ബൃഹസ്പതി ദേവ് ത്രിഗുണ

Brihaspati Dev Triguna
ജനനം	1920 Bara Pind (Ram Bazar) Punjab India
മരണം	2013

ആയുർവേദ പരിശീലകനും പൾസ് രോഗനിർണയത്തിൽ വിദഗ്ധനുമായിരുന്നു (ആയുർവേദ പദങ്ങളിൽ നാഡി വൈദ്യം) ബൃഹസ്പതി ദേവ് ത്രിഗുണ (1920–2013). ലുധിയാനയിൽ നിന്നുള്ള ഗുരുകുൽ രാജവൈദ്യ പണ്ഡിറ്റ് ഗോകുൽ ചന്ദ് ജിയുടെ മാർഗനിർദേശപ്രകാരം അദ്ദേഹം ഔപചാരിക ആയുർവേദ പഠനം പൂർത്തിയാക്കി.

1992 ൽ അദ്ദേഹത്തിന് പത്മഭൂഷൺ ലഭിച്ചു, തുടർന്ന് 2003 ൽ ഇന്ത്യൻ സർക്കാരിന്റെ രണ്ടാമത്തെ പരമോന്നത സിവിലിയൻ അവാർഡ് പത്മവിഭൂഷൻ അവാർഡും ലഭിച്ചു. ^[1]

അഖിലേന്ത്യാ ആയുർവേദ കോൺഗ്രസിന്റെ പ്രസിഡന്റായിരുന്നു ത്രിഗുണ. ആയുർവേദത്തെക്കുറിച്ചുള്ള കേന്ദ്ര കൗൺസിൽ റിസർച്ച് ഡയറക്ടറും നാഷണൽ അക്കാദമി ഓഫ് ആയുർവേദ ചെയർമാനും ഉൾപ്പെടെ നിരവധി സർക്കാർ പദവികൾ വഹിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രപതിയുടെ പേഴ്‌സണൽ ഫിസിഷ്യനായിരുന്നു അദ്ദേഹം. ^[2] ആയുർവേദ മരുന്നുകളുടെ സ്റ്റാൻഡേർഡൈസേഷൻ, ആയുർവേദ കോളേജുകളിലെ സർട്ടിഫിക്കേഷനുകൾ എന്നിവയ്ക്കായി അദ്ദേഹം പ്രവർത്തിച്ചു.

മഹർഷി ആയുർവേദം വികസിപ്പിക്കുന്നതിന് ത്രിഗുണ മഹർഷി മഹേഷ് യോഗിയുമായും മറ്റ് ആയുർവേദ വിദഗ്ധരുമായും സഹകരിച്ചു. ^[3] ദില്ലിയിലെ ഹസ്രത്ത് നിസാമുദ്ദീൻ റെയിൽ‌വേ സ്റ്റേഷന് പിന്നിലുള്ള സരായ് കാലെ ഖാനിലായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രാഥമിക പരിശീലനം, യൂറോപ്പ് ഉൾപ്പെടെ ലോകത്തിന്റെ പല ഭാഗങ്ങളിലും അദ്ദേഹം യാത്ര ചെയ്ത് ആയുർവേദ ക്ലിനിക്കുകൾ ആരംഭിച്ചു. ^[4] യു‌സി‌എൽ‌എ, ഹാർ‌വാർഡ്, ജോൺസ് ഹോപ്കിൻസ് സ്കൂൾ ഓഫ് മെഡിസിൻ തുടങ്ങിയ മെഡിക്കൽ സ്കൂളുകളിൽ ആയുർവേദത്തെക്കുറിച്ച് പ്രസംഗിക്കുന്നത് യുഎസിലെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ യാത്രയിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

വൈദ്യ ബ്രിഹസ്പതി ദേവ് ത്രിഗുണ 2013 ജനുവരി 1 ന് ^[5] ന്യൂഡൽഹിയിലെ നിസാമുദ്ദീൻ സരായ് കാലെ ഖാനിലെ വീട്ടിൽ വച്ച് അന്തരിച്ചു. മക്കളായ നരേന്ദ്ര ത്രിഗുണയും വൈദ്യദേവേന്ദ്ര ത്രിഗുണയും അതേസ്ഥലത്ത് തന്നെ ചികിൽസ നടത്തുന്നു.^[6]

• Touching the Pulse to Create Balance and Health : an interview with Dr. Brihaspati Dev Triguna
• Ayurveda, Vaidya Brihaspati Dev Triguna Research on Ayurveda in India and its practitioners
• A Tribute to Dr. Triguna