ആദി കുംഭേശ്വരർ ക്ഷേത്രം

Adi Kumbeswarar Temple
Adi Kumbeswarar Temple
	Location in Tamil Nadu
അടിസ്ഥാന വിവരങ്ങൾ
സ്ഥലം	Kumbakonam
നിർദ്ദേശാങ്കം	10°57′30″N 79°22′16″E / 10.95833°N 79.37111°E
മതവിഭാഗം	ഹിന്ദുയിസം
ആരാധനാമൂർത്തി	Adi Kumbeswarar(Shiva), Mangalambigai(Parvathi)
ജില്ല	Thanjavur
സംസ്ഥാനം	Tamil Nadu
രാജ്യം	India
വാസ്തുവിദ്യാ വിവരങ്ങൾ
വാസ്തുവിദ്യാ തരം	Tamil architecture
സ്ഥാപകൻ	Cholas

ഇംഗ്ലീഷ് വിലാസം

https://ml.wikipedia.org/wiki/Adi_Kumbeswarar_Temple,_Kumbakonam

ഇന്ത്യയിലെ ഒരു സംസ്ഥാനമായ തമിഴ്‌നാട്ടിലെ തഞ്ചാവൂർ ജില്ലയിൽ കുംഭകോണം പട്ടണത്തിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഒരു ശിവക്ഷേത്രമാണ് ആദി കുംഭേശ്വരർ ക്ഷേത്രം. ലിംഗത്താൽ പ്രതിനിധാനം ചെയ്യപ്പെട്ടുകൊണ്ട് ശിവനെ ആദി കുംഭേശ്വരർ ആയി ഇവിടെ ആരാധിക്കുന്നു. അതിനോടൊപ്പം അദ്ദേഹത്തിന്റെ പത്നി പാർവതിയെ മംഗളാംബിഗൈ അമ്മൻ ആയി ആരാധിക്കുന്നു. നായൻമാർ എന്നറിയപ്പെടുന്ന തമിഴ് സന്യാസി കവികൾ രചിച്ച ഏഴാം നൂറ്റാണ്ടിലെ മഹത്തായ തമിഴ് ശൈവ കൃതിയായ തേവാരത്തിൽ, പാടൽ പെട്ര സ്ഥലങ്ങൾക്ക് കീഴിൽ ഉൾപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന ദേവനെ ആദരിക്കപ്പെടുന്നതായി പറയുന്നു

30,181 ചതുരശ്ര അടി (2,803.9 മീ 2) വിസ്തീർണ്ണമുള്ള ക്ഷേത്ര സമുച്ചയം കൂടാതെ ഇവിടെ നാല് പ്രവേശനകവാട ഗോപുരങ്ങളുണ്ട്. ഏറ്റവും ഉയരം കൂടിയത് കിഴക്കേ ഗോപുരമാണ്. 11 നിലകളും 128 അടി (39 മീറ്റർ) ഉയരമുള്ള ക്ഷേത്രത്തിന് നിരവധി ശ്രീകോവിലുകളുമുണ്ട്. കുംബേശ്വരന്റെയും മംഗളാംബിഗൈ അമ്മന്റെയും പ്രതിഷ്ഠയാണ് ഇവിടെ ഏറ്റവും പ്രധാനം. ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിൽ നിരവധി ഹാളുകൾ ഉണ്ട്. വിജയനഗര കാലത്ത് നിർമ്മിച്ച പതിനാറ് തൂണുകളുള്ള ഹാളാണ് ഇവിടെ ഏറ്റവും ശ്രദ്ധേയമായത്. അതിൽ 27 നക്ഷത്രങ്ങളും 12 രാശികളും ഒറ്റ കല്ലിൽ കൊത്തിയെടുത്തിരിയ്ക്കുന്നു.

ക്ഷേത്രത്തിൽ രാവിലെ 5:30 മുതൽ രാത്രി 9 വരെ വിവിധ സമയങ്ങളിലായി ആറ് ദൈനംദിന പൂജകളുണ്ട്. കൂടാതെ കലണ്ടറിൽ പന്ത്രണ്ട് വാർഷിക ഉത്സവങ്ങളും കാണിച്ചിട്ടുണ്ട്. തമിഴ് മാസമായ മാസിയിൽ (ഫെബ്രുവരി - മാർച്ച്) ആഘോഷിക്കുന്ന മാസി മാഗം ഉത്സവമാണ് ഇതിൽ ഏറ്റവും പ്രധാനം.

9-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ ചോള രാജവംശത്തിന്റെ കാലത്താണ് ഇന്നത്തെ കൊത്തുപണികൾ നിർമ്മിച്ചത്. പിന്നീട് വിപുലീകരണങ്ങൾ നടത്തിയത് 16-ആം നൂറ്റാണ്ടിലെ തഞ്ചാവൂർ നായക്കുകളായ വിജയനഗര ഭരണാധികാരികളാണ്. തമിഴ്‌നാട് സർക്കാരിന്റെ ഹിന്ദു റിലീജിയസ് ആൻഡ് ചാരിറ്റബിൾ എൻഡോവ്‌മെന്റ് ഡിപ്പാർട്ട്‌മെന്റാണ് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പരിപാലനവും നടത്തിപ്പും നടത്തുന്നത്.

ഇതിഹാസം

കുംഭേശ്വര ക്ഷേത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഐതിഹ്യത്തിൽ നിന്നാണ് പട്ടണത്തിന് കുംഭകോണം എന്ന പേര് ലഭിച്ചത്. ഒരിക്കൽ, സൃഷ്ടി പുനരാരംഭിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രക്രിയയെക്കുറിച്ച് ബ്രഹ്മാവ് ശിവനോട് ചോദിച്ചു. ഭൂമിയിലെ എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളുടെയും വിത്ത് അടങ്ങിയിരിക്കുന്ന പാത്രം (കുംഭം) ബ്രഹ്മാവിന്റെ കയ്യിലാണെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.^[1]പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിൽ നിന്ന് ശേഖരിക്കുന്ന അമൃതും മണലും ഉപയോഗിച്ച് ഈ കുംഭം വെള്ളപ്പൊക്കത്തിൽ ഒഴുക്കാൻ ശിവൻ നിർദ്ദേശിച്ചു. പാത്രം വെള്ളത്തിന് മുകളിൽ വിടുന്ന രീതിയും ശിവൻ പഠിപ്പിച്ചു. പാത്രം ഒരിടത്ത് നിർത്തി പരമശിവൻ കലത്തിൽ അമ്പ് എയ്തു. അമൃത് ചിതറി മഹാമഹം തടാകം, പൊട്രാമരൈ തടാകം എന്നീ രണ്ടിടങ്ങളിൽ വീണതായി വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.^[2] ആ അമൃത് മണലിൽ കലർന്ന് ലിംഗമായി. ആദി കുംഭേശ്വരർ എന്നാണ് ഈ ലിംഗം അറിയപ്പെടുന്നത്. ഈ സംഭവം ഇപ്പോൾ 12 വർഷത്തിലൊരിക്കൽ നടക്കുന്ന മഹാമഹം ഉത്സവത്തിൽ അനുസ്മരിക്കുന്നു. കുടമുക്ക് എന്ന തമിഴ് പേരിലാണ് കുംഭകോണം മുമ്പ് അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്.^[3] കുംഭകോണം കുടവയിലിലെ സംഘകാല വാസസ്ഥലമായും തിരിച്ചറിയപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.

ചരിത്രം

9-ആം നൂറ്റാണ്ടിലെ ചോളരുടെ കാലം മുതൽ ഈ ക്ഷേത്രം നിലവിലുണ്ട്. ^[4] 15-17-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ നായക്കന്മാരാണ് ഈ ക്ഷേത്രം പരിപാലിക്കുന്നത്.^[5]ആധുനിക കാലത്ത്, തമിഴ്‌നാട് ഗവൺമെന്റിന്റെ ഹിന്ദു റിലീജിയസ് ആൻഡ് ചാരിറ്റബിൾ എൻഡോവ്‌മെന്റ് ഡിപ്പാർട്ട്‌മെന്റാണ് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പരിപാലനവും ഭരണവും നടത്തുന്നത്.^[6]

വാസ്തുവിദ്യ

കുംഭേശ്വരർ ക്ഷേത്ര സമുച്ചയം 30,181 ചതുരശ്ര അടി (2,803.9 മീ 2) വിസ്തീർണ്ണം ഉൾക്കൊള്ളുന്നു, കൂടാതെ ഗോപുരങ്ങൾ എന്നറിയപ്പെടുന്ന നാല് പ്രവേശനകവാട ഗോപുരങ്ങളും ഉണ്ട്.^[7]^[8]ഇവിടെ ഏറ്റവും ഉയരം കൂടിയത് 11 നിലകളും 128 അടി (39 മീറ്റർ) ഉയരവുമുള്ള കിഴക്കൻ ഗോപുരമാണ് . 330 അടി (100 മീറ്റർ) നീളവും 15 അടി (4.6 മീറ്റർ) വീതിയുമുള്ള ഒരു ഇടനാഴിയാണ് ക്ഷേത്രത്തെ സമീപിക്കുന്നത്. ഉത്സവ വേളകളിൽ ക്ഷേത്രത്തിലെ ദേവതകളെ കൊണ്ടുപോകുന്നതിനായി വെള്ളി പൂശിയ അഞ്ച് രഥങ്ങൾ ക്ഷേത്രത്തിലുണ്ട്.^[9]^[10] കുംഭകോണത്തെ ഏറ്റവും വലിയ ശിവക്ഷേത്രമായ ഈ ക്ഷേത്രത്തിന് 9 നിലകളുള്ള 125 അടി ഉയരമുള്ള രാജഗോപുരമുണ്ട് (ഗേറ്റ്‌വേ ടവർ) ^[11]^[12]ഇത് നഗരമധ്യത്തിൽ 4 ഏക്കറിൽ പരന്നുകിടക്കുന്നു. ക്ഷേത്രത്തിന് 3 കേന്ദ്രീകൃത സംയുക്തങ്ങളുണ്ട്. കിഴക്ക്-പടിഞ്ഞാറ് ഭാഗത്തായി നീളമുള്ള മൂന്ന് ഗോപുരങ്ങളുണ്ട്.^[13]

ശ്രീകോവിലന്റെ മധ്യഭാഗത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ആദി കുംഭേശ്വരർ ആണ് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പ്രധാന പ്രതിഷ്ഠ. അമൃതും മണലും കലർത്തി ശിവൻ തന്നെ നിർമ്മിച്ചതാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്ന ഒരു ലിംഗത്തിന്റെ രൂപത്തിലാണ് കുംഭേശ്വരർ കാണപ്പെടുന്നത്.^[12] അദ്ദേഹത്തിന്റെ പത്നിയായ മന്ത്രപീടേശ്വരി മംഗളാംബികയുടെ ശ്രീകോവിൽ കുംഭേശ്വരർ ശ്രീകോവിലിന്റെ ഇടതുവശത്ത് സമാന്തരമായി നിലകൊള്ളുന്നു. ക്ഷേത്രത്തിൽ തൂണുകളുള്ള ഒരു മണ്ഡപവും വെള്ളി വാഹനങ്ങളുടെ (ഉത്സവ ഘോഷയാത്രകളിൽ ദേവന്മാരെ കൊണ്ടുപോകാൻ ഉപയോഗിക്കുന്ന പവിത്രമായ വാഹനങ്ങൾ)നല്ല ഒരു ശേഖരവുമുണ്ട് ^[11]കൊടിമരത്തിനപ്പുറം, യലിയെ (പുരാണത്തിലെ ഒരു ജീവിയെ) പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന ചായം പൂശിയ താങ്ങുപലകകളുള്ള ഒരു ഇടനാഴി ഗോപുരത്തിലേക്ക് നയിക്കുന്നു. ^[14]നവരാത്രി മണ്ഡപത്തിൽ (നവരാത്രി ആഘോഷത്തിന്റെ ഹാൾ) ഒരു ബ്ലോക്കിൽ കൊത്തിയെടുത്ത 27 നക്ഷത്രങ്ങളും 12 രാശികളും (നക്ഷത്രരാശികൾ) ഉണ്ട്.^[15] 12 കൈകൾക്ക് പകരം ആറ് കൈകളുള്ള സുബ്രഹ്മണ്യ വിഗ്രഹം, കൽ നാദസ്വരങ്ങൾ (കുഴൽ വാദ്യം), കിരാതമൂർത്തി എന്നിവയാണ് ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന ആകർഷണങ്ങൾ.^[2]

ക്ഷേത്രത്തിന്റെ മധ്യഭാഗത്തെ ശ്രീകോവിലിൽ ലിംഗരൂപത്തിലുള്ള ആദി കുംഭേശ്വരന്റെ പ്രതിഷ്ഠയുണ്ട്. മംഗള നായകിയുടെ പ്രതിഷ്ഠ കുംഭേശ്വരന്റെ ഇടതുവശത്തായി സമാന്തരമായും സോമസ്കന്ദം വലതുവശത്തും സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. നാൾവരുടെ ചിത്രങ്ങൾ (അപ്പർ, സമ്പന്തർ, സുന്ദരർ, മാണിക്കവാചകർ), അറുപത്തിമൂന്ന് നായൻമാരുടെ ചിത്രങ്ങൾ, വീരഭദ്രൻ, സപ്തമാതാക്കൾ, വിശാലാക്ഷി, വിശ്വനാഥൻ, വാലം ചുഴി വിനായക, ഭിക്ഷാടന, കാർത്തികേയ, അന്നപുരാണി, ഗജലക്ഷ്മി, മഹാലക്ഷ്മി, സരസ്വതി, ജഗതാദേവി, ദുർഗ്ഗ, ചണ്ഡികേശ ,കുരതീർത്ഥം, അറുകാല വിനായകർ, നന്ദി, ബലിപീഠം, സഭാ വിനായകൻ, കാശി വിശ്വനാഥൻ, നടരാജൻ എന്നിവർ ശ്രീകോവിലിനു ചുറ്റുമുള്ള ആദ്യ പ്രാന്തത്തിലാണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. ക്ഷേത്രത്തിൽ നവനീത വിനായകൻ, കിരാതമൂർത്തി, ഭൈരവൻ, ജ്വരഹരേശ്വര, ചയോട്ട ശ്രീ ഗോവിന്ദ ദീക്ഷിത്-നാഗമ്മാൾ, ചന്ദ്ര, സൂര്യ, അധികാര നന്ദി (ശിവന്റെ വിശുദ്ധ കാള), വല്ലഭ ഗണപതി, ഷൺമുഖ, നവഗ്രഹ (ഒമ്പത് ഗ്രഹ ദേവതകൾ), നന്ദി, ലക്ഷ്മീ നാരായണ പെരുമാൾ, മുദ്ര വേളി വിനായക, ബാല ദണ്ഡായുപാണി, നന്ദി, വണ്ണി വിനായകർ, കുംഭ മുനിസിദ്ധർ, കുമാരപ്പർ, ആദിലിംഗ, സത്താനന്തർ. വിശ്രമമുറി, അലങ്കാര മണ്ഡപം, ബലിമണ്ഡപം, വലിയ അടുക്കള, കല്യാണമണ്ഡപം, ആനപ്പുര, വസന്തമണ്ഡപം, കാലിത്തൊഴുത്ത്, പൂന്തോട്ടം, നാല് തൂണുകളുള്ള മണ്ഡപം എന്നിവയാണ് ക്ഷേത്രത്തിലെ മറ്റ് പ്രധാന ഭാഗങ്ങൾ. കൊടിമരം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത് രണ്ടാമത്തെ പ്രാന്തത്തിലാണ്.^[16]^[17]

മഹാമഹം തടാകം, പൊത്രമാരൈ തീർത്ഥം, വരുണ തീർത്ഥം, കശ്യപ തീർത്ഥം, ചക്കര തീർത്ഥം, മാതംഗ തീർത്ഥം, ഭഗവത് തീർത്ഥം (കാവേരി നദിക്കരയിലുള്ള സ്നാനഘട്ടങ്ങൾ) എന്നിവയാണ് ക്ഷേത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഏഴ് പുറം ജലാശയങ്ങൾ. മംഗള കുപം അശ്വ, നാഗ തീർത്ഥ, കുര തീർത്ഥ എന്നിവയാണ് മൂന്ന് കിണറുകൾ, ചന്ദ്ര തീർത്ഥം, സൂര്യ തീർത്ഥം, ഗൗതമ തീർത്ഥം, വരാഹ തീർത്ഥം എന്നിവയാണ് ക്ഷേത്രത്തിനുള്ളിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന നാല് കുളങ്ങൾ.^[16]കുംഭേശ്വര ക്ഷേത്രത്തെയും ശാരംഗപാണി ക്ഷേത്രത്തെയും വേർതിരിക്കുന്നത് പൊത്രമാരൈ കുളമാണ്.^[4]

Panoramic image of the temple tank

ഉത്സവങ്ങൾ

പന്ത്രണ്ട് വർഷത്തിലൊരിക്കൽ നടക്കുന്ന മഹാമഹം ഉത്സവം തമിഴ് മാസമായ മാസിയിൽ (ഫെബ്രുവരി-മാർച്ച്) നടക്കുന്നു, ഇന്ത്യയുടെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ലക്ഷക്കണക്കിന് തീർഥാടകർ പട്ടണം.കുംഭകോണം സന്ദർശിക്കുന്ന പവിത്രമായ മഹാമഹം തടാകത്തിൽ പുണ്യസ്നാനം നടത്തുന്നു. ഉത്സവത്തിന് പുരാവസ്തുപരവും എപ്പിഗ്രാഫിക്കൽ തെളിവുകളും ഉണ്ട്. തുലാപുരുഷാദരം, സ്വർണ്ണം തൂക്കി ക്ഷേത്രത്തിന് ദാനം ചെയ്യുന്ന സമ്പ്രദായം ഗോവിന്ദ ദീക്ഷിതർ നടപ്പിലാക്കി. ഈ ഫണ്ട് തടാകത്തിന് ചുറ്റുമുള്ള 16 മണ്ഡപങ്ങളുടെ നിർമ്മാണത്തിന് ധനസഹായം നൽകി.^[18] കൃഷ്ണദേവരായ (1509–1529 CE) ഈ സമയത്ത് മഹാമഹം ഉത്സവത്തിന് സാക്ഷ്യം വഹിച്ചതായി വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. ഈ അവസരത്തിൽ അദ്ദേഹം ക്ഷേത്രത്തിന് സംഭാവനകൾ നൽകിയതായി മറ്റൊരു ലിഖിതത്തിൽ കാണാം.^[18]

12 വർഷത്തിലൊരിക്കൽ കുംഭകോണത്ത് നടക്കുന്ന മഹാമഹം മഹോത്സവവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് 12 ശിവക്ഷേത്രങ്ങളുണ്ട്. അവ കാശി വിശ്വനാഥർ ക്ഷേത്രം, കുംഭേശ്വര ക്ഷേത്രം, സോമേശ്വര ക്ഷേത്രം, നാഗേശ്വരൻ ക്ഷേത്രം, കാളഹസ്തീശ്വര ക്ഷേത്രം, ഗൗതമേശ്വര ക്ഷേത്രം, കോട്ടയൂർ കോടീശ്വര ക്ഷേത്രം, അമൃതകലശനാഥർ ക്ഷേത്രം, ബാണപുരീശ്വര ക്ഷേത്രം, അബിമുകേശ്വര ക്ഷേത്രം, കുംഭകോണം, കമ്പട്ട വിശ്വനാഥർ ക്ഷേത്രം, ഏകാംബര ക്ഷേത്രം, ഏകാംബര ക്ഷേത്രം എന്നിവയാണ് .^[19]

ആരാധനാ രീതികൾ

ഉത്സവകാലത്തും ദിവസേനയും ക്ഷേത്ര പൂജാരിമാർ പൂജ (ആചാരങ്ങൾ) നടത്തുന്നു. തമിഴ്‌നാട്ടിലെ മറ്റ് ശിവക്ഷേത്രങ്ങളെപ്പോലെ പൂജാരിമാരും ബ്രാഹ്മണ ഉപജാതികളായ ശൈവ സമുദായത്തിൽപ്പെട്ടവരാണ്. ക്ഷേത്രാചാരങ്ങൾ ദിവസത്തിൽ ആറ് തവണ നടത്തുന്നു. രാവിലെ 5.30-ന് ഉഷത്കളം, 8-ന് കലാശാന്തി, 10-ന് ഉച്ചകാലം, വൈകീട്ട് 5-ന് സായരക്ഷയ്, രാത്രി 7.00-ന് രണ്ടംകളം. രാത്രി 8.00ന് അർദ്ധ ജാമവും. കുംഭേശ്വരർക്കും മംഗളാംബികയ്ക്കും വേണ്ടിയുള്ള അഭിഷേകം (പുണ്യസ്നാനം), അലങ്കാരം (അലങ്കരം), നൈവേതനം (അന്നദാനം), ദീപാരാധന (ദീപങ്ങൾ തെളിക്കൽ) എന്നീ നാല് ഘട്ടങ്ങൾ ഓരോ ആചാരത്തിലും ഉൾപ്പെടുന്നു. നാഗസ്വരം (പൈപ്പ് വാദ്യം), തവിൽ (താളവാദ്യം), പുരോഹിതന്മാർ വായിക്കുന്ന വേദങ്ങളിലെ മത നിർദ്ദേശങ്ങൾ (വിശുദ്ധ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ), ക്ഷേത്ര കൊടിമരത്തിന് മുന്നിൽ ആരാധകർ സാഷ്ടാംഗം പ്രണാമം എന്നിവയ്‌ക്കിടയിലാണ് ആരാധന നടക്കുന്നത്. സോമവാരം (തിങ്കൾ), ശുക്രവാരം (വെള്ളി), പ്രദോഷം മുതലായ രണ്ടാഴ്ചയിലൊരിക്കൽ ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ, അമാവാസി (അമാവാസി), കിരുത്തിഗൈ, പൗർണമി (പൗർണമി), ശാതുർത്ഥി തുടങ്ങിയ പ്രതിമാസ ചടങ്ങുകൾ എന്നിവ ഉണ്ട്.^[20]

സാഹിത്യ പരാമർശവും മതപരമായ പ്രാധാന്യവും

ഏഴാം നൂറ്റാണ്ടിലെ തമിഴ് ശിവനായ സന്യാസി കവിയും നായനാറുമായ അപ്പർ, അഞ്ചാം തിരുമുറൈ എന്ന പേരിൽ സമാഹരിച്ച തേവാരത്തിലെ തന്റെ പാട്ടുകളിൽ കുംബേശ്വരനെയും ക്ഷേത്രത്തെയും ആദരിച്ചിട്ടുണ്ട്. തേവാരത്തിൽ ഈ ക്ഷേത്രം ആദരിക്കപ്പെടുന്നതിനാൽ, ശൈവ കാനോനിൽ പരാമർശിക്കുന്ന 276 ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നായ പാടൽ പെട്ര സ്ഥലം എന്ന് ഇതിനെ തരംതിരിക്കുന്നു. കാവേരിയുടെ തെക്കൻ തീരത്തുള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ പട്ടികയിൽ ഏഴാമതായി ഈ ക്ഷേത്രം കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.^[21] ഈ സ്ഥലത്തെ കുടമുകു എന്നും പ്രതിഷ്ഠയെ "കുംബേശർ" എന്നും പരാമർശിച്ച് ഒൻപത് കവിതകളിൽ ക്ഷേത്രത്തെ അപ്പർ മഹത്വപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.^[20]^[21] സംബന്ദറിന്റെ മൂന്നാം തിരുമുറൈയിലെ 59-ാം കവിതയിലും അപ്പർ എഴുതിയ അഞ്ചാം തിരുമുറൈയിലെ 22-ാം കവിതയിലും പരാമർശമുണ്ട്. ശിവന്റെ പത്നിയായ പാർവതിയെ പ്രധാന ദേവതയായി പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരിക്കുന്ന ശക്തിപീഠങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് ഈ ക്ഷേത്രം. മംഗളാംബിഗൈ മന്തിര പീതേശ്വരി എന്നാണ് പാർവതി അറിയപ്പെടുന്നത്.^[17] കാവേരി നദിയുടെ തീരത്ത് നിർമ്മിച്ച ക്ഷേത്രങ്ങളിലൊന്നായാണ് ഈ ക്ഷേത്രം കണക്കാക്കപ്പെടുന്നത്.^[22] കർണാടക സംഗീതത്തിലെ പിതാമഹ (ഡോയൻ) എന്നറിയപ്പെടുന്ന പുരന്ദര ദാസൻ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിച്ചിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ "ചന്ദ്രചൂഡ ശിവശങ്കര പാർവതി രമണ" എന്ന ഗാനത്തിൽ പ്രധാന ദേവനായ ശ്രീ കുംഭേശ്വരനെ മഹത്വപ്പെടുത്തുന്ന ഒരു ഗാനം രചിക്കുകയും "കുംഭപുര വാസനു നീനേ" എന്ന് അതിൽ പരാമർശിക്കുകയും ചെയ്തു.

Notes

↑ Bhandari 2009, p. 26
↑ ^2.0 ^2.1 Knapp 2011, p. 336
↑ Ayyar 1920, p. 320
↑ ^4.0 ^4.1 Diwakar, Macherla (2011). Temples of South India (1st ed.). Chennai: Techno Book House. p. 138. ISBN 978-93-83440-34-4.
↑ Sajnani 2001, p. 307
↑ "Thirukoil - Temple list of Tamil Nadu" (PDF). Hindu Religious & Charitable Endowments Department, Government of Tamil Nadu. p. 216. Archived from the original (PDF) on 9 October 2020. Retrieved 30 August 2020.
↑ "The Templenet Encyclopedia - Aadi Kumbeswarar Temple at Kumbakonam".
↑ "District govt page". Archived from the original on 2006-11-16.
↑ Harshananda, Swami (2012). Hindu Pilgrim centres (2nd ed.). Bangalore, India: Ramakrishna Math. p. 76. ISBN 978-81-7907-053-6.
↑ South Indian Railway Company 1926, p. 57
↑ ^11.0 ^11.1 Brodnack 2009, p. 839
↑ ^12.0 ^12.1 Singh 2009. p 432
↑ Michell 1995, p. 95
↑ Middle East and Africa 2009, p. 503
↑ V., Meena (1974). Temples in South India (1st ed.). Kanniyakumari: Harikumar Arts. p. 25.
↑ ^16.0 ^16.1 "Plan of the temple". Adi Kumbeswarar Temple administration. Archived from the original on 2014-03-23. Retrieved 2013-04-17.
↑ ^17.0 ^17.1 R. 2001, pp. 219-220
↑ ^18.0 ^18.1 Ayyar 1991, p. 323
↑ Mahamaham Festival 2004 (in Tamil), Hindu Religious and Charitable Endowments Administration Department, Government of Tamil Nadu, 2004
↑ ^20.0 ^20.1 "Thirukoyil". 1. 15. Hindu Religious And Endowment Board Tamil Nadu. January 2013: 42–43. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)^{[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]}
↑ ^21.0 ^21.1 Swamigal, Tirunavukkarasu. "Tevaram Of Tirunavukkaracu Cuvamikal Tirumurai 5 part - 2 Poems (510-516)" (PDF). projectmadurai.org. pp. 33–34. Retrieved 2011-12-13.
↑ Ka. Vi., Kannan (2019). River cauvery the most battl(r)ed. Notion Press. p. 34. ISBN 9781684666041.

References

Ayyar, P. V. Jagadisa (1991). South Indian shrines: illustrated. New Delhi: Asian Educational Services. ISBN 81-206-0151-3..
Bhandari, Laveesh; Robert Bradnock (2009). Indian states at a glance, 2008-09: Tamil Nadu : performance, facts and figures. Delhi: Dorling Kindersly (India) Pvt. Ltd. ISBN 978-81-317-2347-0.
Bradnock, Roma; Robert Bradnock (2009). Footprint India. USA: Patrick Dawson. ISBN 978-1-904777-00-7.
Knapp, Stephen (2011). Spiritual India Handbook. Mumbai: Jaico Books. ISBN 978-81-8495-024-3.
Sajnani, Dr. Manohar (2001). Encyclopedia of tourism resources in India, Volume 2. Delhi: Kalpaz Publications. ISBN 81-7835-014-9.
Illustrated Guide to the South Indian Railway (Incorporated in England): Including the Tanjore District Board, Pondicherry, Peralam-Karaikkal, Travancore State, Cochin State, Coimbatore District Board, Tinnevelly-Tiruchendur, and the Nilgiri Railways. Madras: South Indian Railway Company. 1926. p. 57. ISBN 9788120618893. {{cite book}}: ISBN / Date incompatibility (help)
Middle East and Africa (2009). Middle East and Africa. USA: Fitzroy Dearborn Publishers. ISBN 978-1-884964-05-3.
Singh, Sarina; Lindsay Brown; Mark Elliott; Paul Harding; Abigail Hole; Patrick Horton (2009). Lonely Planet India. Australia: Lonely Planet. p. 432. ABN 36-0005-607-983.
Pillai, Sivaraja K.N. The Chronology of the Early Tamils – Based on the Synchronistic Tables of Their Kings, Chieftains and Poets Appearing in the Sangam Literature. p. 88.
Herbermann, Charles George; Edward Aloysius Pace; Condé Bénoist Pallen; Thomas Joseph Shahan; John Joseph Wynne (1934). The Catholic encyclopedia: an international work of reference on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic church, Volume 8. The Catholic Encyclopedia Inc. p. 710.