ਦੀਵਾਨ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ

ਦੀਵਾਨ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਨਈਅਰ
ਜਨਮ	1750
ਮੌਤ	29 ਅਕਤੂਬਰ 1814 ਫਿਲੌਰr, ਸਿੱਖ ਰਾਜ
ਪੇਸ਼ਾ	Military officer
ਬੱਚੇ	ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ

ਦੀਵਾਨ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਨਈਅਰ (ਮੌਤ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1814) ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਜਰਨੈਲ ਸੀ।

ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ^{[1] [2]}ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਕੁੰਜਾਹ ਦੇ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਵਿਸਾਖੀ ਮੱਲ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ^[3]

ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਘੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ^[4]

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਅਤੇ ਮੁੜ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਭੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਭੰਗੀ ਨਾਲ ਲੜ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡੱਲੇਵਾਲੀਆ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਇੱਕ ਜਾਗੀਰ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੂੰ 1500 ਪੈਦਲ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੂਨਿਟ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ^[3]

1808 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਉਪਰਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਮਾਲਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੋਹਕ ਚੰਦ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਗਏ ਸੀ। ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।^[5]

ਉਹ ਅਟਕ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਫਤਿਹ ਖਾਨ ਅਤੇ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੇ 12 ਜੁਲਾਈ 1813 ਨੂੰ ਅਟਕ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹਜ਼ਰੋ ਵਿਖੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਛੁਛ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਨਵੀਂ ਤਾਕਤ ਮਿਲ਼ ਗਈ। ^[6] ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਹਾਥੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੰਗਠਿਤ ਅਫਗਾਨਾਂ 'ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਿਆ। ਹੱਥੋ-ਹੱਥ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਦੀਵਾਨ ਅਮਰ ਨਾਥ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 2,000 ਅਫਗਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਫਗਾਨ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਏ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਦੀਵਾਨ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ, ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰਦਾਰ ਦਲ ਸਿੰਘ, ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੇ ਵੀ ਹਜ਼ਰੋ ਵਿਖੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਫਤਿਹ ਖਾਨ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦੀਵਾਨ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਜਰਨੈਲੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਚਿਮਨੀ ਨੂੰ ਅਟਕ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਕਿਲੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ^{[7] [8]}

ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1814 ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ ਫਿਲੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨਈਅਰ ਅਤੇ ਪੋਤਰੇ ਦੀਵਾਨ ਕ੍ਰਿਪਾ ਰਾਮ ਨਈਅਰ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨਈਅਰ ਅਟਕ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਪੋਤਰੇ ਦੀਵਾਨ ਮੂਲਰਾਜ ਨਈਅਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਐਡਜ. ਬਿਸ਼ੰਬਰ ਨਈਅਰ (ਪੂਨਾ ਹਾਰਸ) ਅਤੇ ਪੋਤਾ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ. ਅਜੀਤ ਨਈਅਰ (ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ) ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ^[9] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਬਣਿਆ। ਐਨ ਕੇ ਸਿਨਹਾ ਅਨੁਸਾਰ "ਇੱਕ ਜਰਨੈਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਹ ਇਕਸਾਰ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ 1806 ਤੋਂ 1814 ਤੱਕ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਸਦੀ ਤਰਜ਼ ਬੁੱਧੀ ਕਾਰਨ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਦੀ ਫੌਜੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਵੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।" ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸਦਾ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਚਾਲਾਂ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਝੱਲਣੀ ਪਈ; ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੇਤੂ ਜਨਰਲ ਸੀ।

• ਅਟਕ ਦੀ ਲੜਾਈ
• ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਰਨੈਲ

1. ↑ Mohamed Sheikh (17 March 2017). Emperor of the Five Rivers: The Life and Times of Maharajah Ranjit Singh. Bloomsbury. p. 75. ISBN 9781786730954.
2. ↑ Ansar Hussain Khan (1999). Rediscovery of India, The: A New Subcontinent. Orient Blackswan. p. 153. ISBN 978-81-250-1595-6.
3. ↑ ^{3.0 3.1} Khushwant Singh. A history of the Sikhs. Volume 1 page 217.
4. ↑ The Punjab Chiefs WL Conran and HD Crank published by Sangameel Publications Pakistan page 156. Quote: "The most distinguished of the generals, by whose skill and courage Ranjit Singh rose from a subordinate chiefship to the Empire of the Punjab, was Diwan Mokham Chand. The sagacity with which the Maharaja selected his officers was reason of his uniform success ..."
5. ↑ History of the Sikhs from the Origin of the Nation to the Battles of the Sutlej by Joseph Davey Cunningham, H.L.O. Garrett Page 136
6. ↑ Hari Ram Gupta, History of the Sikhs, Vol. V, pp. 110-11 452 Murray, History of the Sikhs, Vol. II, p. 13; Cunningham History of the Sikhs, p. 138. Agrees with this date; Hari Ram Gupta, History of the Sikhs, Vol. V, p. 101, mention Ranjit Singh got the news of this battle on 12 July 1813, from a letter sent from Pind Dadan Khan by Sukh Dayal, an agent of Rama Nand Sahu, stating that the battle was fought on 9 July 1813. According to N. K. Sinha, Ranjit Singh, p. 50. This battle took place on 26 June 1813. 453 Murray, History of the Punjab, Vol. II, p. 13.
7. ↑ Singh, J. (2006). Artillery: The Battle-winning Arm. Lancer Publishers & Distributors. p. 42. ISBN 9788176021807. Retrieved 2015-04-14.
8. ↑ Griffin, L. (2004). Ranjit Singh and the Sikh Barrier Between Our Growing Empire and Central Asia. Asian Educational Services. p. 192. ISBN 9788120619180. Retrieved 2015-04-14.
9. ↑ Kohli, M. S. (2003). Miracles of Ardaas: Incredible Adventures and Survivals. M.L. Gidwani, Indus Publishing Company. p. 25. ISBN 81-7387-152-3. Retrieved 2018-04-03.