Ирина Палеологина

Ирина Палеологина (грчки: Ειρήνη Παλαιολογίνα, Eirēnē Palaiologina), (ок. 1315 – по 1341 г.) била царица владетелка на Трапезунтското Царство од 6 април 1340 година до 17 јули 1341 година. Таа била вонбрачна ќерка на византискиот император Андроник III Палеолог и се омажила за императорот Василиј Трапезунтски во 1335 година.

Набргу по бракот, Василиј си зел љубовница, исто така по име Ирена, и во 1339 година се развел од Ирена Палеологина со согласност на локалното свештенство.^[1] Каузата на Ирина Палеологина била поддржана од патријархот Јован XIV Цариградски и таа веројатно сè уште имала одредена позиција на влијание во Трапезунт. На 6 април 1340 година, таа веројатно го отрула Василиј и го зазела престолот за себе, што во записот на Никифор Григора се наведува како дворски удар. Нејзината позиција била нестабилна поради начинот на кој го добила престолот и затоа што не била членка на владејачката династија Комнини. За да ја зацврсти својата позиција, таа ги испратила втората сопруга и синовите на нејзиниот починат сопруг во Цариград каде што можел да ги чува нејзиниот татко.^[2]

И покрај нејзините брзоплети постапки, Ирина верувала дека за стабилност на Империјата ѝ е потребен маж и го замолила својот татко да ѝ испрати сопруг од византиските благородници. Сепак, Андроник III бил отсутен од Цариград - Вилијам Милер опишува како гласниците го пребарувале во Солун и Акаранија - и тој починал на 15 јуни 1341 година, пред да може да одговори на барањето на својата ќерка. Во меѓувреме, во Трапезунт се раширила глас дека царицата го земала мегас доместикосот за свој љубовник, што довело до широко распространети немири.^[3]

Првата рунда од граѓанската војна започна кратко по нејзиното доаѓање на власт. Се формирале три спротивставени страни: првата била онаа на Ирина, вклучувајќи ги семејството на Амитзантариоите и нејзините византиски платеници обезбедени од нејзиниот татко; втората била онаа на спротивставените архони под водство на севастот Цанихит, генерал-капетан на Схолароите и дел од царската телесна гарда лојална на споменот на нивниот покоен цар; и третата страна била онаа на мегас дукс Јован Евнухот, кој ја држел тврдината Лимнија. Архоните под водство на Цанихитите се сместиле во манастирот Свети Евгениј, кој бил во рамките на градските ѕидини и во близина на царскиот дворец, но доволно неосвоив. Два месеци оваа група седела набљудувајќи ја фракцијата на Ирена и нејзините поддржувачи, впуштајќи се во секојдневни престрелки без траен резултат, сè до 2 јули 1340 година, кога мегас дукс се одлучиле за Ирена. Јован Евнух ги насочил своите опсадни машини кон манастирот, уништувајќи го речиси целосно и победувајќи ги бунтовниците. Цанхит бил меѓу бунтовниците земени како затвореници и испратени во Лимнија каде што биле погубени една година подоцна.^[4]

Во исто време, состојбата во Империјата се влошила кога Туркмените го нападнале Трапезунт и се упатиле кон ѕидините на самиот главен град. Првиот напад бил одбиен врз Пархарија („падовите“), но вториот (во јули 1341 година) не бил успешно запрен од деморализираната војска на Ирина, а Туркмените запалиле голем дел од Трапезунт без да можат да го освојат.^[5] Катастрофата била влошена со избувнувањето на епидемија, за која Михаел Панаретос тврди дека произлегла од непријатната смрдеа на скапаните трупови на коњи и луѓе.^[6]

Владеењето на Ирина завршило со доаѓањето на нејзината снаа Ана, сестрата на Василиј. Пред втората инвазија и пожарот, Ана била убедена да се откаже од своите монашки завети и била прогласена за царица во Лазика на 17 јули 1341 година. Милер пишува: „Леснотината со која таа го извршила симнувањето од престолот на Ирина може да се објасни со фактот дека, додека втората го претставувала странскиот двор на Византија, таа ја претставувала локалната династија, која за речиси еден и пол век целосно се идентификувала со земјата.“^[7]

Но, среќата на Ирина се чини дека повторно оживеала 13 дена подоцна кога Михаил, чичкото на нејзиниот починат сопруг, пристигнал на 30 јули, придружуван од три византиски воени бродови и Никита Схолар, генерал-капетан на Схолароите, кој требало да биде цар и сопруг на Ирина. Благородниците и надбискупот Акакиј најпрво го пречекале Михаил, му положиле заклетва на верност и го поканиле во палатата на неговите предци; потоа, кога се стемнило, го направиле свој затвореник и ја заклале неговата наивна придружба. Ирина го гледала Михаил како се качува на брод за Ојнаон и е заробен пред таа да биде качена на франкиски брод и вратена во Цариград. Ништо повеќе не се знае за нејзината судбина.^[7]

• Вугиуклаки Пенелопа, „Ирина Палеологина (царица)“, Енциклопедија на хеленскиот свет: Мала Азија