ਬਾਂਸ

ਬਾਂਸ
ਕਿਓਟੋ, ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਂਸ ਦਾ ਜੰਗਲ
Scientific classification
Kingdom:	ਪੌਦੇ
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	ਮੋਨੋਕੋਟ
(unranked):	Commelinids
Order:	Poales
Family:	Poaceae
Subfamily:	Bambusoideae
Supertribe:	Bambusodae
Tribe:	ਬੈਂਬੂਸੇਈ Kunth ex Dumort
Subtribes
Arthrostylidiinae Arundinariinae Bambusinae Chusqueinae Guaduinae Melocanninae Nastinae Racemobambodinae Shibataeinae See the full Taxonomy of the Bambuseae.
Diversity
Around 92 genera and 5,000 species

ਬਾਂਸ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ:bamboo - ਬੈਂਬੂ /bæmˈbuː/ ( ਸੁਣੋ) (ਬੈਂਬੂਸੇਈ) ਬੰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਘਾਹ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਫੁੱਲਦਾਰ ਸਦਾਬਹਾਰ ਪੌਦਾ ਹੈ। ਬਾਂਸ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਲੱਕੜੀ ਵਾਲਾ ਪੌਦਾ ਹੈ।^[1] ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਰਹਿਜੋਮ-ਨਿਰਭਰ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਇੱਕ ਭੋਜਨ ਸਰੋਤ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਬਿਲਡਿੰਗ ਸਾਮੱਗਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਮੰਤਵੀ ਪਰਭਾਵੀ ਕੱਚੇ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ,ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ। ਹਾਈ-ਕੁਆਲਟੀ ਬੈੰਬੂ ਸਟੀਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਤਾਕਤਵਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।^[2][3] ਇਸੇ ਗੁਣ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਮਾਰਤ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਸਾਜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਬਾਂਸਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਣ ਡਾ. ਬਰੈਂਡਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਕੰਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ:

(ਕ) ਕੁੱਝ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀਗਤ ਪ੍ਰਕੰਦ (rhizome) ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਖ਼ਾਵਾਂ ਸਮੂਹਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਕੰਦਵਾਲੇ ਬਾਂਸ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

1. ਬੈਂਬਿਊਸਾ ਅਰੰਡਿਨੇਸੀ (Bambusa arundinacea) - ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਵੇਦੁਰ ਬਾਂਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਧ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਕੰਡੇਦਾਰ ਬਾਂਸ ਹੈ। 30 ਤੋਂ 50 ਫੁੱਟ ਤੱਕ ਉੱਚੀ ਸ਼ਾਖ਼ਾਵਾਂ 30 ਵਲੋਂ 100 ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੋਧੀ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਔਸ਼ਧਿ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਚਰਚਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

2. ਬੈਂਬਿਊਸਾ ਸਪਾਇਨੋਸਾ - ਬੰਗਾਲ, ਅਸਮ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਦਾ ਕੰਡੇਦਾਰ ਬਾਂਸ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਖੇਤੀ ਉੱਤਰੀ - ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਬਿਹਾਰ ਬਾਂਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

3. ਬੈਂਬਿਊਸਾ ਟੂੱਲਾ - ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਬਾਂਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਪੇਕਾ ਬਾਂਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

4. ਬੈਂਬਿਊਸਾ ਵਲਗੈਰਿਸ (Bambusa vulgaris) - ਪੀਲੀ ਅਤੇ ਹਰੀ ਧਾਰੀਵਾਲਾ ਬਾਂਸ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

5. ਡੇਂਡਰੋਕੈਲੈਮਸ ਦੇ ਅਨੇਕ ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਜੋ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਗਾਂ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

(ਖ) ਕੁੱਝ ਬਾਂਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕੰਦ ਭੂਮੀ ਦੇ ਨੀਚ ਹੀ ਫੈਲਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਪਤਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਾਖ਼ਾਵਾਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਕੰਦਵਾਲੇ ਬਾਂਸ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

(1) ਬੈਂਬਿਊਸਾ ਨੂਟੈਂਸ (Babusa nutans) - ਇਹ ਬਾਂਸ 5,000 ਤੋਂ 7,000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਉੱਤੇ ਨੇਪਾਲ, ਸਿੱਕਿਮ, ਅਸਮ ਅਤੇ ਭੁਟਾਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(2) ਮੈਲੋਕੇਨਾ (Melocanna) - ਇਹ ਬਾਂਸ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲਅਤੇ ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਬਾਂਸ ਜਿਆ ਵਾਂਸ ਬੜੇ-ਸਾਰੇ ਫੁੱਲ ਵਾਲੇ ਬੂਟੇ ਹਨ , ਜਿਹੜੇ ਜ਼ਿਆਦੇ-ਜ਼ਿਆਦੇ ਸਦਾਬਹਾਰ ਸਦੀਵੀ । ਇਹ ਘਾਹ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ-ਪਰਿਵਾਰ , ਬੰਬੂਸੋਇਡਐਇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।^[1][2][3] ਤਗੜੀ ਬਾਂਸ ਘਾਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ, ਦੈਂਦ੍ਰੋਕੈਲਾਮਸੑ ਸਿਨਿਕਸੑ ਦੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ (ਕੁਲਮਜ਼) ੪੬ ਮੀਟਰ (੧੫੧ ਫ਼ੁੱਟ ) ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ‘ਤੇ ੩੬ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ (੧੪ ਇੰਚ) ਚੌੜੇ ਨੇ । ੪੫੦ ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮੑ (ਹਯਾਰ ਪੌਂਡ) ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਏ ਭਾਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਸਕਦੀ .^[4]

1. ↑ McClure, F. A. (2013-10-01), "The Bamboos: A Fresh Perspective", The Bamboos (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ), Harvard University Press, doi:10.4159/harvard.9780674428713, ISBN 978-0-674-42871-3, retrieved 2023-08-29
2. ↑ Canavan, Susan; Richardson, David M.; Visser, Vernon; Roux, Johannes J. Le; Vorontsova, Maria S.; Wilson, John R. U. (2016-12-23). "The global distribution of bamboos: assessing correlates of introduction and invasion". AoB Plants. 9 (1): plw078. doi:10.1093/aobpla/plw078. ISSN 2041-2851. PMC 5499700. PMID 28013249.
3. ↑ Ayer, Santosh; Timilsina, Sachin; Aryal, Anisha; Acharya, Amul Kumar; Neupane, Asmit; Bhatta, Kishor Prasad (2023-08-01). "Bamboo forests in Nepal: Status, distribution, research trends and contribution to local livelihoods". Advances in Bamboo Science. 4: 100027. Bibcode:2023AdBS....400027A. doi:10.1016/j.bamboo.2023.100027. ISSN 2773-1391.
4. ↑ "World's Biggest Bamboo Plant Found in Southwest China". Forest Conservation Portal. August 28, 2003. Archived from the original on 2003-11-10. Retrieved April 4, 2004.