ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਚੋਣ 'ਸੂਬਾਈ ਅਸੈਂਬਲੀ' ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1947 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ 'ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਸੰਸਦ' ਵਜੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੰਸਦ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਦਸੰਬਰ 1934 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀ ਐਮ.ਐਨ. ਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ1935 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰਤ ਮੰਗ ਬਣ ਗਈ। ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1936 ਵਿੱਚ ਲਖਨਊ ਵਿਖੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸੈਸ਼ਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਮੰਗ ਉਠਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ, 1935 ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੀ. ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ ਨੇ ਬਾਲਗ ਫ੍ਰੈਂਚਾਇਜ਼ੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ 15 ਨਵੰਬਰ 1939 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ ਅਗਸਤ 1940 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਕੂਮਤ ਦੁਆਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
1946 ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 16 ਮਈ 1946 ਨੂੰ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ 389 ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 292 ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸਨ, 93 ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦਿੱਲੀ, ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾੜਾ, ਕੂਰਗ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਨ।[1]
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ ਗਈਆਂ 296 ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣਾਂ ਅਗਸਤ 1946 ਤੱਕ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ 208 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੇ 73। ਇਸ ਚੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜ ਗਈ। ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਦੰਗੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।
15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 9 ਦਸੰਬਰ 1946 ਨੂੰ ਮੁੜ ਇਕੱਤਰਤਾ ਹੋਈ। ਵੰਡ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ, 3 ਜੂਨ 1947 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 299 ਸੀ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸਭਾ ਨੇ 2 ਸਾਲ 11 ਮਹੀਨੇ 18 ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।[2]
ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕਮੇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ
- ਡਰਾਫਟਿੰਗ ਕਮੇਟੀ - ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ
- ਕੇਂਦਰੀ ਪਾਵਰ ਕਮੇਟੀ - ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
- ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਕਮੇਟੀ - ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
- ਰਾਜ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕਮੇਟੀ - ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ
- ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੀਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ - ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ
- ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਮੇਟੀ ਨਿਯਮ ਕਮੇਟੀ - ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ
- ਸਟੇਟ ਕਮੇਟੀ (ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਕਮੇਟੀ) - ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
- ਸੰਚਾਲਨ ਕਮੇਟੀ - ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ
- ਝੰਡਾ ਕਮੇਟੀ - ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ
- ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸਭਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ - ਜੀ. ਵੀ. ਮਾਲਵੰਕਰ
- ਸਦਨ ਕਮੇਟੀ - ਬੀ. ਪੀ. ਸੀਤਾਰਮਈਆ
- ਭਾਸ਼ਾ ਕਮੇਟੀ - ਮੋਟੁਰੀ ਸੱਤਿਆਨਾਰਾਇਣ
- ਵਪਾਰਕ ਕਮੇਟੀ - ਕੇ. ਐੱਮ ਮੁਨਸ਼ੀ
ਬਣਤਰ ਦੀ ਸਮਾਂਰੇਖਾ
| ਸ਼ੈਸ਼ਨ
|
ਮਿਤੀ
|
| I
|
9–23 ਦਸੰਬਰ 1946
|
| II
|
20–25 ਜਨਵਰੀ 1947
|
| III
|
28 ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ 2 ਮਈ 1947
|
| IV
|
14–13 ਜੁਲਾਈ 1947
|
| V
|
14–30 ਅਗਸਤ 1947
|
| VI
|
27 ਜਨਵਰੀ 1948
|
| VII
|
4 ਨਵੰਬਰ 1948 ਤੋਂ 8 ਜਨਵਰੀ 1949
|
| VIII
|
16 ਮਈ ਤੋਂ 16 ਜੂਨ 1949
|
| IX
|
30 ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ 18 ਸਤੰਬਰ 1949
|
| X
|
6–17 ਅਕਤੂਬਰ 1949
|
| XI
|
14–26 ਨਵੰਬਰ 1949
|
| XII
|
24 ਜਨਵਰੀ 1950
|
- 9 ਦਸੰਬਰ 1946 - ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਸਭਾ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਸੈਸ਼ਨ
- 11 ਦਸੰਬਰ 1946 - ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ - ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਉਪ-ਚੇਅਰਮੈਨ ਹਰੇਂਦਰ ਕੁਮਾਰ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੀ.ਐਨ. ਰਾਉ
- 13 ਦਸੰਬਰ 1946 - ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ 'ਉਦੇਸ਼ ਮਤਾ' ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਬਣ ਗਿਆ।
- 22 ਜਨਵਰੀ 1947 - ਉਦੇਸ਼ ਮਤਾ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
- 22 ਜੁਲਾਈ 1947 - ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ।
- 29 ਅਗਸਤ 1947 - ਡਾ. ਬੀ. ਆਰ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਡਰਾਫਟ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਹੋਰ 6 ਮੈਂਬਰ ਸਨ: ਕੇ.ਐਮ.ਮੁਨਸ਼ੀ, ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਦੁਲਾਹ, ਅੱਲਾਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਸਵਾਮੀ ਅਈਅਰ, ਗੋਪਾਲਾ ਸਵਾਮੀ ਅਯੰਗਰ, ਐਨ. ਮਾਧਵ ਰਾਓ (ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੀ.ਐਲ. ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਬਿਮਾਰ ਸਿਹਤ ਕਾਰਨ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ), ਟੀ.ਟੀ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮਾਚਾਰੀ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੀ.ਪੀ. ਖੇਤਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ)
- 26 ਨਵੰਬਰ 1949 - 'ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ' ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਅਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ।[3]
- 24 ਜਨਵਰੀ 1950 - ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਮੀਟਿੰਗ। 'ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ' (395 ਧਾਰਾਵਾਂ, 8 ਅਨੁਸੂਚੀਆਂ, 22 ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ) 'ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਣ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ।
- 26 ਜਨਵਰੀ 1950 - 'ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ' 2 ਸਾਲ, 11 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 18 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, 6.4 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ।[4]
- 28 ਜਨਵਰੀ 1950 - ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ
| ਖੇਤਰ
|
ਮੈਂਬਰ[5]
|
| ਮਦਰਾਸ
|
ਓ.ਵੀ . ਅਲਗਸੈਨ, ਅਮੂ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ, ਐੱਮ. ਅਨੰਤਾਸਯਾਨਮ, ਮੋਤੁਰੀ ਸੱਤਿਆਨਾਰਾਇਣ, ਦਕਸ਼ਯਾਨੀ ਵੇਲਯੁਧਾਨ, ਜੀ. ਦੁਰਗਾਬਾਈ, ਕਾਲ ਵੈਂਕਟਰਾਓ, ਐੱਨ ਗੋਪਾਲਸਵਾਮੀ ਅਯੰਗਰ, ਗੋਵਿੰਦ ਦਾਸ, ਜੇਰਮ ਡਿਸੂਜਾ, ਪੀ. ਕਾਕਨ, ਟੀ.ਐੱਮ.ਕਲਿਆਣਨ, ਕੇ. ਕਾਮਰਾਜ, ਵੀ ਸੀ ਕੇਸ਼ਵ ਰਾਓ, ਟੀ ਟੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਮਚਾਰੀ, ਅਲਾਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਸਵਾਨੀ ਅਈਅਰ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਸਵਾਮੀ ਭਾਰਤੀ, ਪੀ. ਕੁਨਹੀਰਾਮਨ, ਮੁਸਲੀਕਾਂਤੀ ਤਿਰੂਮਾਲਾ ਰਾਓ, ਵੀ ਆਈ ਮੁਨੁਸਵਾਮੀ ਪਿਲੱਈ, ਐੱਮ ਏ ਮੁਥਈਆ ਚੇਤਿਰ, ਨਾਦੀਮੁੱਥੂ ਪਿੱਲਾਈ, ਐੱਸ ਨਾਗਪਾਲ, ਪੀ, ਐੱਲ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਜੂ, ਬੀ ਪਤਾਬੀ ਸੀਤਾਰਮਈਆ, ਸੀ ਪੇਰੂਮਲਸਵਾਮੀ ਰੈੱਡੀ, ਟੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮ, ਐੱਸ ਐੱਚ ਪਰਾਤੇਰ, ਰਾਜਾ ਸਵੇਤਲਾਪਤੀ, ਆਰ ਕੇ ਸ਼ਾਨਮੁਖਮ ਸ਼ੈਟੀ, ਟੀ ਏ ਰਾਮਲਿੰਗਮ ਚੇਤਿਆਰ, ਰਾਮਨਾਥ ਗੋਇਨਕਾ, ਓ ਪੀ ਰਾਮਸਵਾਮੀ ਰੇਡੀਆਰ, ਐੱਨ ਜੀ ਰੰਗਾ, ਨੀਲਮ ਸੰਜੀਵਾ ਰੈਡੀ, ਸ਼ੇਖ ਗਾਲਿਬ ਸਾਹਿਬ, ਕੇ ਸੰਥਨਮ, ਬੀ ਵਿਸ਼ਵ ਰਾਓ, ਕੱਲੂਰ ਸੂਬਾ ਰਾਓ, ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਮਾਲਿਆ, ਵੀ ਸੁਬਰਮਣੀਅਮ, ਐੱਮ. ਸੀ. ਵੀਰੂਭਾਈ ਪਿਲੱਈ, ਕੇ ਟੀ ਐੱਮ ਇਬਰਾਹੀਮ, ਪੀ ਐਮ ਵੇਲਯਦੁੱਪਾ, ਏ ਕੇ ਮੇਨਨ, ਟੀ ਜੇ ਐੱਮ ਵਿਲਸਨ, ਮੁਹੰਮਦ ਇਸਮਾਇਲ, ਮਹਿਬੂਬ ਅਲੀ ਬੇਗ ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦੁਰ, ਬੀ ਪੋਕਰ ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦੁਰ, ਵੀ ਰਮੱਈਆ, ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰੰਗਰਾਓ, ਵੀ ਕੋਡਾਨਡਾਰਾਮਾ ਰੈੱਡੀ, ਪੀ ਰੰਗਾ ਰੈੱਡੀ, ਡੀ ਸੰਜੀਵਈਆ
|
| ਬੰਬੇ
|
ਬਾਲਚੰਦਰ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਗੁਪਤਾ, ਹੰਸ ਮਹਿਤਾ, ਹਰੀ ਵਿਨਾਇਕ ਪਾਟਸਕਰ, ਡਾ. ਬੀ.ਆਰ. ਅੰਬੇਦਕਰ, ਜੋਸੇਫ ਐਲਬਨ ਡਿਸੂਜ਼ਾ, ਕਨਿਆਲਾਲ ਨਾਨਾਭਾਈ ਦੇਸਾਈ, ਕੇਸ਼ਵਰਾਵ ਜੇਧੇ, ਖੰਡੂਭਾਈ ਕਾਸਨਜੀ ਦੇਸਾਈ, ਬੀ.ਜੀ. ਖੇਰ, ਮੀਨੂ ਮਸਾਨੀ, ਕੇ.ਐਮ. ਮੁਨਸ਼ੀ, ਨਰਹਰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਾਡਗਿਲ, ਐਸ. ਨਿਜਲਿੰਗੱਪਾ, ਐਸ.ਕੇ. ਪਾਟਿਲ, ਰਾਮਚੰਦਰ ਮਨੋਹਰ ਨਲਾਵੜੇ, ਆਰ.ਆਰ. ਦਿਵਾਕਰ, ਸ਼ੰਕਰਰਾਓ ਦੇਵ, ਜੀ.ਵੀ. ਮਾਵਲੰਕਰ, ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ, ਅਬਦੁਲ ਕਾਦਰ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੇਖ, ਅਬਦੁਲ ਕਾਦਿਰ ਅਬਦੁਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਨ
|
| ਬੰਗਾਲ
|
ਮੋਨੋ ਮੋਹਨ ਦਾਸ, ਅਰੁਣ ਚੰਦਰ ਗੁਹਾ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਾਂਤਾ ਮੈਤ੍ਰਾ, ਮਿਹਿਰ ਲਾਲ ਚਟੋਪਾਧਿਆਏ, ਸਤੀਸ ਚੰਦਰ ਸਾਮੰਤਾ, ਸੁਰੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਮਜੂਮਦਾਰ, ਉਪੇਂਦਰਨਾਥ ਬਰਮਨ, ਪ੍ਰਭੂਦਿਆਲ ਹਿਮਤਸਿੰਗਕਾ, ਬਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਦਾਸ, ਰੇਣੂਕਾ ਰੇਅ, ਐਚ.ਸੀ. ਮੁਖਰਜੀ, ਸੁਰੇਂਦਰ ਮੋਹਨ ਪ੍ਰਸਾਦੁਰਜੇ ਘੋਸੇ, ਐਚ.ਸੀ. ਗੁਰੂੰਗ, ਆਰ.ਈ. ਪਲੇਟਲ, ਕੇ.ਸੀ. ਨਿਓਗੀ, ਰਘੀਬ ਅਹਿਸਾਨ, ਸੋਮਨਾਥ ਲਹਿਰੀ, ਜਸੀਮੁਦੀਨ ਅਹਿਮਦ, ਨਜ਼ੀਰੂਦੀਨ ਅਹਿਮਦ, ਅਬਦੁਲ ਹਾਮਿਦ, ਅਬਦੁਲ ਹਲੀਮ ਗਜ਼ਨਵੀ
|
| ਯੂਨਾਈਟਡ ਪ੍ਰੋਵਿਨਸ
|
ਮੌਲਾਨਾ ਹਿਫ਼ਜ਼ੁਰ ਰਹਿਮਾਨ ਸਿਹੋਰਵੀ, ਅਜੀਤ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੈਨ, ਰਾਏ ਬਹਾਦਰ ਰਘੁਬੀਰ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ, ਅਲਗੂ ਰਾਏ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸ਼ਰਮਾ, ਬੰਸ਼ੀ ਧਰ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਭਗਵਾਨ ਦੀਨ, ਦਾਮੋਦਰ ਸਵਰੂਪ ਸੇਠ, ਦਿਆਲ ਦਾਸ ਭਗਤ, ਧਰਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਏ.ਧਰਮ ਦਾਸ, ਆਰ.ਵੀ. ਗਾਂਧੀ ਫੇਰੇਕਰ, , ਗੋਪਾਲ ਨਰਾਇਣ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ, ਗੋਵਿੰਦ ਬੱਲਭ ਪੰਤ, ਗੋਵਿੰਦ ਮਾਲਵੀਆ, ਹਰ ਗੋਵਿੰਦ ਪੰਤ, ਹਰੀਹਰ ਨਾਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਹਿਰਦੇ ਨਾਥ ਕੁੰਜਰੂ, ਜਸਪਤ ਰਾਏ ਕਪੂਰ, ਜਗਨਨਾਥ ਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ, ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਜੁਗਲ ਕਿਸ਼ੋਰ, ਜਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਵੀ. , ਕਮਲਾ ਚੌਧਰੀ, ਕਮਲਾਪਤੀ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ, ਜੇ.ਬੀ. ਕ੍ਰਿਪਲਾਨੀ, ਮਹਾਵੀਰ ਤਿਆਗੀ, ਖੁਰਸ਼ੇਦ ਲਾਲ, ਮਸੂਰੀਆ ਦੀਨ, ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਸਕਸੈਨਾ, ਪਦਮਪਤ ਸਿੰਘਾਨੀਆ, ਫੂਲ ਸਿੰਘ, ਪਰਾਗੀ ਲਾਲ, ਪੂਰਨਿਮਾ ਬੈਨਰਜੀ, ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਟੰਡਨ, ਹੀਰਾ ਵਲਭ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ, ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਲਾਲ, ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਲਾਲ, ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ, ਜੌਹਨ ਮਥਾਈ, ਸੁਚੇਤਾ ਕ੍ਰਿਪਲਾਨੀ, ਸੁੰਦਰ ਲਾਲ, ਵੈਂਕਟੇਸ਼ ਨਰਾਇਣ ਤਿਵਾੜੀ, ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਗੌਤਮ, ਵਿਸ਼ਵੰਭਰ ਦਿਆਲ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਸ਼ਰਨ ਡਬਲਿਸ਼, ਬੇਗਮ ਐਜ਼ਾਜ਼ ਰਸੂਲ, ਹੈਦਰ ਹੁਸੈਨ, ਹਸਰਤ ਮੋਹਾਨੀ, ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ, ਨਵਾਬ ਮੁਹੰਮਦ ਇਸਮਾਈਲ ਖਾਨ, ਰਫੀ ਅਹਿਮਦ ਕਿਦਵਾ ਜ਼ੈੱਡ ਐੱਚ ਲਾਰੀ
|
| ਪੰਜਾਬ
|
ਬਖਸ਼ੀ ਟੇਕ ਚੰਦ, ਜੈਰਾਮਦਾਸ ਦੌਲਤਰਾਮ, ਠਾਕੁਰ ਦਾਸ ਭਾਰਗਵ, ਬਿਕਰਮਲਾਲ ਸੋਂਧੀ, ਯਸ਼ਵੰਤ ਰਾਏ, ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਹੁੱਡਾ, ਲਾਲਾ ਅਚਿੰਤ ਰਾਮ, ਨੰਦ ਲਾਲ, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਿਰ, ਸਰਦਾਰ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ, ਸਰਦਾਰ ਰਤਨ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਰਤਨ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ, ਚੌਧਰੀ ਸੂਰਜ ਮੱਲ, ਬੇਗਮ ਐਜ਼ਾਜ਼ ਰਸੂਲ
|
| ਬਿਹਾਰ
|
ਅਮਿਓ ਕੁਮਾਰ ਘੋਸ਼, ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਨਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ, ਬਨਾਰਸੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਝੁਨਝੁਨਵਾਲਾ, ਭਗਵਤ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਬੋਨੀਫੇਸ ਲਾਕੜਾ, ਬ੍ਰਜੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਚੰਡਿਕਾ ਰਾਮ, ਕੇ.ਟੀ.ਸ਼ਾਹ, ਦੇਵੇਂਦਰ ਨਾਥ ਸਾਮਤਾ, ਦੀਪ ਨਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ, ਗੁਪਤਾਨਾਥ ਸਿੰਘ, ਜਾਦੂਬੰਸ ਸਹਾਏ, ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਰਾਮ ਲਾਲ, ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ, ਮੁੰਡਾ, ਦਰਭੰਗਾ ਦੇ ਕਾਮੇਸ਼ਵਰ ਸਿੰਘ, ਕਮਲੇਸ਼ਵਰੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਯਾਦਵ, ਮਹੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਿਨਹਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬੱਲਭ ਸਹਾਏ, ਰਘੂਨੰਦਨ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਿਨਹਾ, ਰਾਮਨਾਰਾਇਣ ਸਿੰਘ, ਸਚਿਦਾਨੰਦ ਸਿਨਹਾ, ਸਾਰੰਗਧਰ ਸਿਨਹਾ, ਸਤਿਆਨਾਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ, ਬਿਨੋਦਾਨੰਦ ਸਿਨਹਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸਿਨਹਾ, ਪੀ. , ਸ਼੍ਰੀ ਨਰਾਇਣ ਮਹਥਾ , ਸ਼ਿਆਮ ਨੰਦਨ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰਾ , ਹੁਸੈਨ ਇਮਾਮ , ਸਯਦ ਜਾਫਰ ਇਮਾਮ , ਸ. ਐਮ. ਲਤੀਫੁਰ ਰਹਿਮਾਨ , ਮੁਹੰਮਦ ਤਾਹਿਰ ਹੁਸੈਨ , ਤਜਾਮੁਲ ਹੁਸੈਨ , ਚੌਧਰੀ ਆਬਿਦ ਹੁਸੈਨ , ਹਰਗੋਵਿੰਦ ਮਿਸ਼ਰਾ
|
| ਸੈਟਰਲ ਪ੍ਰੋਵਿਨਸ ਅਤੇ ਬੇਰਾਰ
|
ਅੰਬਿਕਾ ਚਰਨ ਸ਼ੁਕਲਾ, ਰਘੂ ਵੀਰਾ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ, ਭਗਵੰਤਰਾਓ ਮੰਡਲੋਈ, ਬ੍ਰਿਜਲਾਲ ਬਿਆਨੀ, ਠਾਕੁਰ ਚੇਡੀਲਾਲ, ਸੇਠ ਗੋਵਿੰਦ ਦਾਸ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਗੋਰ, ਹਰੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਕਾਮਥ, ਹੇਮਚੰਦਰ ਜਾਗੋਬਾਜੀ ਖੰਡੇਕਰ, ਘਨਸ਼ਿਆਮ ਸਿੰਘ ਗੁਪਤਾ, ਲਕਸ਼ਮਣ ਦੇਵ ਸ਼ੰਕਰ, ਸ਼ੰਭਕਰ, ਸ਼ੁਭੰਕਰ, ਸ. , ਆਰ ਕੇ ਸਿੱਧਵਾ , ਦਾਦਾ ਧਰਮਾਧਿਕਾਰੀ , ਫਰੈਂਕ ਐਂਥਨੀ , ਕਾਜ਼ੀ ਸਈਅਦ ਕਰੀਮੂਦੀਨ , ਗਣਪਤਰਾਓ ਦਾਨੀ
|
| ਆਸਾਮ
|
ਨਿਬਾਰਨ ਚੰਦਰ ਲਸਕਰ, ਧਰਨੀਧਰ ਬਾਸੂ-ਮਟਾਰੀ, ਗੋਪੀਨਾਥ ਬਰਦੋਲੋਈ, ਜੇ.ਜੇ.ਐਮ. ਨਿਕੋਲਸ-ਰਾਏ, ਕੁਲਧਰ ਚਲੀਹਾ, ਰੋਹਿਣੀ ਕੁਮਾਰ ਚੌਧਰੀ, ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਦੁੱਲਾ, ਅਬਦੁਰ ਰੌਫ
|
| ਉੜੀਸਾ
|
ਬਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦਾਸ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ ਗਜਪਤੀ ਨਰਾਇਣ ਦੇਵ, ਹਰੇਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਮਹਾਤਾਬ, ਲਕਸ਼ਮੀਨਾਰਾਇਣ ਸਾਹੂ, ਲੋਕਨਾਥ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਨੰਦਕਿਸ਼ੋਰ ਦਾਸ, ਰਾਜਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬੋਸ, ਸੰਤਨੂ ਕੁਮਾਰ ਦਾਸ
|
| ਦਿੱਲੀ
|
ਦੇਸ਼ਬੰਧੂ ਗੁਪਤਾ
|
| ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾਰ
|
ਮੁਕੁਟ ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਭਾਰਗਵ
|
| ਕੂਰਗ
|
ਸੀ ਐਮ ਪੂਨਾਚਾ
|
| ਮੈਸੂਰ
|
ਕੇ.ਸੀ. ਰੈਡੀ, ਟੀ. ਸਿਦਲਿੰਗਈਆ, ਐੱਚ. ਆਰ. ਗੁਰੂ ਰੈਡੀ, ਸ. ਡਬਲਯੂ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ ਰਾਓ, ਕੇ. ਹਨੁਮੰਤਈਆ, ਐੱਚ. ਸਿੱਦਵੀਰੱਪਾ, ਟੀ. ਚੰਨੀਹ
|
| ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ
|
ਸ਼ੇਖ ਮੁਹੰਮਦ ਅਬਦੁੱਲਾ, ਮਿਤਰਮ ਬੇਜਰੀ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਫਜ਼ਲ ਬੇਗ, ਮੌਲਾਨਾ ਮੁਹੰਮਦ ਸਈਅਦ ਮਸੂਦ
|
| ਟਰੈਵਨਕੋਰ ਕੋਚੀਨ
|
ਪੇਟਮ. ਪਿੱਲੈ ਖੁਦ, ਆਰ. ਸ਼ੰਕਰ, ਪੀ. ਟੀ. ਟ੍ਰੈਪਡ, ਪਨਾਮਪਿੱਲੀ ਗੋਵਿੰਦਾ ਮੈਨਨ, ਐਨੀ ਮਾਸਕੇਰੀਨ, ਪੀ. ਐੱਸ. ਨਟਰਾਜ ਪਿੱਲਈ, ਕੇ.ਏ. ਮੁਹੰਮਦ, ਪੀ.ਕੇ ਲਕਸ਼ਮਣਨ
|
| ਮੱਧ ਭਾਰਤ
|
ਵਿਨਾਇਕ ਸੀਤਾਰਾਮ ਸਰਵਤੇ, ਬ੍ਰਿਜਰਾਜ ਨਰਾਇਣ, ਗੋਪੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਿਜੇਵਰਗੀਆ, ਰਾਮ ਸਹਾਏ, ਕੁਸੁਮ ਕਾਂਤ ਜੈਨ, ਰਾਧਾਵੱਲਭ ਵਿਜੇਵਰਗੀਆ, ਸੀਤਾਰਾਮ ਜਾਜੂ
|
| ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ
|
ਬਲਵੰਤਰਾਏ ਮਹਿਤਾ, ਜੈਸੁਖਲਾਲ ਹੱਥੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਵਿੱਠਲਦਾਸ ਠੱਕਰ, ਚਿਮਨ ਲਾਲ ਚੱਕੂਭਾਈ ਸ਼ਾਹ, ਸਮਾਲਦਾਸ ਗਾਂਧੀ
|
| ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ
|
ਵੀ.ਟੀ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਮਾਚਾਰੀ, ਹੀਰਾਲਾਲ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਖੇਤੜੀ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਰਾਜ ਬਹਾਦਰ, ਮਾਨਿਕਿਆ ਲਾਲ ਵਰਮਾ, ਗੋਕੁਲ ਲਾਲ ਆਸਵਾ, ਰਾਮਚੰਦਰ ਉਪਾਧਿਆਏ, ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਹਿਤਾ, ਦਲੇਲ ਸਿੰਘ, ਜੈਨਰਾਇਣ ਵਿਆਸ।
|
| ਪੈਪਸੂ
|
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਚੇਤ ਸਿੰਘ ਔਜਲਾ, ਭਗਵੰਤ ਰਾਏ
|
| ਬੰਬੇ ਰਾਜ
|
ਵਿਨਾਇਕਰਾਓ ਬਾਲਸ਼ੰਕਰ ਵੈਦਿਆ, ਬੀ.ਐਨ. ਮੁਨਾਵੱਲੀ, ਗੋਕੁਲਭਾਈ ਭੱਟ, ਜੀਵਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਮਹਿਤਾ, ਗੋਪਾਲਦਾਸ ਅੰਬੇਦਾਸ ਦੇਸਾਈ, ਪਰਾਨਲਾਲ ਠਾਕੁਰਲਾਲ ਮੁਨਸ਼ੀ, ਬਾਲਾਸਾਹਿਬ ਹਨੂਮੰਤਰਾਓ ਖੜਡੇਕਰ, ਰਤਨੱਪਾ ਕੁੰਭਾਰ
|
| ਉੜੀਸਾ ਰਾਜ
|
ਲਾਲ ਮੋਹਨ ਪਤੀ, ਐਨ. ਮਾਧਵ ਰਾਉ, ਰਾਜ ਕੁੰਵਰ, ਸਾਰੰਗਧਰ ਦਾਸ, ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਮਿਸ਼ਰਾ
|
| ਸੈਂਟਰਲ ਪ੍ਰੋਵਿਨਸ ਰਾਜ
|
ਰਤਨਲਾਲ ਕਿਸ਼ੋਰੀਲਾਲ ਮਾਲਵੀਆ, ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਮੋਹਨ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ, ਠਾਕੁਰ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਪੋਤਈ
|
| ਯੂਨਾਈਟਡ ਪ੍ਰੋਵਿਨਸ ਰਾਜ
|
ਬਸ਼ੀਰ ਹੁਸੈਨ ਜ਼ੈਦੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
|
| ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ
|
ਵੀ. ਰਮੱਈਆ
|
| ਵਿੰਧਿਆ ਭਾਰਤ
|
ਅਵਧੇਸ਼ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ, ਸ਼ੰਭੂ ਨਾਥ ਸ਼ੁਕਲਾ, ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਤਿਵਾੜੀ, ਮਨੁਲਾਲ ਦਿਵੇਦੀ
|
| ਕੂਚ ਬਿਹਾਰ
|
ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਕੇ ਮਹੇਸ਼ਵਰੀ
|
| ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮਣੀਪੁਰ
|
ਗਿਰਿਜਾ ਸ਼ੰਕਰ ਗੁਹਾ
|
| ਭੋਪਾਲ
|
ਲਾਲ ਸਿੰਘ
|
| ਕੱਛ
|
ਭਵਾਨਜੀ ਅਰਜਨ ਖਿਮਜੀ
|
| ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
|
ਯਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ
|
ਤਸਵੀਰਾਂ
-
14 ਅਤੇ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਦੀ ਮੱਧ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਦੇ ਹੋਏ
-
ਬੀ. ਆਰ. ਅੰਬੇਦਕਰ ਅਤੇ ਡਰਾਫਟਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ
-
ਬੀ ਆਰ ਅੰਬੇਦਕਰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਸੌਂਪਦੇ ਹੋਏ
-
ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸਭਾ
-
ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ
ਹਵਾਲੇ
|
