Коронавируси (латински: Orthocoronavirinae, Coronavirinae) — група вируси што предизвикуваат болести кај цицачите и птиците. Кај луѓето, вирусите предизвикуваат дишни инфекции што типично се лесни, вклучувајќи обична настинка, но поретко и SARS, MERS и COVID19 (чиј SARS-CoV-2 вирус предизвикал глобална пандемија) коишто може да бидат смртоносни. Кај крави и свињи може да предизвикаат пролив, додека кај живината може да предизвикаат горнодишна болест. Не постојат вакцини или антивирусни лекови кои се одобрени за превенција или третман.[4]
Коронавирусите се вируси од потсемејството Orthocoronavirinae, семејство Coronaviridae и род Nidovirales.[5][6] Тие се создадени во еден синџир, со позитивно насочен РНК-геном и спирално симетричен нуклеокапсид. Големината на геномот е измеѓу 26 и 32 килобази — најголема кај некој РНК-вирус. Коронавирусите биле откриени во 1960-тите години.[7]
Името „коронавирус“ доаѓа од латинскиот збор corona, што значи „круна“, и што се однесува на карактеристичниот изглед на честичките на вирусот.
Еволуција
Најблизок древен заеднички претходник (НДЗП) на сите коронавируси се наоѓа 8000 години п.н.е.[8] НДЗП линијата Алфакоронавирус се наоѓа 2400 п.н.е, Бетакоронавирусната линија на 3300 п.н.е, Гамакоронавирусната линија на 2800 п.н.е, и Делтакоронавирусната линија на околу 3000 п.н.е.[9] Коронавирусот од лилјаците и SARS-CoV се разминале во 1986 година.[10]
Човечки коронавирус NL63 (HCoV-NL63, коронавирус Њу Хејвен)
Човечки коронавирус HKU1
MERS-CoV
SARS-CoV-2
Коронавирусите HCoV-229E, NL63, OC43 i HKU1 константно циркулираат меѓу човечката популација и предизвикуваат дишни инфекции кај возрасните и децата ширум светот.[11]
Епидемии
Досега имало избивање на неколку епидемии од коронавирусот кој имале релативно висока стапка на смртност:
Избивање на епидемијата од новиот коронавирус се случило на почетокот на декември 2019 во Вухан, главниот град на покраината Хубеј во Кина.[16]Светската здравствена организација на новиот вирус му го дала привременото име 2019-nCoV[17] и прогласила вондредна состојба на глобално ниво во врска со ширењето на новиот коронавирус. Новиот вирус подоцна го добил своето официјално име SARS-CoV-2.[18] Потоа, започнала епидемија која зафатила и други делови на Кина, а биле утврдени и случаи надвор од Кина, во неколку земји од Азија, но и во Австралија, Европа и Северна Америка. Првите случај во Европа биле потврдени во Франција на 24 јануари 2020 година.[19] Најголема епидемија од вирусот во Европа, се појавила во Италија каде до денес биле заразени повеќе од 9000 луѓе, а починале 463.[20]
↑„Virus Taxonomy: 2018b Release“(html). International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) (англиски). mart 2019. Архивирано од изворникот 4 март 2018. Посетено на 24 јануари 2020. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
↑„2017.012-015S“(xlsx). International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) (англиски). oktobar 2018. Архивирано од изворникот 14 мај 2019. Посетено на 24 јануари 2020. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
↑Smith, Richard D (2006). „Responding to global infectious disease outbreaks: Lessons from SARS on the role of risk perception, communication and management“. Social Science & Medicine. 63 (12): 3113–23. doi:10.1016/j.socscimed.2006 август 004Проверете ја вредноста |doi= (help). PMID16978751.
