Данок на јаглерод

Данокот на јаглерод е данок што се наплаќа на емисиите на јаглерод од производството на стоки и услуги. Данокот на јаглерод има за цел да ги направи видливи скриените општествени трошоци од емисиите на јаглерод. Данокот е дизајниран да ги намали емисиите на стакленички гасови со суштински зголемување на цената на фосилните горива. Ова истовремено ја намалува побарувачката за стоки и услуги кои произведуваат високи емисии и ги поттикнува да ги направат помалку интензивни за јаглерод.^[1] Кога се согорува фосилно гориво како јаглен, нафта или природен гас, најголемиот дел или целиот јаглерод се претвора во CO2. Емисиите на стакленички гасови предизвикуваат климатски промени. Оваа негативна надворешност може да се намали со оданочување на содржината на јаглерод во која било точка од циклусот на производот.^[2][3][4][5]

Во својата наједноставна форма, данокот на јаглерод ги покрива само емисиите CO2. Може да ги покрие и другите стакленички гасови, како што се метан или азотен оксид, со оданочување на таквите емисии врз основа на нивниот потенцијал за глобално затоплување еквивалентен CO2.^[6]

Истражувањата покажуваат дека данокот на јаглерод навистина ги намалуваат емисиите.^[7] Многу економисти тврдат дека данокот на јаглерод е најефикасниот начин за справување со климатските промени.^[8][9] 77 земји и над 100 градови се обврзале да постигнат нето нула емисии до 2050 година.^[7][10] Од 2019^[update] година, данокот на јаглерод е или веќе имплементиран или се планира за имплементација во други 25 земји. 46 земји ставија некаква цена на јаглеродот, или преку данок за јаглерод или преку шеми за тргување со емисии на јаглерод.

Данокот на јаглерод може негативно да влијае врз благосостојбата на луѓето, особено на посиромашните, со тоа што ќе ја поскапи нивната потрошувачка. На пример, цените на бензинот и струјата може да се зголемат.^[11] За да го направат данокот на јаглерод поправеден, креаторите на политиката можат да се обидат да го прераспределат приходот генериран од данокот на јаглерод на групите со ниски приходи со различни фискални средства.^[12][13] Таквата иницијатива за политика станува надоместок за јаглерод и дивиденда, наместо обичен данок.^[14]

Данокот на јаглерод, како и тргувањето со емисиите на јаглерод се користи во концептот на цена на јаглеродот.

Јаглерод диоксидот е еден од неколкуте стакленички гасови кои ја заробуваат топлината (другите вклучуваат метан и водена пареа) кои се испуштаат како резултат на човечки активности. Научниот консензус е дека емисиите на стакленички гасови предизвикани од човекот се примарна причина за климатските промени,^[15] и дека јаглеродниот диоксид е најважниот од антропогените стакленички гасови.^[16] Во светот, годишно се произведуваат 27 милијарди тони јаглерод диоксид од човековата активност.^[17] Физичкиот ефект на CO2 во атмосферата може да се мери како промена во енергетскиот биланс на системот Земја-атмосфера – зрачење на CO2.^[18] Различните стакленички гасови имаат различни физички својства: потенцијалот за глобално затоплување е меѓународно прифатена скала на еквивалентност за другите стакленички гасови во единици од тони еквивалент на јаглерод диоксид.

Даноците на јаглеродот се дизајнирани да ги намалат емисиите на стакленички гасови со зголемување на цените на фосилните горива што ги испуштаат при согорување. Ова истовремено ја намалува побарувачката за стоки и услуги кои произведуваат високи емисии, и ги поттикнува да ги направат помалку интензивни за јаглерод.^[1]

Откако првпат било предложено оданочувањето на јаглеродот, бројни економисти ги опишале неговите силни страни како средство за намалување на загадувањето со CO2. Овој данок е пофален како „далеку подобар начин за контрола на загадувањето од сегашниот метод на специфична регулатива“.^[19] Исто така, бил пофален за неговата пазарна едноставност. Ова вклучува опис како „најефикасен начин за водење на одлуките на производителите и потрошувачите“, бидејќи „емисиите на јаглерод имаат „неценети“ општествени трошоци во однос на нивните штетни ефекти врз климата на Земјата“.^[20]

Сепак, значителен дел од јавноста се спротивставила на данокот на јаглерод.

Од 2019 година, над 3.500 американски економисти ја потпишале Изјавата на економистите за дивиденди на јаглерод.^[21] Оваа изјава ги опишува придобивките од американскиот данок на јаглерод заедно со предлози за тоа како тој би можел да се развие. Една од препораките е да се вратат приходите генерирани од данок на пошироката јавност. Изјавата првично била потпишана од 45 економисти добитници на Нобелова награда, поранешни претседатели на Федералните резерви, поранешни претседатели на ЦЕА и поранешни секретари на Министерството за финансии на САД.^[22][23]

Во некои случаи знаењето за тоа како се користат приходите од данокот на јаглерод може да влијае врз јавната поддршка. Утврдено е дека посветувањето приходи на проекти за климата и компензирањето на становите со ниски приходи се популарна употреба на приходите.^[24] Сепак, се покажа дека обезбедувањето информации за специфичните искористувања на приходите во земјите кои воведоа данок на јаглерод има ограничена ефикасност во зголемувањето на јавната поддршка.^[25]

Од 2015 година, земјите во развој учествуваа со 63% од емисиите на јаглерод.^[26] Различни бариери^[27] стојат на патот на земјите во развој да усвојат планови за забавување на емисиите на јаглерод, вклучително и данок на јаглерод. Земјите во развој често даваат приоритет на економскиот раст пред пониските емисии. Јадрената енергија е во развој во повеќе земји како извор на енергија без емисии.^[28]

Енергијата на ветерот и сончевата енергија се други алтернативи на фосилните горива. Ветерните турбини се одржлив и обновлив извор на енергија.

Бен Хо, професор по економија на колеџот Васар, тврди дека „иако даноците за јаглерод се дел од оптималното портфолио на политики за борба против климатските промени, тие не се најважниот дел“.^[29]

• Данок на јаглерод во Македонија