ਅਨਾਰਕਲੀ

ਅਨਾਰਕਲੀ (ਉਰਦੂ ਤੇ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਪੰਜਾਬੀ: انارکلی) ਇੱਕ ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ (ਹਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਦਾਸੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਚੀ ਨਾਦਿਰਾ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਸੁਹੱਪਣ ਦੇ ਜਾਦੂ ਹੇਠ ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਨਾਰਕਲੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।^[1][2] ਬਾਲੀਵੁਡ ਦੀ ਫਿਲਮ ਮੁਗ਼ਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਵਿੱਚ ਵਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੂਰਉੱਦੀਨ ਸਲੀਮ (ਜਾਂ ਸਲੀਮ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ) ਦੇ ਨਾਲ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਬੰਧ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੇ ਜੁਰਮ ਤਹਿਤ ਉਸਨੂੰ ਦੋ ਦੀਵਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਚਿਣਕੇ ਜਿੰਦਾ ਦਫਨ ਕਰ ਦੇਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਅਨਾਰਕਲੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਲਪਿਤ ਜਾਂ ਭਾਰੀ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮੌਲਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਬਦੁਲ ਹਲੀਮ ਸ਼ਰਾਰ ਨੇ ਲਿਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ ਉੱਤੇ ਉਸਨੇ ਸਾਫ਼ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਗਲਪ ਰਚਨਾ ਹੈ।

ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਮਰਿਅਮ-ਉਜ਼-ਜਮਾਨੀ ਦਾ ਸਲੀਮ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਜਹਾਂਗੀਰ) ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਗੜਿਆ ਅਤੇ ਗੰਵਾਰ ਮੁੰਡਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਕੂਮਤ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਤ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸ ਬੇਟੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਪਰਤਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਉਤਸਵ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਹਰਮ ਨੇ ਨਦਿਰਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਕੁੜੀ, ਨੂਰ ਖਾਨ ਅਰਗਨ ਦੀ ਧੀ ਦਾ ਮੁਜਰਾ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।^[3] ਉਹ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਸੁਹੱਪਣ ਦੀ ਮਾਲਕ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਨਾਰਕਲੀ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।^[4] ਫਿੰਚ ਦੇ ਰਿਸਾਲੇ( Finch's journal) ਅਨੁਸਾਰ, ਅਨਾਰਕਲੀ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੀ ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਡੇਨੀਅਲ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ।^[5]

ਉਸਦੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਜਰੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਉਹ ਦੋਨਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਚੋਰੀ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਅਨਾਰਕਲੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇਰਾਦਾ ਦੱਸਿਆ। ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਬਣੀ ਕਿ ਅਨਾਰਕਲੀ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇੱਕ ਨਾਚੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਤਾਂ ਅਕਬਰ (ਜੋ ਆਪਣੀ ਮਾਂ, ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ, ਦੇ ਇੱਕ ਆਮ ਔਰਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸਰਮਿੰਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ) ਨੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਨੂੰ ਸਲੀਮ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸਬਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਈ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਧਾਰ ਗਈ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਦੀ ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਕਾਲ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਕਾਫੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਸਲੀਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਕਢ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕੋਲ ਲੁੱਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ, ਉਗਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੇ (ਚੌਦਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ) ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਬਰ ਆਖਰ ਸਮਰਾਟ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਬੜੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿਤਾ। ਅਕਬਰ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਦੇ ਦਿੱਤੇ: ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਅਨਾਰਕਲੀ ਦਾ ਉਸ ਕੋਲ ਆਤਮਸਮਰਪਣ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤੇ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੇ, ਅਨਾਰਕਲੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸੱਚੇ ਪਿਆਰ ਕਰਕੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਨਾਰਕਲੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਸਲੀਮ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਜਾ ਮਿਲੀ। ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ ਕੀਤੀ। ਅਕਬਰ ਸਹਿਮਤਹੋ ਗਿਆ। ਅਨਾਰਕਲੀ ਨੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਇੱਛਾ ਰੱਖੀ, ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਸਲੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਅਨਾਰਕਲੀ ਨੇ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਨਾਰ ਦੀ ਕਲੀ ਨਾਲ ਨਸ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਹੋਸ਼ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਅਲਵਿਦਾ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਗਾਰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੀ ਮਹਲ ਤੋਂ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਅਨਾਰਕਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ,ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਉਤਰ ਕੇ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿੰਦਾ ਦਫਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ

ਸਲੀਮ ਅਤੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਛਮੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿਲੀਅਮ ਫਿੰਚ ਅਤੇ ਐਡਵਰਡ ਟੈਰੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਫਿੰਚ ਫਰਵਰੀ 1611 ਵਿੱਚ, ਅਨਾਰਕਲੀ ਦੀ ਕਥਿਤ ਮੌਤ ਤੋਂ 11 ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਵੱਲੋਂ ਬਯਾਨਾ ਤੋਂ ਖਰੀਦੀ ਗਈ ਨੀਲ ਵੇਚਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਜੋ ਕਿ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[7]

.. ਡੌਨ ਸ਼ਾ, ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾ ਸੇਲੀਮ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ (ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਇਮਾਕ ਕੇਲੇ, ਜਾਂ ਪੋਮਗ੍ਰੇਨੇਟ ਕਰਨਲ ਸੀ); ਜਿਸਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਰਾਜਾ [ਅਕਬਰ] ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੰਧ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੁਰੰਤ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਰਾਜਾ [ਜਹਾਂਗੀਰ], ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ, ਚਾਰ ਵਰਗ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੱਥਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਬਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉੱਪਰ ਕਈ ਕਮਰੇ ਹਨ। ਉਸ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਉਤਲੀ ਸਤ੍ਹਾ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਫੇਅਰ ਜੌਂਟਰ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਉੱਪਰ ਕਮਰੇ ਸਨ... (sic) ~ ਵਿਲੀਅਮ ਫਿੰਚ।[nb 1]

ਅਨਾਰਕਲੀ ਦਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ। ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ 'ਤੇ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਹਿਲ ਦੀ ਇੱਕ ਕੰਧ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਕਬਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੇਟ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਇੱਕ ਚਾਰ-ਵਰਗ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫਿੰਚ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਰਣਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[7][8]

ਐਡਵਰਡ ਟੈਰੀ, ਜੋ ਵਿਲੀਅਮ ਫਿੰਚ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਆਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਅਕਬਰ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਅਨਾਰਕਲੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਲਈ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਧਮਕੀ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[9][10]