ਜਵਾਰ

ਜਵਾਰ
ਜਵਾਰ (ਚਰੀ)
Scientific classification
Kingdom:	ਪੌਦਾ
(unranked):	ਫੁਲਦਾਰ ਬੀਜਾਂ ਵਾਲਾਂ
(unranked):	ਮੋਨੋਕੋਟ
Family:	ਪੋਏਸ਼ਿਆ
Genus:	ਜ਼ਵਾਰ
Type species
ਦੋ-ਰੰਗੀ ਜਵਾਰ

ਜਵਾਰ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Sorghum) ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਨਾਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ। ਇਹ ਘੱਟ ਬਾਰਿਸ਼ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਵਾਰ ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਚਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫਸਲ ਲੱਗਪਗ 4.25 ਕਰੋੜ ਏਕੜ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਘਾਹ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਦੇ ਦਾਣੇ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਵਾਰ ਦੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਆਟੇ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਖਿਚੜੀ ਵੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਵਾਰ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਭੁੰਨਾ ਕੇ ਚੱਬਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਰੂੰਡੇ ਬਣਾ ਕੇ ਵੀ ਖਾਧੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਗੁੜ ਦੀ ਚਾਹਣੀ ਬਣਾ ਕੇ ਵਿਚ ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ ਜਵਾਰ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਰਲਾ ਕੇ ਬਣਾਏ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਮਰੂੰਡੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸਾਰੀ ਖੇਤੀ ਬਾਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਵਾਰ ਇਕ ਮੁੱਖ ਫਸਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪੱਕੀ ਜਵਾਰ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਮੁਹਾਰੇ/ਮੁਹਾਰੀਆਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਦ ਮੁਹਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਜਵਾਰ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਛਿੱਟਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਦਾਣੇ ਕੱਢ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਜੁਆਰ ਦੇ ਰਹੇ ਟਾਂਡਿਆਂ/ਕੜਬ ਦਾ ਟੋਕਾ ਕਰ ਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕੇ ਚਾਰੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਜਵਾਰ ਨੂੰ ਅਨਾਜ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਬੀਜਦਾ, ਸਗੋਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਵਜੋਂ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਵਾਰ ਦੀਆਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸਮਾਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਏਸ਼ੀਆ, ਅਫਰੀਕਾ, ਮੇਸੋਂਅਮੇਰਿਕਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।^{[1][2][3][4][5][6]}

2022 ਵਿੱਚ ਜਵਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ ਨਾਈਜੀਰੀਆ (12%), ਅਮਰੀਕਾ (10%), ਸੁਡਾਨ (8%), ਅਤੇ ਮੈਕਸੀਕੋ (8%) ਸਨ। ਇਹ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਤਪਾਦਕ ਫਰਾਂਸ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇਟਲੀ, ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਵਾਰ ਤਾਪਮਾਨਾਂ, ਉੱਚੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੋਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਉੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਰਵੋਤਮ ਵਿਕਾਸ ਤਾਪਮਾਨ ਸੀਮਾ 12–34 °C (54–93 °F) ਹੈ, ਅਤੇ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀਜ਼ਨ ~ 115-140 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ 5.0 ਤੋਂ 8.5 ਤੱਕ ਦੀ pH ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਵਾਲੀ ਭਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਰਗੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ 'ਤੇ ਉੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਸ਼ਤਯੋਗ ਖੇਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਡਿੱਗਿਆ ਪਿਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਫਲ਼ੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਫਸਲੀ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ 2- ਜਾਂ 4-ਸਾਲ ਦੀ ਫਸਲੀ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਸੋਰਘਮ ਦੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਨੂੰ ਅਸੰਗਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਲਚਕਦਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ, ਸੋਰਘਮ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਫਸਲਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਕਾ-ਰੋਧਕ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ:

• ਜਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹ-ਤੋਂ-ਪੱਤੇ ਦੀ ਸਤਹ ਖੇਤਰ ਅਨੁਪਾਤ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ।
• ਸੋਕੇ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਘੁੰਮਾਉਂਦੀ ਹੈ।
• ਜੇ ਸੋਕਾ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਤਾਂ ਜਵਾਰ ਦਾ ਪੌਦਾ ਮਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੁਸਤਤਾ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਜਵਾਰ ਦੇ ਪੱਤੇ ਮੋਮੀ ਕਟਕਲ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਇਹ C4 ਕਾਰਬਨ ਫਿਕਸੇਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ C3 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ "ਦੋ - ਰੰਗੀ" ਕਿਸਮ ਜੋ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਫਰੀਕਾ ਦੀ ਪਿਤਰੀ ਕਿਸਮ ਹੈ^[9] ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸੁਧਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਕਈ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ,^[10] ਜਵਾਰ ਦੀਆਂ ਜਿਆਦਾ ਕਿਸਮਾਂ ਘਟ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨਾਜ ਵਜੋਂ ਖਾਣੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੋ-ਰੰਗੀ ਜ਼ਵਾਰ ਦਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਅਤੇ ਦਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਅਨਾਜ ਫਸਲ, ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵੇ ਦਰਜੇ ਤੇ ਬੀਜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫਸਲ ਹੈ।^[11]

ਕੀੜੇ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ 'ਤੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸਮਾਂ ਨੇ ਜਵਾਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਤਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਾਇਓਮਾਸ ਨੁਕਸਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਵਾਰ ਪਰਜੀਵੀ ਪੌਦੇ ਸਟ੍ਰਿਗਾ ਹਰਮੋਨਥਿਕਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਜੀਵੀ ਫ਼ਸਲ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਟ ਹੈ। ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਕੋਰਨ ਬੋਰਰ (ਓਸਟ੍ਰੀਨੀਆ ਨੂਬਿਲਿਸ) ਨੂੰ ਸੰਕਰਮਿਤ ਸੋਰਘਮ ਝਾੜੂ ਮੱਕੀ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਦੁਆਰਾ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰੀ ਮਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੋਰਘਮ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕੀਟ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

• ਸਰਘਮ ਸ਼ੂਟ ਫਲਾਈ (Sorghum shoot fly), ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੀਟ: ਲਾਰਵਾ ਜੋਆਰ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦੇ ਵਧਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਕੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
• ਮੱਕੀ ਦੇ ਤਣੇ-ਬੋਰਰ (maize stem-borer); ਲੇਪੀਡੋਪਟੇਰਾ, ਨੋਕਟੂਡੇ - ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਸਰਘਮ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚਾਈ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਕੀਟ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਧੱਬੇਦਾਰ ਸਟੈਮ-ਬੋਰਰ (spotted stem-borer); Lepidoptera, Crambidae: ਪੂਰਬੀ ਅਫਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪਰ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਾਰਵਾ ਸਰਘਮ ਅਤੇ ਮੱਕੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਸਰਘਮ ਮਿਜ (Sorghum midge): ਘੱਟ ਅਤੇ ਮੱਧ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਾਲਗ ਮੱਛਰਾਂ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲਾਰਵੇ ਸੋਰਘਮ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
• ਗੰਨੇ ਦੇ ਐਫਿਡ (Sugarcane aphid) ਦਾ ਹਮਲਾ ਸਰਘਮ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਸ਼ਾਖ ਦੀ ਮੱਖੀ (Shoot fly)
• ਜੂੰ (mite) ਦੇ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਪੱਤੇ ਲਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

• ਦਾਣਿਆ ਦੀ ਕਾਂਗਿਆਰੀ (Grain smut)

ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਢੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਢੁਕਵੀਂ ਨਮੀ 16-20 % ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲੇ ਪੈਨਿਕਲ ਨੂੰ ਡੰਡੀ ਤੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੀਜ ਦੀ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਨੂੰ ਬੀਜ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ 'ਤੇ ਕਾਲੇ ਧੱਬੇ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਥਰੈਸਿੰਗ ਫਿਰ ਹੱਥੀਂ ਜਾਂ ਮਸ਼ੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ 10% ਦੀ ਨਮੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਉੱਲੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਉਗਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਵਾਰ (ਸਰਘਮ ਬਾਈਕਲਰ) ਫਾਸਫੋਰਸ, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਕ ਵਰਗੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਵਾਰ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਮੁੱਲ ਚੌਲਾਂ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਯੋਗ ਹਨ। 100 g ਜਵਾਰ ਅਨਾਜ ਦਾ ਊਰਜਾ ਮੁੱਲ 296.1 ਤੋਂ 356.0 kcal ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਨਾਜ ਵਿੱਚ 60 - 75% ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ, 8 - 13% ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ 4 - 6 % ਚਰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਣਕ, ਰਾਈ ਅਤੇ ਜੌਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਲਾਮਿਨਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਸੋਰਘਮ ਦੇ ਕਾਫਿਰਿਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਐਲਰਜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਆਟੋਇਮਿਊਨ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜਵਾਰ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਬਦਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਥਿਆਮਿਨ, ਨਿਆਸੀਨ, ਰਿਬੋਫਲੇਵਿਨ ਅਤੇ ਫੋਲੇਟ ਦੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਫੀਡ ਅਤੇ ਚਰਾਗਾਹ (ਚਾਰੇ) ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੀਮਤ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੱਕੀ ਵਿੱਚ ਸਟਾਰਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਲੋਂ ਜੋਰ ਵਿੱਚ ਸਟਾਰਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨਾ ਵਧੇਰੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆਂ 'ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਕ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਫ਼-ਫਲੇਕਡ ਸੋਰਘਮ ਸੁੱਕੇ-ਰੋਲਡ ਸੋਰਘਮ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਭਾਰ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਰਘਮ ਨੂੰ ਮੱਕੀ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕੁਸ਼ਲ ਫੀਡ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੋਵੇਂ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਧਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਸੁਧਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸੋਰਘਮ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੇ 60 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ICRISAT (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਸਲ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਨ ਫਾਰ ਦ ਸੈਮੀ-ਐਰੀਡ ਟ੍ਰੌਪਿਕਸ) ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਸੋਰਘਮ ਸਮੇਤ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਧਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵੱਲੋਂ 194 ਸੁਧਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਜਵਾਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ

• ਝੋਨਾ
• ਬਾਜਰਾ 
• ਮੱਕੀ 
• ਜਵਾਰ (ਚਰ੍ਹੀ)

1. ↑ Moench, Conrad. 1794. Methodus Plantas Horti Botanici et Agri Marburgensis: a staminum situ describendi page 207 in Latin
2. ↑ Tropicos, Sorghum Moench
3. ↑ "Flora of China Vol. 22 Page 600 高粱属 gao liang shu Sorghum Moench, Methodus. 207. 1794". Archived from the original on 2016-12-31. Retrieved 2023-06-22.
4. ↑ Flora of Pakistan, Sorghum Moench., Meth. Bot. 207. 1794
5. ↑ "Altervista Flora।taliana, genere Sorghum". Archived from the original on 2015-02-01. Retrieved 2015-06-18. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
6. ↑ "Atlas of Living Australia". Archived from the original on 2016-03-05. Retrieved 2015-06-18. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
7. ↑ "Sorghum - Section 4: Plant Growth and Physiology" (PDF). Grain Research & Development Corporation. Archived from the original (PDF) on 11 ਨਵੰਬਰ 2022. Retrieved 4 December 2022.
8. ↑ Vanderlip, R.L.; Reeves, H.E. (January 1972). "Growth Stages of Sorghum (Sorghum bicolor, (L.) Moench)". Agronomy Journal. 64 (1): 13–16. doi:10.2134/agronj1972.00021962006400010005x.
9. ↑ Mutegi, Evans (2010-02-01). "Ecogeographical distribution of wild, weedy and cultivated Sorghum bicolor (L.) Moench in Kenya: implications for conservation and crop-to-wild gene flow". Genetic Resources and Crop Evolution. 57 (2): 243–253. doi:10.1007/s10722-009-9466-7. {{cite journal}}: |access-date= requires |url= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
10. ↑ "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ". Archived from the original on 2016-03-03. Retrieved 2023-06-22.
11. ↑ Sorghum, U.S. Grains Council.