ਨੂਰ ਜਹਾਂ

ਨੂਰ ਜਹਾਂ نور جهاں
Idealized portrait of the Mughal Empress Nur Jahan
ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਨਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਲਿਕਾ
Tenure	25 ਮਈ 1611 – 8 ਨਵੰਬਰ 1627
ਜਨਮ	31 ਮਈ 1577 ਕੰਧਾਰ, ਅਜੋਕਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ
ਮੌਤ	17 ਦਸੰਬਰ 1645(1645-12-17) (ਉਮਰ 68) ਲਾਹੋਰ, ਅਜੋਕਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ
ਦਫ਼ਨ	ਨੂਰ ਜਹਨ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਬਾਗ਼, ਲਹੌਰ
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ	Sher Afgan Ali Quli Khan ਜਹਾਂਗੀਰ
ਔਲਾਦ	Ladli Begum and others 2
ਨਾਮ ਮਹਿਰੁਲਨਿਸਾ
ਘਰਾਣਾ	Timurid (by marriage)
ਪਿਤਾ	ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ
ਮਾਤਾ	ਅਸਮਤ ਬੇਗਮ
ਧਰਮ	ਸ਼ੀਆ ਇਸਲਾਮ

ਨੂਰ ਜਹਾਂ (ਉਰਦੂ:نورجہاں) ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮਲਿਕਾ (ਰਾਣੀ) ਸੀ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ ਦੇ ਘਰ 1576 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਕੰਧਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਸਮਤ ਬੇਗਮ ਸੀ। ਮਲਿਕਾ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ਮਹਿਰੁਲਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਸੀ, ਜੋ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ।^[1] ਇਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਵਾਹ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਸੁੰਦਰ, ਸਿਆਣੀ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਔਰਤ ਸੀ।

ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸ਼ੇਰ ਅਫ਼ਗ਼ਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਖਾਵੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ ਸ਼ੇਰ ਅਫ਼ਗ਼ਨ ਤੋਂ ਲਾਡਲੀ ਬੇਗਮ ਨਾਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਖੁੱਰਮ ਦਾ ਵਿਆਹ ਨੂਰਜਹਾਂ ਬੇਗਮ ਦੇ ਭਰਾ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਧੀ ਅਰਜੁਮੰਦ ਬਾਨੋ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੂਰਜਹਾਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਗੱਦੀ ’ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜਵਾਈ ਛੋਟਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਜੋ ਰਾਜਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਣਿਆ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਦਾ ਭਰਾ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਗੱਦੀ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਜਵਾਈ ਸ਼ਹਿਜਾਦੇ ਖੁੱਰਮ ਨੂੰ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਖ਼ਰ ਨੂੰ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਆਪਣੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਈ ਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਖੁੱਰਮ ‘ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ’ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅਗਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਮ ਰਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਉਸ ਨੇ ਬਾਕੀ ਜੀਵਨ ਆਪਣੀ ਵਿਧਵਾ ਧੀ ਲਾਡਲੀ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਬਿਤਾਇਆ।^[2]

1594 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ ਅਲੀ ਕੁਲੀ ਇਸਤਾਜਲੂ (ਜਿਸਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਖਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।[10] ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਇੱਕ ਸਾਹਸੀ ਫਾਰਸੀ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਮਾਲਕ ਸ਼ਾਹ ਇਸਮਾਈਲ II ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਾਰਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।[11] ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਸੇਵਾ ਦੇ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ।[5] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਔਲਾਦ, ਇੱਕ ਧੀ, ਮਿਹਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ, ਜਿਸਨੂੰ ਲਾਡਲੀ ਬੇਗਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਜਨਮ 1605 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[12] ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੇਵਾੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ, ਅਲੀ ਕੁਲੀ ਇਸਤਾਜਲੂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਜਾਂ "ਟਾਈਗਰ ਟੋਸਰ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੈਪੁਰ ਦੇ ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੇ ਇਸ ਇਨਾਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਸਮਕਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਹੀ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਆਖਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਨੇ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲੀ ਬਾਘਣੀ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ।[13]

1607 ਵਿੱਚ, ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਸੰਮਨ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਰਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਸ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਅਫਵਾਹ ਦੀ ਵੈਧਤਾ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ 1611 ਵਿੱਚ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਮਕਾਲੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵੇਰਵੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ 1611 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰੇਮ ਸਬੰਧ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਤਰਕ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਨੂੰ ਤਸਵੀਰ ਤੋਂ ਹਟਾਉਂਦਾ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [14]

ਰੁਕਾਇਆ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ (1607–1611) ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀ ਔਰਤ

1607 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ, ਲਾਡਲੀ ਬੇਗਮ, ਨੂੰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਗਰਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰੁਕਾਇਆ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ, ਜੋ ਕਿ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। [15][16] ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਦੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੁਤਬੁਦੀਨ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ। ਫਿਰ, ਉਸਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਦੇ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ (ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ) ਰੁਕਾਇਆ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਵੇਂ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ। [17]

ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਡੋਗਰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [15] ਡੱਚ ਵਪਾਰੀ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਲੇਖਕ ਪੀਟਰ ਵੈਨ ਡੇਨ ਬ੍ਰੋਕੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਕ੍ਰੋਨਿਕਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ, "ਇਸ ਬੇਗਮ [ਰੁਕਾਇਆ] ਨੇ ਮੇਹਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ [ਨੂਰ ਜਹਾਂ] ਲਈ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ; ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੀ ਸੀ।"[17]

ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੀ ਧੀ ਲਾਡਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਰਕਮ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਖੁਦ 1622 ਵਿੱਚ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਸਨੂੰ ਇਤਮਾਦ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੀ ਕਬਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਮੁਗਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਸਿਖਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1632 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ 17 ਦਸੰਬਰ 1645 ਨੂੰ 68 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ 'ਤੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਖੁਦ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ ਉੱਤੇ "ਇਸ ਗਰੀਬ ਅਜਨਬੀ ਦੀ ਕਬਰ ਉੱਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਦੀਵਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗੁਲਾਬ ਹੋਵੇ। ਨਾ ਤਾਂ ਤਿਤਲੀ ਦਾ ਖੰਭ ਸਾੜਣ ਦਵੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਇਲ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦਵੋ।"^[3] ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਆਸਫ਼ ਖਾਨ ਦੀ ਕਬਰ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਬਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਕ ਸੈਰ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}

ਸਾਹਿਤ

• Nur Jahan is a prominent character in Alex Rutherford's novel The Tainted Throne which is the fourth book of the Empire of the Moghul series.
• Novelist Indu Sundaresan has written three books revolving around the life of Nur Jahan. The Taj Mahal trilogy includes The Twentieth Wife (2002), The Feast of Roses (2003) and Shadow Princess (2010).^[4]
• Harold Lamb's historical novel Nur Mahal (1935) is based on the life of Nur Jahan.^[5]
• Nur Jahan's Daughter (2005) written by Tanushree Poddar, provides an insight into the life and journey of Nur Jahan from being a widow to the Empress and after, as seen from the perspective of her daughter.^[6]
• Nur Jahan is a character in Ruchir Gupta's historical novel Mistress of the Throne (2014, ISBN 978-1495214912).
• Nur Jahan is a major character in 1636: Mission to the Mughals, by Eric Flint and Griffin Barber, (2017, ISBN 978-1481483018) a volume of the Ring of Fire alternate history hypernovel.
• Nur Jahan is a character in the novel Taj, a Story of Mughal India by Timeri Murari.^[7]
• Many poems have also been written on her life.

ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ

• Patience Cooper essayed the role of the empress in the biographical drama film Nurjehan (1923) by J.J. Madan.^[8]
• Jillo Bai portrayed Nur Jahan in the 1931 silent movie Noor Jahan.^[9]
• Nur Jahan was portrayed by Naseem Banu in Sohrab Modi's film Pukar (1939).^[10]
• Actress Noor portrayed Empress Nur Jahan in Nandlal Jaswantlal's film Anarkali (1953).^[11]
• Mehrunnissa/Nur Jahan was portrayed by actress Veena in M. Sadiq's film Taj Mahal (1963).^[12]
• Meena Kumari portrayed Noor Jahan / Meharunnisa in the 1967 movie Noor Jahan, a dream project of Sheikh Mukhtar, directed by M. Sadiq.^[13]
• Pooja Batra portrayed Empress Nur Jahan in the 2005 historical film Taj Mahal: An Eternal Love story.^[14]
• Gauri Pradhan played the title role of Nur Jahan in the television series Noorjahan which aired on DD National during 2000–2001.^[15]
• Siyaasat (2015), a historical drama which aired on The EPIC Channel, depicted the love story of Nur Jahan and Jahangir. It was based on the novel The Twentieth Wife by Indu Sundaresan. Jannat Zubair Rahmani and Charu Shankar portrayed Mehrunnissa/Nur Jahan.^[16][17]

• Islamic Republic News Agency, "Iran India relations span centuries marked by meaningful interactions". 2014. irna.ir
• Nur Jahan: Empress of Mughal India, by Ellison Banks Findly, Oxford University Press US. 2000. ISBN 0-19-507488-2.excerpts online
• Chopra, R. M., "Eminent Poetesses of Persian", 2010, Iran Society, Kolkata.
• Sundaresan, I. (2002). The twentieth wife. New York: Pocket Books. ISBN 9780743427142
• Sundaresan, I. (2002). Power behind the veil.
• Lal, R. (2018). Empress: The Astonishing Reign of Nur Jahan. New York: W W Norton. ISBN 9780393239348
• What'sHerName Podcast (2018). THE EMPRESS: Interview with Nur Jahan biographer Ruby Lal.

ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Nur Jahan ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।

ਵਿਕੀਕੁਓਟ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁਓਟੇਸ਼ਨਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।