ਕੁਮਾਰਜੀਵ

ਕੁਮਾਰਜੀਵ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: कुमारजीव; ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਚੀਨੀ: 鳩摩羅什; ਸਰਲੀਕ੍ਰਿਤ ਚੀਨੀ: 鸠摩罗什; ਪਿਨਯਿਨ: Jiūmóluóshí; ਵੇਡ-ਗਾਈਲਸ: Chiu1 mo2 lo2 shih2, 344–413 ਸੀ.ਈ., ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ, 344–413 ਸੀ.ਈ. ਕੁਚਾ (ਮੌਜੂਦਾ ਅਕਸੂ ਪ੍ਰੀਫੈਕਚਰ, ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ, ਚੀਨ) ਤੋਂ। ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਅਨੁਵਾਦਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੂ ਚੇਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਮਾਰਜੀਵਾ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ "ਅਨੁਵਾਦ ਤਕਨੀਕ ਜਾਂ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹਨ"।[2]

ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਵਸਤੀਵਾਦਿਨ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧਸਵਾਮੀਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਾਰਜੁਨ ਦੇ ਮਾਧਿਆਮਕ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮਹਾਯਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਅਨੁਯਾਈ ਬਣ ਗਿਆ। ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਕਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਚਾਂਗਆਨ (ਲਗਭਗ 401 ਈਸਵੀ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨੁਵਾਦਕ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵਜੋਂ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਏ।[3] ਉਹ ਅਨੁਵਾਦਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਅਮਾਨੁਏਨਸਿਸ ਸੇਂਗਰੂਈ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[4] ਇਹ ਟੀਮ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਬੋਧੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਚੀਨੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਮੱਧਮਕਾ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੈਨਲੁਨ ("ਤਿੰਨ ਗ੍ਰੰਥ ਸਕੂਲ") ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ।[5]

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ

ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਦਾ ਜਨਮ 344 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਤਾਰੀਮ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਕੁਚਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਸਨ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਜੀਵਾ ਨਾਮਕ ਕੁਚਾ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।[6] [7] [8] [9]

ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਖੁਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬੋਧੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਚੀਨ ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਾਮੀਰ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਕੂਚਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਰਿਹਾ। ਕੂਚਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਜੀਵ (ਜਿਸਨੂੰ ਜੀਵਕਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁਚਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਖੁਦ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬੋਧੀ ਸੀ, ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਅਤੇ ਜੀਵ ਦੋਵੇਂ ਇਸ ਵਿਆਹ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਲਈ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕੁਮਾਰਾਇਣ ਕੁਚਾ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ, ਸ਼ਾਹੀ ਪੁਜਾਰੀ ਬਣੇ, ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਦੀ ਮਾਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਜਿਸਨੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਬੋਧੀ ਅਧਿਐਨਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਬਣ ਗਏ।[10]

ਜਦੋਂ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਜੀਵਾ ਕੁਚਾ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਤਸੀਓ-ਲੀ ਨਨਰੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।[11] ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਕੁਚਾ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਾਂ ਤੋਂ ਅਗਮਾਂ ਅਤੇ ਸਰਵਸਤੀਵਾਦ ਅਭਿਧਰਮ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ: ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਰਵਸਤੀਵਾਦ ਮੱਠਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਹਨ। [12] [13] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਾਸ਼ਗਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬੁੱਧਯਸ਼ਾਸ ਅਧੀਨ ਮਹਾਯਾਨ ਧਰਮ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। [12]

20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਕੁਚਾ ਵਿੱਚ, ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਮੱਠ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਉਸਨੇ ਸਰਵਸਤਿਵਾਦ ਵਿਨਯ ਅਤੇ ਮੱਧਮਕਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[14] ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ, ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀ ਬਣ ਗਏ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਨਰ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[12]

379 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਚੀਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਜਦੋਂ ਸੇਂਗ ਜੂਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਕੁਚਾ ਆਇਆ ਅਤੇ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਦੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਸਾਬਕਾ ਕਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਫੂ ਜਿਆਨ (苻堅) ਦੁਆਰਾ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਕਿਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚਾਂਗਆਨ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ।[15] ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਉਸਦੇ ਜਰਨੈਲ ਲੂ ਗੁਆਂਗ ਨੂੰ ਕੂਚਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਅਤੇ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੂ ਜਿਆਨ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਦਰਜ ਹੈ, "ਕੁਚਾ ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਦੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਭੇਜ ਦਿਓ।" [16] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਫੂ ਜਿਆਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫੌਜ ਹਾਰ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਜਰਨੈਲ ਲੂ ਗੁਆਂਗ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 386 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗੀ ਸਰਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਲਗਭਗ 40 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। [17] ਇੱਕ ਗੈਰ-ਬੋਧੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਲੂ ਗੁਆਂਗ ਨੇ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੁੱਟ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵਜੋਂ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੂ ਨੇ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਚਾ ਰਾਜਾ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਿਕਸ਼ੂ ਦੀਆਂ ਸਹੁੰਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [18]

ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਕਿਨ ਦੇ ਯਾਓ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਿਛਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਫੂ ਜਿਆਨ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਾਸਕ ਯਾਓ ਜ਼ਿੰਗ ਨੇ ਲੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਚਾਂਗਆਨ ਭੇਜਣ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। [19] ਜਦੋਂ ਲੂ ਪਰਿਵਾਰ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੰਧਕ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਸਕਿਆ, ਤਾਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਯਾਓ ਜ਼ਿੰਗ ਨੇ ਲੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਲਿਆਂਗਜ਼ੂ ਵੱਲ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜੀਆਂ। [19] ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਯਾਓ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਲੂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ ਕੁਮਾਰਜੀਵ ਨੂੰ 401 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਚਾਂਗਆਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। [19]