може да се објасни со малото изобилство на други стакленички гасови. Дневниот опсег на температури во долниот дел на атмосферата е огромен поради ниската топлинска инерција; може да се движи од -75 °C до близу 0 °C во близина на површината во некои региони. Температурата на горниот дел од атмосферата на Марс е исто така значително пониска од онаа на Земјата поради отсуството на стратосферскиот озон и ефектот на радијативно ладење на јаглерод диоксид на повисоки надморски височини.

На Марс преовладуваат прашински виори и песочни бури, кои понекогаш се набљудуваат со телескопи од Земјата, а во 2018 година дури и со голо око како промена на бојата и осветленоста на планетата. Песочните бури што ја опкружуваат планетата (глобални песочни прашини) се случуваат во просек на секои 5,5 Земјини години (на секои 3 марсовски години) на Марс и може да ја загрозат работата на роверите на Марс. Сепак, механизмот одговорен за развојот на големите бури од прашина сè уште не е добро разбран. Се претпоставува дека е слабо поврзан со гравитациското влијание на двете месечини, нешто слично на создавањето на плимата и осеката на Земјата. (Дознајте повеќе...)

Брахиосаурус — род на сауроподски диносаурус кој живеел на територијата на Северна Америка за време на доцната јура, пред околу 154-153 милиони години. За прв пат бил опишан од страна на американскиот палеонтолог Елмер С. Ригс во 1903 година од фосили пронајдени во долината на реката Колорадо во западно Колорадо, САД. Ригс го нарекол диносаурусот Brachiosaurus altithorax; генеричкото име е грчки за „гуштерска рака“, во однос на неговите пропорционално долги раце, а специфичното име значи „длабоки гради“. Се проценува дека Брахиосаурусот бил помеѓу 18 и 21 метри долг; проценките на тежината се движат од 28,3 до 58 метрички тони (31,2 и 64 кратки тони). Поседувал непропорционално долг врат, мал череп и голема вкупна големина, сето тоа типично за сауроподите. Атипично, Брахиосаурусот имал подолги предни екстремитети отколку задните, што резултирало со стрмно наклонето торзо и пропорционално пократка опашка.

Брахиосаурусот е истоимен род од семејството Брахиосауриди, кој вклучува неколку други слични сауроподи. Најпопуларните претстави на Брахиосаурус се засноваат на Жирафатитан, род на диносаурус на од формацијата Тендагуру во Танзанија. Жирафатитанот првично бил опишан од германскиот палеонтолог Вернер Јаненш во 1914 година како вид на Брахиосаурус, B. brancai, но се преселил во својот род во 2009 година. Три други видови на Брахиосаурус се именувани врз основа на фосили пронајдени во Африка и Европа; два веќе не се сметаат за валидни, а третиот станал посебен род, Лусотитан.

Холотипот на B. altithorax е сè уште најкомплетниот примерок, а се смета дека само неколку други примероци припаѓаат на родот, што го прави еден од поретките сауроподи на формацијата Морисон. Се смета дека храната ја барал на високите места, веројатно исекувајќи или подрипнувајќи вегетација од 9 метри високо од земјата. За разлика од другите сауроподи, тој не бил погоден за одгледување на задните екстремитети. Користен бил како пример за диносаурус кој најверојатно бил ектотермичен поради неговата големина и соодветната потреба за храна, но поновите истражувања покажуваат дека бил топлокрвен. Меѓу најиконските и за кои првично се сметале дека се еден од најголемите диносауруси, Брахиосаурусот се појавил во популарната култура, особено во филмот „Паркот Јура“ од 1993 година. (Дознајте повеќе...)

Ерменски геноцид — систематско и континуирано етничко чистење, протерување и масовно убиство на припадници на ерменскиот народ во Отоманската империја за време на Првата светска војна, извршено по наредба на тогашните османлиски власти. Иако османлиските власти воделе континуирана политика на прогон и депортација на ерменското население, особено во Мала Азија помеѓу 1894 година и 1923 година, најголемиот обем на протерувања и убиства се случил во текот на 1915 година. Според различни проценки, во ова злосторство биле убиени помеѓу 800.000 и 1.500.000 припадници на ерменскиот народ од Отоманската империја, а паралелно со прогонството врз Ерменците, османлиските власти прогонувале и други христијански народи, како што се Асирците и Понтиските Грци. Потомците на протераните Ерменци од Отоманската империја денес претставуваат основа на современата ерменска дијаспора која е распространета низ целиот свет.

Бруталниот прогон врз Ерменците и другите христијански народи во Отоманската империја започна кон крајот на 19 век за време на владеењето на султанот Абдул Хамид Втори, а кулминирал по Младотурската револуција во 1908 година и доаѓањето на Младотурците на власт во земјата. Како главни нарачатели и извршители на геноцидот врз Ерменците во текот на 1915 година се истакнатите членови на младотурската националистичка партија Мехмед-паша Талат, Енвер-паша Исмаил и Ахмед Џемал-паша, како и водачот на специјалната воена единица Тешкилат-и махсуса Бахаедин Шакир.

На 24 мај 1915 година, Обединетото Кралство, Франција и Русија го усвоиле текстот на заедничката декларација со која за прв пат во правната пракса тие директно ја обвиниле земјата за злосторство против човештвото извршено врз припадниците на ерменската заедница во тогашна Турција. Меѓународната асоцијација за проучување на злосторства на геноцид во јуни 1997 година ги прогласила масовните убиства и прогони на ерменското население во Турција за време на Првата светска војна за геноцид. (Дознајте повеќе...)

Покачување на морското ниво — појава при којашто доаѓа до покачување на морското ниво како последица на климатските промени. Помеѓу 1900 и 2017 година, просечното глобално ниво на морето се зголемило за 16-21 цм. Попрецизни податоци собрани од мерењата на сателитски радар откриваат забрзан пораст од 7,5 см од 1993 до 2017 година (во просек за 2,9 мм годишно). Ова забрзување се должи најмногу на климатските промени, кои вклучуваат загревање на океанот и топење на копнените ледени плочи и ледниците. Помеѓу 1993 и 2018 година, топлинското ширење на водата придонела за 42% за зголемување на нивото на морето; топење на умерените ледници, 21%; Гренланд, 15%; и Антарктикот, 8%.Климатолозите очекуваат стапката дополнително да се забрза во текот на 21 век, при што најновите мерења велат дека нивото на морето во моментов се зголемува за 3,6 мм годишно.

Проектирањето на идното ниво на морето е предизвик, поради сложеноста на многу аспекти на климатскиот систем и временските заостанувања во реакциите на нивото на морето на промените на температурата на Земјата. Бидејќи климатските истражувања во минатото и сегашното ниво на морето доведуваат до подобрени компјутерски модели, проекциите постојано се зголемуваат. Во 2007 година, Меѓувладиниот панел за климатски промени (IPCC) проектирал највисока проценка од 60 цм до 2099 година, но нивниот извештај од 2014 година ја зголемил највисоката проценка на околу 90 цм. Голем број подоцнежни студии заклучиле дека глобалното покачување на морското ниво од 200–270 цм овој век е „физички веродостојно“. Конзервативната проценка на долгорочните проекции е дека секој Целзиусов степен на пораст на температурата предизвикува пораст на нивото на морето за приближно 2,3 м во период од два милениуми (2.000 години): пример за климатска инерција. Во февруари 2021 година, еден труд објавен во Ocean Science сугерирал дека минатите проекции за глобалното покачување на нивото на морето до 2100 година, пријавени од IPCC, најверојатно се конзервативни и дека нивото на морето ќе се зголеми повеќе од претходно очекуваното. (Дознајте повеќе...)

Сатурнови Прстени — најобемниот прстенест систем од која било планета во Сончевиот Систем. Тие се состојат од безброј мали честички, со големина од микрометри до метри, кои орбитираат околу Сатурн. Честичките на прстенот се направени речиси целосно од воден мраз, со траги од карпест материјал. Сè уште нема консензус за нивниот механизам на формирање. Иако теоретските модели покажале дека прстените најверојатно се формирале рано во историјата на Сончевиот Систем, поновите податоци од Касини-Хајгенс сугерираат дека тие се формирале релативно подоцна.

Иако рефлексијата од прстените ја зголемува осветленоста на Сатурн, тие не се видливи од Земјата со непосредна визија. Во 1610 година, годината откако Галилео Галилеј го свртел телескопот кон небото, тој станал првиот човек што ги набљудувал прстените на Сатурн, иако не можел да ги види доволно добро за да ја препознае нивната вистинска природа. Во 1655 година, Кристијан Хајгенс бил првиот човек кој ги опишал како диск што го опкружува Сатурн. иако вистинските празнини се малку - поправилно е да се замислат прстените како прстенест диск со концентрични локални максими и минимум во густина и осветленост. На скалата на купчињата во прстените има многу празен простор.

Прстените имаат бројни празнини каде густината на честичките нагло опаѓа. Прстенестиот систем има многу поголеми и помали празнини, а пречникот од скоро милион километри. Во многу области е дебелина само неколку стотици метри, а со тоа, во релативна смисла, е исклучително тенок. Останатите празнини остануваат необјаснети. Од друга страна, стабилизирачките резонанци се одговорни за долговечноста на неколку прстени, како што се Титан и прстенот Г. (Дознајте повеќе...)

Фатимидски Калифат — исмаилски шиитски калифат кој постоел од десеттиот до дванаесеттиот век од нашата ера. Опфаќајќи голема површина на Северна Африка, се простирал од Атлантскиот Океан на запад до Црвеното Море на исток. Фатимидите, династија со арапско потекло, го следат своето потекло до ќерката на Мухамед Фатима и нејзиниот сопруг, Али Талиб, првиот шиитски имам. Фатимидите биле признати како вистински имами од различни исмаилски заедници, како и од деноминациите во многу други муслимански земји и соседните региони. Потекнувајќи за време на Абасидскиот Калифат, Фатимидите ја освоиле Ифрикија и го основале градот ел-Махдија. Династијата Исмаили владеела со територии низ медитеранскиот брег на Африка и на крајот го направила Египет центар на калифатот. Во својот врв, калифатот вклучувал - покрај Египет - и различни области на Магреб, Судан, Сицилија, Левант и Хиџаз.

Помеѓу 902 и 909 година, основањето на државата на Фатимидите било реализирано под водство на Даи (мисионер) Абу Абдалах, чие освојување на аглабидска Ифрикија го отворил патот за воспоставување на калифатот. По освојувањето, Абдалах ал-Махди Билах бил извлечен од Сиџилмаса, а потоа прифатен како имам на движењето, станувајќи првиот калиф и основач на династијата во 909 година. Во 921 година, градот ел-Махдија бил основан како главен град. Во 948 година, тие го префрлиле својот главен град во ел-Мансурија, во близина на Керуан. Во 969 година, за време на владеењето на ел-Муиз, тие го освоиле Египет, а во 973 година калифатот бил преместен во новооснованиот главен град на Фатимидите Каиро. Египет станал политички, културен и религиозен центар на царството, кое развило нова и „автохтона арапска“ култура. По неговите првични освојувања, калифатот често дозволувал одреден степен на религиозна толеранција кон нешиитските секти на исламот, како и кон Евреите и христијаните. Сепак, нејзините водачи направиле мал напредок во убедувањето на египетското население да ги прифати неговите религиозни верувања. (Дознајте повеќе...)

Роберто Баџо (роден во 1967 година) — поранешен италијански професионален фудбалер кој главно играl како втор напаѓач или како офанзивен играч за врска, иако бил способен да игра на неколку офанзивни позиции. Тој е поранешен претседател на техничкиот сектор на Италијанската фудбалска федерација. Технички надарен креативен плејмејкер и специјалист за директни слободни удари, вештини за дриблинг и постигнување голови, Баџо нашироко се смета за еден од најдобрите играчи на сите времиња. Во 1999 година, Баџо го освоил четвртото место според ФИФА играч на векот избран преку интернет анкета, и бил избран во Дрим тимот на Светските фудбалски првенства во 2002 година. Во 1993 година, тој бил прогласен за најдобар играч на годината од ФИФА и ја освоил Златната топка. Во 2004 година, тој бил именуван од Пеле во ФИФА 100, список на најголеми живи играчи во светот.

Баџо настапил за Италија на 56 натпревари, постигнувајќи 27 гола и е заеднички четврти најдобар стрелец за својата репрезентација, заедно со Алесандро Дел Пјеро. Тој учествувал во италијанскиот тим кој завршил на третото место на Светскиот куп на ФИФА 1990 година, постигнувајќи два голови. На Светското првенство во 1994 година, тој ја предводел Италија до финалето, постигнувајќи пет гола, ја добил Сребрената топка на Светското првенство и бил именуван во Ол-стар тимот на Светскиот куп. Иако бил главна ѕвезда за Италија на турнирот, тој го промашил одлучувачкиот пенал во пенал-серијата во финалето против Бразил. На Светското првенство 1998 година, тој постигнал два гола пред Италија да биде елиминирана од Франција во четврт-финалето. Баџо е единствениот Италијанец кој постигнал гол на три Светски првенства и со девет гола го држи рекордот за најмногу постигнати голови на светските турнири за Италија, заедно со Паоло Роси и Кристијан Виери. (Дознајте повеќе...)

Антарктик — најјужниот и најмалку населен континент на Земјата, кој го опкружува Земјиниот Јужен Пол. Антарктикот е петти по големина континент, речиси двојно поголем од Австралија и поголем од Европа и има површина од 14.200.000 км². Поголемиот дел од Антарктикот е покриен со мраз, со просечна дебелина од 1,9 километри.

Антарктикот е во просек најстудениот, најсувиот и најветровитиот од континентите и има најголема просечна надморска височина. Континентот главно претставува поларна пустина, со годишни врнежи од над 200 мм покрај брегот и многу помалку во внатрешноста. Околу 70% од светските резерви на слатка вода се замрзнати на Антарктикот, кои доколку се стопат ќе го подигнат глобалното ниво на морињата за речиси 60 метри. Антарктикот го држи рекордот за најниска измерена температура на Земјата, −89,2 °C. Крајбрежните региони можат да достигнат температури над 10 °C во лето. Домородните видови на животни вклучуваат грини, цевчести црви, пингвини, фоки и тардигради. Онаму каде што се јавува вегетација, таа е претежно во форма на лишаи или мов.

Ледените плочи на Антарктикот веројатно првпат биле видени во 1820 година, за време на руската експедиција предводена од Фабијан Готлиб фон Белингсхаузен и Михаил Лазарев. Во следните децении следувале и дополнителни истражувања кои биле организирани преку француските, американските и британските експедиции. Првото потврдено пристигнување на континентот било потрдено од норвешки тим во 1895 година. Во почетокот на 20 век, имало неколку експедиции во внатрешноста на континентот. Британските истражувачи биле првите што стигнале до Јужниот магнетен пол во 1909 година, а географскиот Јужен Пол првпат бил достигнат во 1911 година од норвешките истражувачи. (Дознајте повеќе...)

Кајперов Појас — голем прстен од „отпад“ или околуѕвезден диск кој се наоѓа во надворешниот Сончевиот Систем, кој се протега од орбитата на Нептун на 30 астрономски единици (AU) до околу 50 ае од Сонцето. Тој е сличен на Астероидниот појас, но е далеку поголем - 20 пати поширок и 20–200 пати помасовен. Како и астероидниот појас, тој главно се состои од мали тела или остатоци од времето кога се формирал Сончевиот Систем. Додека многу астероиди се составени првенствено од карпи и метал, повеќето објекти на Кајперовиот Појас се составени главно од замрзнати испарливи материи (наречени „мразови“), како што се метан, амонијак и вода. Кајперовиот Појас е дом на три објекти идентификувани како џуџести планети од страна на Меѓународниот астрономски сојуз: Плутон, Хаумеја и Макемаке. Некои од месечините на Сончевиот Систем, како што се Тритон на Нептун и Феба на Сатурн, можеби потекнуваат од регионот.

Кајперовиот Појас го добил името по холандскиот астроном Џерард Кајпер, иако тој не го предвидел неговото постоење. Во 1992 година била откриена мала планета, наречена 15760 Албион, првиот објект на Кајперовиот Појас по Плутон и Харон. Од неговото откритие, бројот на познати објекти од Кајперовиот Појас (ОКП) се зголемил на над илјада, а повеќе од 100.000 со над 100 километри во пречник се смета дека постојат. Првично се сметало дека Кајперовиот Појас е главното складиште за периодични комети, оние со орбити кои траат помалку од 200 години. Проучувањата од средината на 1990-тите покажале дека појасот е динамички стабилен и дека вистинското место на потекло на кометите е расеаниот диск, динамички активна зона создадена од движењето на Нептун нанадвор пред 4,5 милијарди години; расеаните објекти како што е Ерида имаат екстремно ексцентрични орбити кои ги носат до 100 AU од Сонцето. (Дознајте повеќе...)

Кришна — најголемо божество во хиндуизмот. Тој се обожува како осмиот аватар на богот Вишну и исто така како врховен Бог сам по себе. Тој е бог на сочувство, нежност, љубов и е еден од најпопуларните и нашироко почитуван меѓу индиските божества. Роденденот на Кришна секоја година го слават хиндусите на Кришна Јанмаштами според месечево-сончевиот хиндуистички календар, кој паѓа кон крајот на август или почетокот на септември од грегоријанскиот календар. Кришна обично е прикажан со кавал во раката.

Анегдотите и наративите од животот на Кришна обично се насловени како Кришна Лела. Тој е централен лик во Махабахарата, Багаватам Пурана и Багавад Гита и се споменува во многу хинду филозофски, теолошки и митолошки текстови. Тие го прикажуваат од различни перспективи: бог-дете, шегобиец, божествен херој и како универзално врховно суштество. Неговата иконографија ги рефлектира овие легенди и го прикажува во различни фази од неговиот живот, како новороденче како јаде путер, младо момче што свири на кавал, младо момче со Рада или опкружено со приврзаници жени или пријателски кочијаш кој му дава совет на Арџуна (главниот протагонист во Махабхарата).

Синонимите за Кришна се пронајдени во литература од првиот милениум пред нашата ера. Во некои суб-традиции, Кришна се обожува како Свајам-Багаван, а ова понекогаш се нарекува и кришнаизам. Овие суб-традиции се појавиле во контекст на Бакти движењето од средновековната ера. Литературата поврзана со Кришна инспирирала бројни перформансни уметности како што се Баратанатијам, Катакали, Кучипуди, Одиси и Манипури танцот. Тој е пан-хиндуистички бог, но е особено почитуван на некои места како што се Вриндавана во Утар Прадеш, Дварка и Јунагад во Гуџарат; аспектот Јаганата во Одиша, Мајапур во Западен Бенгал; во форма на Витоба во Пандарпур, Махараштра, Натдвара во Раџастан; Удупи Кришна во Карнатака, Партасаратија во Тамил Наду и Гурувајоаропан во Гурувајур во Керала. Од 1960-тите години, обожавањето на Кришна се проширило и во западниот свет и во Африка, најмногу заради работата на Меѓународното друштво за свесност за Кришна (ИСКОН). (Дознајте повеќе...)

Закиселување на океаните — тековно намалување на pH вредноста на океаните на Земјата, предизвикано од навлегувањето на јаглерод диоксид (CO
2) од атмосферата. Главната причина за закиселување на океаните се човечките активности, имено согорувањето на фосилните горива. Како што се зголемува количината на јаглерод диоксид во атмосферата, се зголемува и количината на јаглерод диоксид што се апсорбира од океанот. Ова доведува до серија хемиски реакции во морската вода и има негативно прелевање на океанот и живите видови кои живеат под вода. Кога јаглерод диоксидот се раствора во морската вода, образува јаглеродна киселина (H₂CO₃).

Закиселувањето на океаните влијае на многу видови, особено на организмите како остриги и корали. Тоа е еден од неколкуте ефекти на климатските промени врз океаните. Морската вода е малку основна (што значи pH > 7), а закиселувањето на океаните вклучува поместување кон pH-неутрални услови наместо преод кон кисели услови (pH < 7). Загриженоста со закиселувањето на океаните е тоа што може да доведе до намалено производство на школки и други водни животни со школки од калциум карбонат, како и некои други физиолошки предизвици за морските организми. Организмите обложени со калциум карбонат не можат да се репродуцираат под високо заситени ацидотични води. Дел од него реагира со водата и образува јаглеродна киселина. Некои од добиените молекули на јаглеродна киселина се дисоцираат во бикарбонатен јон и водороден јон, со што се зголемува киселоста на океаните (концентрација на H⁺ јони). (Дознајте повеќе...)

Мамелучки Султанат — држава која владеела со Египет, Левант и Хиџаз (западна Арабија) од средината на 13. до почетокот на 16. век. Султанатот бил управуван од воена каста на мамлуци (војници робови) на чело со султанот, а абасидските калифи биле номинално суверени. Султанатот бил основан со соборувањето на Ајубидската династија во Египет во 1250 година а земјата престанала да постои по војната со Отоманското Царство во 1517 година. Историјата на Мамлуците генерално е поделена на турски или бахриски период (1250-1382) и черкески или бурџиски период (1382-1517), наречен по доминантната етничка припадност или корпус на владејачките Мамлуци во текот на овие соодветни периоди.

Првите владетели на султанатот потекнувале од мамелучките полкови на ајубидскиот султан ас-Салих Ајуб (вл. 1240–1249), узурпирајќи ја власта од неговиот наследник во 1250 година. Мамелуците под султанот Кутуз и Бајбарс ги поразиле Монголите во 1260 година, запирајќи го нивното ширење кон југ. Тие потоа ги освоиле или стекнале власт над сириските кнежевства на Ајубидите. До крајот на 13 век, преку напорите на султаните Бајбарс, Калавун (вл. 1279–1290) и ел-Ашраф Калил (вл. 1290–1293), ги освоиле државите на крстоносците, се прошириле во Макурија (Нубија), Киренаика, Хеџаз и јужна Анадолија. Тогаш султанатот доживеал долг период на стабилност и просперитет за време на третото владеење на ел-Насир Мухамед (владеел 1293–1294, 1299–1309, 1310–1341), пред да отстапи место на внатрешните судири што го карактеризираат наследувањето на неговите синови, кога вистинската власт ја држеле високи емири. (Дознајте повеќе...)

Супернова — моќна и светла експлозија на ѕвезда. Таа е екстремно светла и предизвикува сноп од зрачење кој може да ја засени целата галактика пред да исчезне по неколку недели или месеци. За време на оваа краткотрајна експлозија, суперновата може да испушти толку енергија колку што Сонцето ќе емитува вкупно за целиот свој век.

Супернова се јавува за време на последните еволутивни ѕвездени развои на масивна ѕвезда, или кога бело џуџе е активирано во јадрено соединување. Оригиналниот објект, наречен предок, или колабира до неутронска ѕвезда или црна дупка, или е целосно уништен за да формира дифузна маглина. Врвната оптичка сјајност на супернова може да се спореди со онаа на цела галаксија пред да избледи во текот на неколку недели или месеци.

Последната супернова директно забележана на Млечниот Пат била Кеплеровата Супернова во 1604 година, која се појавила недолго по Тиховата Супернова во 1572 година. И двете биле видливи со голо око. Биле пронајдени остатоци од поновите супернови, а набљудувањата на суперновите во други галаксии сугерираат дека тие се случуваат во Млечниот Пат во просек околу три пати секој век. Супернова на Млечниот Пат речиси сигурно би можела да се набљудува преку современите астрономски телескопи. Најновата супернова со голо око била SN 1987A, која претставувала експлозија на сина суперџинова ѕвезда во Големиот Магеланов Облак, придружна галаксија на Млечниот Пат. (Дознајте повеќе...)

Азот субоксид — хемиско соединение, азотен оксид со формула N₂O. На собна температура, тој е безбоен незапалив гас и има малку сладок мирис и вкус. При покачени температури, азотниот оксид е моќен оксидатор сличен на молекуларниот кислород.

Азотниот оксид има значителна медицинска употреба, особено во хирургијата и стоматологијата, поради неговите анестетички својства и намалување на болката. Неговото колоквијално име „гас за смеење“, измислено од Хамфри Дејви, се должи на еуфоричните ефекти при неговото вдишување, својство што довело до негова рекреативна употреба како дисоцијативен анестетик. Се наоѓа на списокот на есенцијални лекови на Светската здравствена организација. Исто така се користи како оксидатор во ракетни погони и во моторни трки за зголемување на моќноста на моторите.

Атмосферската концентрација на азотен оксид достигнала 333 делови на милијарда (ppb) во 2020 година, зголемувајќи се со стапка од околу 1 ppb годишно. Тој е главен чистач на стратосферскиот озон, со влијание споредливо со влијанието на хлорофлуоројаглеродот. Глобалната застапеност на N₂O покажува дека околу 40% од просечните 17 TgN/година (тераграми или милиони метрички тони азот годишно) емисии потекнуваат од човековата активност и покажува дека растот на емисиите главно доаѓа од проширувањето на земјоделството и индустриските извори во економиите во развој. Како трет најважен долготраен стакленички гас, азотен оксид, исто така, значително придонесува за глобалното затоплување. (Дознајте повеќе...)

Ница — петти најнаселен град во Франција, по Париз, Марсеј, Лион и Тулуза. Урбаната област на Ница се протега надвор од административните граници на градот со население од околу еден милион и зафаќа површина од 721 км². Сместен на југоисточниот брег на Франција на Средоземното Море, Ница е вториот најголем француски град на средоземниот брег, веднаш зад Марсеј.

Градот е наречен Nice la Belle (Nissa La Bella на окситански), што означува Убавата Ница, што исто така е името на неофицијалната химна на Ница, напишана од Меника Рондели во 1912. Ница е главен град на департманот Приморски Алпи и втор најголем град во регионот Прованса-Алпи-Азурен Брег по Марсеј.

Површината на денешна Ница се протега на „Тера Амата“, археолошко наоѓалиште во кое се најдени докази за многу рано користење на оганот. Околу 350 п.н.е., Грците од Марсеј основале постојана населба и ја нарекле Никаја, по божицата на победата Ника. Низ вековите, градот бил заземан многу пати од разни освојувачи. Неговата стратешка местоположба и пристаништето значајно придонеле за неговата поморска сила. Низ вековите бил владение на Савоја, потоа станал дел од Франција помеѓу 1792 и 1815, кога бил вратен на Пиемонт-Сардинија до неговото повторно припојување кон Франција во 1860.

Природната убавина на Ница и нејзината умерена средоземна клима им го привлекло вниманието на богатите Англичани во втората половина на XVIII век, кога голем број на благороднички семејства ги поминувале нивните зими овде. Главното градско шеталиште крај морето, Англиската променада (Promenade des Anglais) го добило своето име во име на посетителите на градот. (Дознајте повеќе...)