ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ

ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ
6th Peshwa of the Maratha Empire
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਨਵੰਬਰ 16, 1713 – ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720
ਮੋਨਾਰਕ	ਸ਼ਾਹੂ I
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	Parshuram Pant Pratinidhi
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਬਾਜੀ ਰਾਓ I
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ	(1662-01-01)1 ਜਨਵਰੀ 1662 Shrivardhan, Bijapur Sultanate (modern day Maharashtra, India)
ਮੌਤ	12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1720(1720-04-12) (ਉਮਰ 58) Saswad, Maratha Confederacy (modern day Maharashtra, India)
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	Radhabai
ਬੱਚੇ	Bajirao I Chimaji Appa Bhiubai Joshi Anubai Ghorpade [1] Bhikaji Ranoji
ਮਾਪੇ	Vishwanath Pant Bhat (Visaji) (ਪਿਤਾ) Unknown (ਮਾਤਾ)

ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[2] ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[3][4][5]

ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਕੋਂਕਣ ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।^[6] ਕਿਨਕੇਡ ਅਤੇ ਪਾਰਸਨਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।^[7] ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ (1708ਵਿਚ ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।^[8][9]

ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ "ਸਰਖੇਲ" ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ।^[10] ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ ਮੁਸਲਿਮ ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।^[11][12]

ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਰਾਧਾਬਾਈ ਬਰਵੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, ਬਾਜੀਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਚੀਮਾਜੀ ਅੱਪਾ ਸਨ।^[13] ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਵੱਡੇ, ਭਿਉਬਾਈ ਨੇ ਬਾਰਾਮਤੀ ਦੇ ਆਬਾਜੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੈਂਕਰ ਬਾਲਾਜੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਨੂਬਾਈ ਨੇ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੇ ਵੈਂਕਟਰਾਓ ਘੋਰਪੜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੇ 1947 ਤੱਕ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੀ ਰਿਆਸਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰਾਏਗੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। [[:en:File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|]]

1. ↑ G.S.Chhabra (2005). Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803). Lotus Press. pp. 19–28. ISBN 978-81-89093-06-8.
2. ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 202–204. ISBN 978-9-38060-734-4.
3. ↑ Burman, J. J. Roy (2002-01-01). Hindu-Muslim Syncretic Shrines and Communities (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Mittal Publications. ISBN 9788170998396.
4. ↑ Singer, Milton B.; Cohn, Bernard S. (1970-01-01). Structure and Change in Indian Society (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Transaction Publishers. ISBN 9780202369334.
5. ↑ Rao, Anupama (2009-01-01). The Caste Question: Dalits and the Politics of Modern India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). University of California Press. ISBN 9780520255593.
6. ↑ Bharathi, K.S. (2009). Encyclopaedia Eminent Thinkers (Vol. 22 : The Political Thought of Mahadev Govind Ranade. New Delhi: Concept Publishing Company. p. 11. ISBN 978-81-8069-582-7.
7. ↑ Sardesai, G S, ed. (1946), "'Rise of Balaji Vishwanath'", New history of the Marathas Vol 2, p. 18
8. ↑ Jasvant Lal Mehta (January 2005), Advanced study in the history of modern India 1707–1803, ISBN 1-932705-54-6
9. ↑ Haig L, t-Colonel Sir Wolseley (1967). The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans. Cambridge UK: Cambridge University press. pp. 392–396. ISBN 9781343884571. Retrieved 12 May 2017.
10. ↑ LT GEN K. J., SINGH. "As NDA cadet, I was witness to Vice Admiral Awati's kindness". ThePrint.In. Retrieved 7 November 2018.
11. ↑ Kincaid & Parasnis, p.156
12. ↑ Haig L, t-Colonel Sir Wolseley (1967). The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans. Cambridge UK: Cambridge University press. p. 394. ISBN 9781343884571. Retrieved 12 May 2017.
13. ↑ Haig L, t-Colonel Sir Wolseley (1967). The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans. Cambridge UK: Cambridge University press. p. 396. ISBN 9781343884571. Retrieved 12 May 2017.