ਆਗਰਾ ਘਰਾਨਾ

ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ (1910)।

ਆਗਰਾ ਘਰਾਨਾ ਨੌਹਰ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵੋਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ, ਨੌਹਰ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਲਗਭਗ 1300 ਈਸਵੀ ਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨਾਇਕ ਗੋਪਾਲ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਘਰਾਨੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸ਼ੈਲੀ "ਧਰੁਪਦ - ਧਮਾਰ" ਸੀ। ਘੱਗੇ ਖੁਦਾਬਖਸ਼ (1790-1880 ਈ.) ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਨੇ ਦੀ "ਖਯਾਲ" ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜੋ ਖੁਦਾਬਖਸ਼ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਨਾਥਨ ਪਰਿਬਖਸ਼ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ।

ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ

ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿਲਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਯੂਨਸ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਖਾਤਿਆਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ।^[1]

ਜੱਦੀ ਵੰਸ਼

{{{GAUHA}}}

{{{GOPAL}}}

{{{HARID}}}

{{{NAUHA}}}

{{{KIRAN}}}

{{{TANSE}}}

{{{LOHAN}}}

{{{ALAKH}}}

{{{KHALA}}}

{{{MALUK}}}

{{{DAUG1}}}

{{{SUJAN}}}

{{{BICHI}}}

{{{SURGY}}}

{{{QADER}}}

{{{DAUG2}}}

{{{HYDER}}}

{{{WAZIR}}}

{{{DAYAM}}}

{{{HASAN}}}

{{{GWALI}}}

{{{QAYAM}}}

{{{FAIZM}}}

{{{NATHA}}}

{{{RANGI}}}

{{{JUNGG}}}

{{{SOOSA}}}

{{{GULAB}}}

{{{GHAGG}}}

{{{RAMZA}}}

{{{SHERK}}}

{{{MOHAM}}}

{{{GHHAI}}}

{{{GHABB}}}

{{{MOHAL}}}

{{{NATTH}}}

{{{HYDOR}}}

{{{TASAD}}}

{{{QADRI}}}

{{{ABBAS}}}

{{{SAFDA}}}

{{{FAIYA}}}

ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਗਾਯਕੀ (ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ) ਖ਼ਯਾਲ ਗਾਯਕੀ ਅਤੇ ਧਰੁਪਦ-ਧਮਾਰ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਸਿਖਲਾਈ ਵਿੱਚ, ਖਿਆਲ ਅਤੇ ਧਰੁਪਦ ਦੋਵੇਂ ਭਾਗ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਚਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਨੋਟ ਗਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਿਆਲ ਗਾਕੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਸੁਰ 'ਚ ਗਾਉਣਾ।

ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਿਆਲ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨਾਮ-ਤੋਮ ਅਲਾਪ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਬੰਦਿਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਰਾਗ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਗ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਘਰਾਨਾ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਵਰ ਧੁਨੀ "ਏ" ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਸੰਸਕਰਣ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਤਾਲ ਦੇ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਮਰਦਾਨਾ ਆਵਾਜ਼ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਖੁੱਲੇ, ਪੂਰੇ ਗਲੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ (ਮੰਦਰ) ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਧਰੁਪਦਿਕ ਮੂਲ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਗਾਇਕ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਜਾਵਟ ਜਿਨੇਵਣ ਕਿ ਗਮਕ,ਵਿਆਪਕ ਮੀੰਡ ਅਤੇ ਨੋਟਸ ਦੇ ਗੂੰਜਦੇ ਕਲਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਨੇ ਵਾਂਗ, ਆਗਰਾ ਦੇ ਗਾਇਕ ਬੰਦਿਸ਼ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਿਧੀਗਤ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬੰਦਿਸ਼ ਗਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਧਰੁਪਦਿਕ ਨਾਮ-ਤੋਲਯਕਾਰੀ ਤੇ ਅਲਾਪ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਗਾਇਕ ਵੀ ਤਾਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਹਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਲ ਉਹ ਨੀਂਹ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਗਾਇਕ ਬੰਦਿਸ਼ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਉਸਾਰਦੇ ਹਨ। ਆਗਰਾ ਦੇ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿਹਾਈਆਂ ਦਾ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਮੀਦਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ, ਉਸੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਹਨ।

ਇਹ ਇਕਲੌਤਾ ਘਰਾਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਅੱਜ ਵੀ ਨਾਮ-ਤੋਮ ਅਲਾਪ, ਖਿਆਲ, ਠੁਮਰੀ, ਤਪਾ, ਤਰਨਾ, ਹੋਰੀ, ਦੇ ਨਾਲ ਧਰੁਪਦ-ਧਮਾਰ ਗਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।