ਬਿਠੂਰ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ: بٹھور), ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਨਪੁਰ ਤੋਂ ਪੱਛਮ-ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 27 ਕਿ ਮੀ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਬਿਠੂਰ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1857 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਸ਼ਰੀਗਣੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਦਯੋਗਕ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਨਪੁਰ ਤੋਂ 22 ਕਿਮੀ . ਦੂਰ ਕੰਨੌਜ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਬਿਠੂਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਕੰਢੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੁੱਤਾ ਹੋਇਆ ਜਿਹਾ, ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਸਬਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਾਨਪੁਰ ਦੇ ਕੋਲ ਅੱਜ ਇੱਥੇ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਬਾਰਾਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਜੀਰਣ - ਸ਼ੀਰਣ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਹਨ; ਲੇਕਿਨ ਮਕਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਇਤਹਾਸ ਦੀਆਂ ਉਹ ਯਾਦਾਂ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਨਾ ਰਾਵ ਅਤੇ ਤਾਤੀਆ ਟੋਪੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਟੋਪੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਅੱਜ ਵੀ ਬੈਰਕਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਦਾ ਬਚਪਨ ਗੁਜ਼ਰਿਆ। ਉਸੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕਾਨਪੁਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਕੇ ਭੱਜ ਰਹੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਤਲੜਾ ਘਾਟ ਉੱਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿੰਡ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਔਰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਨਾਲ ਲਟਕਾ ਕੇ ਵੀਹ - ਵੀਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜਿੱਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਬਿਠੂਰ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾਰਾਵ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਮਹਲ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮਲੀਆਮੇਟ ਕਰ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਤਾਂਤੀਆ ਟੋਪੇ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ 1860 ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਿਠੂਰ ਪਰਤ ਕੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
