ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1115–1234)

ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ (ਜੁਰਚੇਨ: ਅਇਸਿਨ ਗੁਰੂਨ ; ਚੀਨੀ: 金朝,  ਜਿੰਨ ਚਾਓ ;: Jin Dynasty), ਜਿਨੂੰ ਜੁਰਚੇਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੁਰਚੇਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਾਨਯਾਨ (完顏, Wanyan) ਪਰਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਚੀਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਆਂਢੀ ਇਲਾਕੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸੰਨ 1115 ਈਸਵੀ ਤੋ 1234 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਜੁਰਚੇਨ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਮਾਂਛੂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ 500 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਚਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਦੀ ਕਿ ਇਸ ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉੱਤਰੀ ਮੰਚੂਰਿਆ ਵਿੱਚ ਵਸਨ ਵਾਲੇ ਜੁਰਚੇਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਵਾਨਯਾਨ ਅਗੁਦਾ (完顏阿骨打, Wanyan Aguda) ਨਾਮਕ ਮੁਖੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਉੱਤਰੀ ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਹੇ ਖਿਤਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਿਆਓ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਲਿਆਓ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਮੰਚੂਰਿਆ ਅਤੇ ਮੰਗੋਲਿਆ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗ ਉੱਤੇ ਸਦੀਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਸੰਨ 1121 ਵਿੱਚ ਜੁਰਚੇਨੋ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਿਆਓ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਸੁਲਾਹ ਕਰਕੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਲਿਆਓ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀਆਂ ਫੋਜਾਂ ਤਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ ਲੇਕਿਨ ਜੁਰਚੇਨ ਲਿਆਓ ਨੂੰ ਮੱਧ ਏਸ਼ਿਆ ਵੱਲ ਖਦੇੜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। 1125 ਵਿੱਚ ਅਗੁਦਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਜੁਰਚੇਨੋਂ ਨੇ ਸੋਂਗ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਲਾਹ ਤੋੜ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 9 ਜਨਵਰੀ 1127 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਈਫੇਂਗ ਸ਼ਹਿਰ (ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ) ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੋਂਗ ਪਰਵਾਰ ਭੱਜਕੇ ਯਾਂਗਤਸੇ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਟਿਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਦੱਖਣ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਸਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁਰਚੇਨ ਲੋਕ ਚੀਨੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਢਲਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 30 ਲੱਖ ਜੁਰਚੇਨ ਉੱਤਰੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਆ ਵੱਸੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ 3 ਕਰੋਡ਼ ਚੀਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨ। 1191 ਤੱਕ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲ ਸ਼ੁੱਧ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜੁਰਚੇਨ ਅਤੇ ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਵਰਜਿਤ ਰੱਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋਨਾਂ ਗੁਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਜੁਰਚੇਨ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਚੀਨੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਨਣ ਲੱਗਿਆ। ^[1]

13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਮੰਗੋਲ ਲੋਕ ਜਿੰਨ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਣ ਲੱਗੇ। 1211 ਵਿੱਚ ਚੰਗੇਜ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਮੰਗੋਲ ਫੌਜ ਦੇ 50, 000 ਘੁੜਸਵਾਰਾਂ ਨੇ ਜਿੰਨ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਾਗ਼ੀ ਖਿਤਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਜੁਰਚੇਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਿੰਨ ਰਾਜ ਦੀ ਪੱਛਮ ਵਾਲੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਾਤੋਂਗ (大同, Datong) ਜਿੱਤੀ। 1212 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਿੰਨ ਰਾਜ ਦੀ ਪੂਰਵੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਅਤੇ 1213 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਝੋਂਗਦੂ (中都, Zhongdu, ਆਧੁਨਿਕ ਬੀਜਿੰਗ ਸ਼ਹਿਰ) ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਜਿਵੇਂ - ਤਿਵੇਂ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਲਾਹ ਕਰਕੇ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਬਣੇ ਰਹੇ ਲੇਕਿਨ ਕੁੱਝ ਹੀ ਮਹੀਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਦੱਖਣ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਾਈਫੇਂਗ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ। 1216 ਵਿੱਚ ਜਿੰਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਣ ਦੀ ਖਰਾਬ ਸੁਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਤਾਂ ਹੋਈ ਲੇਕਿਨ 1219 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਮਿਲੀ। ਹੁਣ ਜਿੰਨ ਰਾਜ ਉੱਤਰ ਵਲੋਂ ਮੰਗੋਲਾਂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸੋਂਗ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ - ਤਰਫਾ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ। 1232 ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲ ਸਮਰਾਟ ਚੰਗੇਜ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਓਗਤਾਈ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸੋਂਗ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿੰਨ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। 1233 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਫੋਜਾਂ ਜਿੰਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਵੜ ਗਈਆਂ। 1234 ਵਿੱਚ ਜਿੰਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਆਈਜੋਂਗ ਨੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਜਿੰਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿੰਨ ਰਾਜ ਦਾ ਮੰਗੋਲਾਂ ਅਤੇ ਸੋਂਗ ਵਿੱਚ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋਣਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਸਮਝੌਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਹੋ ਗਈ। ^[2]

• ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ 
•  ਜੁਰਚੇਨ ਲੋਕ 
• ਖਿਤਾਨੀ ਲੋਕ 
• ਲਿਆਓ ਰਾਜਵੰਸ਼ 
•  ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜਵੰਸ਼