ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: अनेकान्तवाद, "ਬਹੁ-ਪਾਸੜਤਾ") ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਮੌਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕੋਣਾਂ ਵਲੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।[1][2] ਜੈਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਤੇ ਇਕੋ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਕੋਸ਼ਿਸਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ andhagajanyāyah ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਅੰਨ੍ਹੇ ਬੰਦੇ ਅਤੇ ਹਾਥੀ" ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਅੰਨ੍ਹੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪੂੰਛ ਫੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੱਸੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜਾ ਅੰਨ੍ਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਸੁੰਢ ਫੜਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੱਪ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਫੜਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਖੰਭੇ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ, ਇੱਕ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਕੰਨ ਫੜੇ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੂਪ ਵਰਗੀ ਚੀਜ ਹੈ, ਸਭ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਵਿਆਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬਵਾਲ ਮਚਿਆ। ਸਭ ਨੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਪੂਰੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਇੱਕ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਨੰਤ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਰ ਇੰਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਣ ਗੌਣ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[3] ਜੈਨੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਰਫ Kevalis-ਅੰਤਰਯਾਮੀ ਜੀਵ- ਹੀ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਵਿੱਚ ਆਬਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ; ਹੋਰ ਸਭ ਸਿਰਫ ਅੰਸ਼ਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਹੀ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।[4] ਇਸ ਕਰਕੇ, ਕੋਈ ਇਕੱਲਾ ਮਨੁੱਖ ਨਿਰਪੇਖ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਅੰਧਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ ਤਰੀਕੇ ਵਲੋਂ ਸੱਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਅੰਧੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਛੂੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।ਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪੂੰਛ ਫੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੱਸੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ,ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜਾ ਅੰਨ੍ਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਸੂੰੜ ਫੜਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੱਪ ਹੈ।ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦਾ ਪੈਰ ਫੜਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਖੰਭੇ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ,ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਕੰਨ ਫੜੇ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਤਰੀ ਵਰਗੀ ਚੀਜ ਹੈ,ਸਭ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ।ਜਦੋਂ ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਆਏ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬਵਾਲ ਮਚਾ।ਸਬਨੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਹੀਂ,ਇੱਕ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉੱਤੇ ਹਰ ਇੰਸਾਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਸ਼ਠਿਕੋਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਉਸਨੂੰ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਣ ਗੌਣ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਵਲੋਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਇਹੀ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋਹਵਾਲੇ
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
