ਤੀਜਨ ਬਾਈ
ਤੀਜਨ ਬਾਈ (ਜਨਮ 24 ਅਪਰੈਲ 1956) ਭਾਰਤ ਦੇ ਛੱਤੀਸਗੜ ਰਾਜ ਦੇ ਪੰਡਵਾਨੀ ਲੋਕ ਗੀਤ-ਨਾਟ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨਾਰੀ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਤੀਜਨਬਾਈ ਨੂੰ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਡੀ ਲਿਟ ਦੀ ਆਨਰੇਰੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ 1988 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਦਮਸ਼ਰੀ ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ 1995 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਡਰਾਮਾ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਅਤੇ 2007 ਵਿੱਚ ਨਾਚ ਸ਼ਿਰੋਮਣੀ ਨਾਲ ਵੀ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਜੀਵਨੀਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨਭਿਲਾਈ ਤੋਂ 14 ਕਿਮੀ ਦੂਰ ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗਨਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ ਤੀਜਨ ਬਾਈ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁਨੁਕ ਲਾਲ ਪਰਧਾ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਖਵਤੀ ਸੀ।[1] ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਤੀਜਨ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਬਰਜਲਾਲ ਨੂੰ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਗਾਉਂਦੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਦੇਖਦੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਯਾਦ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਉਸ ਦੀ ਲਗਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਮੇਦ ਸਿੰਘ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਕਰਵਾਈ। 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਰੰਗ ਮੰਚ ਸ਼ੋ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸਤਰੀ ਪੰਡਵਾਨੀ ਗਾਇਕਾਵਾਂ ਕੇਵਲ ਬੈਠਕੇ ਗਾ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਦਮਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਖ ਖੜੇ ਹੋਕੇ ਕਪਾਲਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਤੀਜਨਬਾਈ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜੋ ਜਿਸ ਨੇ ਕਪਾਲਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਪੰਡਵਾਨੀ ਦਾ ਸ਼ੋ ਕੀਤਾ।[2] ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੰਗਕਰਮੀ ਹਬੀਬ ਤਨਵੀਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਤੀਜਨਬਾਈ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਤਤਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਨੇਕ ਅਤੀਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਿਖਾਈ ਹੈ। ਕੈਰੀਅਰ13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਚੰਦਰਖੁਰੀ (ਦੁਰਗ) ਵਿੱਚ 10 ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਔਰਤ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ‘ਪਾਂਡਵਾਨੀ’ ਦੀ ਕਪਲੀ ਸ਼ੈਲੀ (ਸ਼ੈਲੀ) ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੇਦਮਤੀ ਵਿੱਚ, ਬੈਠਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਔਰਤਾਂ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਉਲਟ, ਤੀਜਨ ਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖਾਸ ਗੱਟਰਲ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ।[2] ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ, ਉਹ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੌਕਿਆਂ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦੇ ਭੇਜੇ ਗਏ। ਉਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਦੋਂ ਪਿਆ, ਜਦੋਂ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਥੀਏਟਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹਬੀਬ ਤਨਵੀਰ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ, 1988 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ[3], 1995 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ। 1980ਵਿਆਂ ਤੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਰਾਜਦੂਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਫਰਾਂਸ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, ਜਰਮਨੀ, ਤੁਰਕੀ, ਟਿਉਨੀਸ਼ੀਆ, ਮਾਲਟਾ, ਸਾਈਪ੍ਰਸ, ਰੋਮਾਨੀਆ ਅਤੇ ਮਾਰੀਸ਼ਸ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।[4] ਅੱਜ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣ ਲੋਕ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਲੁਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ, 'ਪਾਰਧੀ' ਗੋਤ ਨੇ, ਇੱਕ ਔਰਤ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਪਾਂਡਵਨੀ ਗਾਉਣ ਕਾਰਨ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਝੌਂਪੜੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਤੋਂ ਬਰਤਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਉਧਾਰ ਲੈਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਗਾਉਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਫਲਸਰੂਪ ਉਸ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।[5] ਉਹ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ ਦੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਗਈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੋਂ ਤਲਾਕ ਲੈ ਲਿਆ।ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਦਾ ਦੋ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਅਵਾਰਡ
ਹਵਾਲੇ
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ |
||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
