Genèva

Genèva
	Genève (fr)
Nom oficial	Genève (fr)
Administracion
Capitala de	Canton de Genèva
Lenga oficiala	francés
Politica
• Cònsol màger	Christina Kitsos (ca) (2024–2025)
Geografia
	46° 12′ N, 6° 09′ E
Estat federat	Soïssa
Canton	Canton de Genèva
Superfícia	15,92 km²
Altitud mejana	396 m
Fus orari	UTC+01:00
Demografia
• Totala	206 635 ab. (31 de decembre de 2023 )
• Densitat	12 979,59 ab./km²
Gentilici	genevés -esa
Autras informacions
Còdi postal	1201, 1202, 1203, 1204, 1205, 1206, 1207, 1208, 1209, 1211 e 1200
Prefix telefonic	22
Sit web	geneve.ch

Genèva (AFI: /ʒenɛ.vo̞/, /ʒenɛ.bo̞/, /ʒenɛ.va/ o /ʒenɛ.ba/; en arpitan: Geneva; en francés: Genève) es la segonda vila de Soïssa e lo capluòc del canton de Genèva. La vila compta 200 548 abitants al començament de l'annada 2017. Son airal urban forma una aglomeracion transfrontalièra, lo bacin francovaudogenevés, que s'alarga sus lo canton de Vaud e los departaments franceses d'Ain e de l'Auta Savòia, per una populacion totala de 760 000 abitants.
Lo canton de Genèva compta 445 000 abitants. Genèva es la segonda plaça financièra de Soïssa.

Geografia

Centre comercial, bancari, intellectual e universitari, la vila se desvolopa a l'endrech ont Ròse quita lo lac Leman e a la jonhença del flume amb Arva. Se tròba dins una conca, encastrada per los Voirons, lo Salèvi, lo Mont de Sion, lo Vuache (departament de l'Auta Savòia) e Jura (departament d'Ain), montanhas que se tròban totas sul territòri francés (parcialament per Jura qu'es en granda part en Soïssa).

Istòria

Dins l'Antiquitat, la somission romana del país dels Allobròges interven en 121 avans J.-C. Genèva deven alara una avançada al nòrd de la província de la Gàllia transalpina. L'amainatjament d'un pòrt interven en 123-105 av. J.-C. La vila es alara constituida d'una pichoneta aglomeracion ont las demoranças son bastidas en fustas e en bardís. Genèva entra dins l'istòria en 52 av. J.-C., quand Juli Cesar menciona son passatge dins aquela ciutat (Genua) dins sos Comentaris sus la Guèrra de las Gàllias (De Bello Gallico). Volent empachar lo passatge dels Helvetes, Cesar copa lo pont sus Ròse. Quand Cesar s'aisa provisòriament amb sas tropas en 58 av. J.-C., l'opidum s'agrandiguèt encara devenent tre aquel moment una vila romana (vicus puèi civitas).

Per un diplòma de 1162, l'emperaire Frederic Barbarossa establiguèt l'independéncia dels evesques de Genèva coneguts coma princes de l'Empèri. Al començament del sègle XIII intervenguèt un tresen poder : l'Ostal de Savòia. Lo comte de Savòia s'apodera en 1250 del castèl del Borg de Forn.
Engatjada per son evesque als costats del duc de Borgonha dins la guèrra de Borgonha, Genèva es menaçada per los Soïsses après lor victòria e condamnada en 1475 a pagar une emenda importanta. Un tractat de 1526 entre Genèva, Bèrna e Friborg anonça la fin del poder de l'evesque e l'emergéncia d'una senhoriá autonòma. Los "Eidguenots", partisans dels Confederats, fan aprovar lo tractat per lo Conselh General lo 25 de febrièr.

A partir de 1526, de mercants alemands abrandan a Genèva las idèas de la Refòrma luteriana demest los comerçants geneveses que s'espandisson dins la populacion sos l'influéncia de predicadors coma Guilhèm Farèl.
La Refòrma es adoptada lo 21 de mai de 1536 en meteis temps que l'obligacion de mandar sos enfants a l'escòla. Genèva deven tre aquel moment lo centre del calvinisme e se tròba subrenomada la « Roma protestanta ». Arribat a Genèva en julhet de 1536, Joan Calvin aurà una granda influéncia, coma president de la Companhiá dels Pastors, sus tots los aspèctes de la vida genevesa. La republica proclamada sos lo nom de « Sobeiranetat de Genèva », ne redigís las Ordenanças de la Glèisa en 1541 puèi en 1543 los Edictes civils que serviràn de constitucion a la nòva republica.

Tre son aveniment en 1580, las atacas del duc Carles Emanuèl I de Savòia se multiplican. Genèva estend alara son aligança amb Solothurn, Zuric e França.
L'11 de decembre de 1602, l'ataca de nuèch dels Savoiards es desfacha per los geneveses e es demorada dins l'istòria sos lo nom d'« Escalade », e compelís lo duc a acceptar una patz duradora sagelada per lo tractat de Sant Julian lo 12 de julhet de 1603 que reconeis l'independéncia de la ciutat. Sus lo plan economic, de nombrós protestants italians mas subretot franceses doblan la populacion durant las annadas 1550 e donan un nòu dinamisme a la vila.

Lo sègle XVIII, economicament e culturalament florissent, es bolegat per de trebols politics que los contemporanèus li dison las « revolucions de Genèva ». Foguèron de rebellions entre los ciutadans (aristocratas e borgés) e lo pòble sens dreches.

Lo 15 d'abril de 1798, lo Tractat de Reünion intègra Genèva al territòri de França. A la fin d'agost, après èsser estada desvoluda a sa sobeiranetat e a sas aliganças, Genèva es causida per prefectura e capluòc del departament de Leman. Genèva deven alòr una vila francesa entre d'autras e sos abitants fan l'experiéncia del centralisme napoleonian. Mas la desfacha de l'armada napoleoniana li rend son independéncia.

Malgrat la crenta dels catolics soïsses adrech la « Roma protestanta » e als trebols qu'a conegut al sègle XVIII, l'estacament es sinhat lo 19 de mai de 1815.

La mission internacionala de la vila s'afortís particularament amb la fauriá del Comitat Internacional de la Crotz Roja en 1863 per Guilhèm Henri Dufour e après la Primièra Guèrra Mondiala : deven — en particular per l'accion de Gustau Ador e William Rappard — lo sèti de la Societat de las Nacions en 1919. Après la Segonda Guèrra Mondiala, lo sèti europèu de l'Organizacion de las Nacions Unidas mai los de desenas d'organizacions internacionalas s'installan a Genèva, çò que serà profitable al desvolopament del torisme de lésers e d'afars. Modèl:Amb l'arribada de las annadas 1960, Genèva es una de las premièras regions soïssas ont los movements xenofòbs e comunistas coneisson una certa escasuda [font?], mas tanben lo tresen canton a acordar lo drech de vòte cantonal e comunal a las femnas.