ਭੂਟਾਨ

ਭੂਟਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ (Dzongkha)
ਝੰਡਾ Emblem
ਐਨਥਮ: Druk tsendhen ਬਿਜਲਈ ਡ੍ਰੈਗਨ ਦਾ ਦੇਸ਼
ਰਾਜਧਾਨੀ	ਥਿੰਫੂ
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ	ਰਾਜਧਾਨੀ
ਅਧਿਕਾਰਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ	ਜੌਂਗਖਾ ਭਾਸ਼ਾ
ਧਰਮ	ਵਜਰਾਨਾਯਾ ਬੁੱਧ ਮੱਤ
ਵਸਨੀਕੀ ਨਾਮ	ਭੂਟਾਨੀ
ਸਰਕਾਰ	Unitary parliamentary constitutional monarchy
• King	Jigme Khesar Namgyel Wangchuck
• Prime Minister	Tshering Tobgay
ਵਿਧਾਨਪਾਲਿਕਾ	ਸੰਸਦ
• ਉੱਪਰਲਾ ਸਦਨ	ਨੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ
• ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ	ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ
ਸ਼ੁਰੂ 17ਵੀਂ ਸਦੀ  ਗਠਨ
• House of Wangchuck	17 ਦਸੰਬਰ 1907
• Indo-Bhutan Treaty	8 ਅਗਸਤ 1949
• Constitutional monarchy	2007
ਖੇਤਰ
• ਕੁੱਲ	38,394 km2 (14,824 sq mi) (136th)
• ਜਲ (%)	1.1
ਆਬਾਦੀ
• 2012 ਅਨੁਮਾਨ	742,737[1] (165th)
• 2005a ਜਨਗਣਨਾ	634,982[2]
• ਘਣਤਾ	18.0/km2 (46.6/sq mi) (196th)
ਜੀਡੀਪੀ (ਪੀਪੀਪੀ)	2014 ਅਨੁਮਾਨ
• ਕੁੱਲ	$5.855 billion[3]
• ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ	$7,641[3] (114)
ਜੀਡੀਪੀ (ਨਾਮਾਤਰ)	2014 ਅਨੁਮਾਨ
• ਕੁੱਲ	$2.092 billion[3]
• ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ	$2,730[3] (130)
ਗਿਨੀ (2012)	38.7[4] ਮੱਧਮ
ਐੱਚਡੀਆਈ (2013)	0.584[5] ਮੱਧਮ · 136th
ਮੁਦਰਾ	Bhutanese ngultrum (BTN) Indian Rupee (INR)
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	UTC+6 (BTT)
• ਗਰਮੀਆਂ (DST)	UTC+6 (not observed)
ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਸਾਈਡ	left
ਕਾਲਿੰਗ ਕੋਡ	+975
ਆਈਐਸਓ 3166 ਕੋਡ	BT
ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਟੀਐਲਡੀ	.bt
The population of Bhutan had been estimated based on the reported figure of about 1 million in the 1970s when the country had joined the United Nations and precise statistics were lacking.[6] Thus, using the annual increase rate of 2–3%, the most population estimates were around 2 million in the year 2000. A national census was carried out in 2005 and it turned out that the population was 672,425. Consequently, United Nations Population Division reduced its estimation of the country's population in the 2006 revision[7] for the whole period from 1950 to 2050.

ਭੂਟਾਨ ਹਿਮਾਲਾ ਉੱਤੇ ਵਸਿਆ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਚੀਨ (ਤਿੱਬਤ) ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਕਾਮੀ ਨਾਮ ਦਰੁਕ ਯੂ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਝਦਹਾ ਦਾ ਦੇਸ਼। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਹੈ ਕੇਵਲ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਪੱਧਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਭੂਤਾਨ' ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਫਿਰ 'ਭੂ-ਉਤਾਨ', ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਉੱਚੀ ਜਗ੍ਹਾ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਾਂਅ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਅੱਖਰ 'ਭੂਤਿਆਸ' ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਵਸਨੀਕ। ਇਸ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ 'ਡਰੁਕਯੁਲ' ('ਡਰੁਕ' ਮਤਲਬ ਡਰੈਗਨ ਅਤੇ 'ਧੁਲ' ਮਤਲਬ ਧਰਤੀ) ਥੰਡਰ ਡਰੈਗਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ 'ਡਰੁਕਪਾ' ਕਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜਰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਭੂਟਾਨ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਹਰਿਆਵਲ ਭਰੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਾਲਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਬੋਧੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਤਕਰੀਬਨ ਪੌਣੇ ਕੁ ਅੱਠ ਲੱਖ ਹੈ। ਭੂਟਾਨ ਚੀਨ ਵੱਲੋਂ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ, ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਸਿਕਿਮ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਆਸਾਮ ਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਰੀਬਨ 47000 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਨਾਮਕ ਜੰਨਤ ਕੇਵਲ 300 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਚੌੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਕੇਵਲ 46500 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਸਾਲ 2015 ਦੀ ਜਨਵਰੀ ਮੁਤਾਬਕ 7,67,629 ਹੈ।

ਸੰਨ 1972 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ [[ਜਗਮੇ ਸਿੰਘੇ ਵਾਨਚੁਕ ਰਾਜਾ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਭੁਟਾਨ ਬਹੁਤ ਗ਼ਰੀਬੀ, ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਵਟਾਂਦਰਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਨਾ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਰਾਜ ਮੁਦਰਾ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਹਸਪਤਾਲ। ਜਗਮੇ ਸਿੰਘੇ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਰਾਜੇ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਇਥੇ ਸੜਕਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ, ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣੇ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਭੂਟਾਨ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਚੌਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਜੰਗਲ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 63 ਫੀਸਦੀ (ਜਨਗਣਨਾ 2012) ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਭੁਟਾਨ ਆਉਣ 'ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਹਨ। ਭੁਟਾਨ ਨੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ 1974 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਘਰ ਜਾਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਹੀ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 2006 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਜਗਮੇ ਸਿੰਘੇ ਵਾਨਚੁੱਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਸੌਪ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਤਾਜ ਆਪਣੇ 28 ਸਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਜਗਮੇ ਕੇਸਰ ਨਮਿਆਲ ਵਾਨਚੁੱਕ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ। ਭੁਟਾਨ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 2008 ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਰੇਡੀਓ 'ਭੁਟਾਨ ਬਰਾਡਕਾਸਟਿੰਗ ਸਰਵਿਸ' ਨੇ 1973 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

ਭੂਟਾਨ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। 'ਟਾਕਿਨ' ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਨਵਰ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਨਵਰ ਕੇਵਲ ਭੂਟਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਨਵਰ ਬਣਾਉਣ ਪਿੱਛੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ, ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਮਿਥ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਭੂਟਾਨ ਦੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਿਥ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਕਿ ਭੂਟਾਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਾਮੀ ਸੰਤ ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ 'ਡਰੂਕਪਾ ਕੁਇਨਲੇ' (ਡਿਵਾਈਨ ਮੈਡ ਮੈਨ) ਸੀ, ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਇੱਕ ਚਮਤਕਾਰ ਦਿਖਾਇਆ। ਓਨ੍ਹਾ ਨੇ ਇੱਕ ਗਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੱਕਰੀ ਮੰਗਵਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੱਕਰੀ ਦਾ ਸਿਰ ਗਊ ਦੇ ਧੜ 'ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ 'ਤਾਕਿਨ' ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਕਿਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਕਾਲਾ ਸਿਆਹ ਰੇਵਨ (ਪਹਾੜੀ ਕਾਂ) ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਕੇਵਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੰਛੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਭੂਟਾਨ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮੁਕਟ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੋਧੀ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਰਾਹ ਇਸ ਨੇ ਹੀ ਵਿਖਾਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਭੂਟਾਨ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਰੇਵਨ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਪਾਪ ਹੈ ਅਤੇ 100 ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੋਖੇ ਕਾਲੀ ਧੌਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰਸ ਦਾ ਭੂਟਾਨ ਦੀ ਮਨੋਗਾਥਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾ ਦੀ ਆਮਦ ਵਾਢੀਆਂ ਅਤੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਮੱਠ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ 'ਬਲੈਕ ਨੈੱਕ ਕਰੇਨ' ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਨਾਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। 'ਡਜੋਂਕਾ' ਭੁਟਾਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਪੁਰਾਤਨ ਤਿੱਬਤੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਚੋਕੇਂ' ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਭੁਟਾਨ ਦੀ ਅਮੀਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਇਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਪਰਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ, 'ਟੈਸ਼ੂ' ਵਿੱਚ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁੱਲ 'ਬਲਿਊ ਪੋਪੀ' ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਕਿਸਮ ਦਾ ਫੁੱਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਭੂਟਾਨ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ 'ਤੇ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਕੋਮਲ ਨੀਲੇ-ਜਾਮਣੀ ਰੰਗ ਦਾ ਜੰਗਲੀ ਫੁੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਚੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ 'ਤੇ ਉੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਆਕਰਸ਼ਕ ਭੇਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਬੂਟਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲ ਲਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਰ ਇਸ 'ਤੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਦੇ ਮੁਰਝਾਉਣ ਨਾਲ ਸਾਰ ਬੂਟਾ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ 'ਅਨਮੋਲ ਰਤਨ' ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਹੱਸ ਤੇ ਜਾਦੂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਚਾਦਰ ਨਾਲ ਢਕੀਆਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਖਿੱਚ ਹੈ।

ਭੁਟਾਨ ਦਾ 85.8 ਫੀਸਦੀ ਖੇਤਰ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮੁਲਕ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 100 ਫੀਸਦੀ ਆਰਗੈਨਿਕ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਬੱਤੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਚੌਲ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਜ਼ਾਰੇਦਾਰ ਘਾਟੀਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਜਿਥੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਉਸ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭੁਟਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਧਾਰਨ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਠਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਚੱਕਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਝੰਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਧਾਰਨ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਦਿਲੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਸਕੂਨਤਾ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਹੈ।

ਭੁਟਾਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਥੇ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋਇਆ| ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ, ਮੱਠਾਂ, ਝਰਨਿਆਂ, ਘਾਟੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਝੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਬੋਧੀ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਅਗਨੀ, ਵਾਯੂ, ਜਲ ਨੂੰ। ਲੋਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮੌਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਦੁਬਾਰਾ ਜਨਮ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਰਨ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜ ਨਿਭਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਮਿ੍ਤਕ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿ੍ਤਕ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ 'ਤੇ ਇੰਜ ਹੀ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰੀਰ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਆ ਸਕੇ। ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 7ਵਾਂ, 14ਵਾਂ, 21ਵਾਂ ਅਤੇ 49ਵਾਂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਮਿ੍ਤਕ ਦੇ ਨਾਂਅ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਝੰਡੇ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਅਸਲੀ ਰੰਗ ਉਸ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਭੁਟਾਨ ਦੇ 70 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਕਿੱਤੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਅਤੇ ਸੈਰਸਪਾਟਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਚੌਲ ਇਥੋਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਹੈ। ਸੂਰ ਅਤੇ ਮੁਰਗੇ ਦਾ ਮਾਸ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲਕ, ਕੱਦੂ, ਸ਼ਲਗਮ, ਮੂਲੀਆਂ, ਟਮਾਟਰ, ਪਿਆਜ਼, ਆਲੂ, ਫਲੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਬੂਟੀ ਇਥੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਸੰਦ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੌਂ, ਫਾਫਰਾ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 'ਫਿਡਲ ਹੈੱਡ ਫਰਨ' (ਘਾਹ) ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਹਨ। ਮਿਰਚਾਂ ਕੇਵਲ ਮਸਾਲੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲਾਲ, ਹਰੀਆਂ, ਮੋਟੀਆਂ, ਪਤਲੀਆਂ, ਲੰਮੀਆਂ, ਗੋਲ, ਸੁੱਕੀਆਂ ਉਬਾਲੀਆਂ, ਪਾਊਡਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰੀ ਮਿਰਚਾਂ ਹਰੇਕ ਪਕਵਾਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। 'ਈਮਾਦਾਸ਼ੀ' 'ਈਮਾ' ਅਰਥਾਤ 'ਮਿਰਚ' ਅਤੇ 'ਦਾਸ਼ੀ' ਅਰਥਾਤ ਪਨੀਰ ਭੁਟਾਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਕਵਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਪਕਵਾਨ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਪਨੀਰ ਵਿੱਚ ਮਿਰਚਾਂ ਉਬਾਲ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਚੌਲ, ਜੋ ਕਿ ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਹਨ, ਨਾਲ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 'ਸ਼ਿਆ' (ਚਾਹ) ਦਾ ਜ਼ਾਇਕਾ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਪਕੌੜੇ, ਮਿਰਚਾਂ ਦੀ ਚਟਨੀ ਅਤੇ 'ਜ਼ਾਵੂ' (ਭੁੱਜੇ ਹੋਏ ਚੌਲ) ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਚਾਹ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਚਾਹਪੱਤੀ ਦੇ ਨਾਲ 'ਯਾਕ' ਦੇ ਦੁੱਧ ਦਾ ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਨਮਕ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਨੀਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਯਾਕ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦਾ ਪਨੀਰ ਸੁਕਾ ਕੇ ਸਖ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ 'ਟਾਫੀ' ਵਾਂਗ ਚੂਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਬਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਭੁਟਾਨੀ ਲੋਕ 'ਡੋਮਾ' (ਪਾਨ) ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹਨ, ਇਸ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੁਟਾਨੀ ਪਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੀ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ—ਪਾਨ ਦਾ ਪੱਤਾ, ਸੁਪਾਰੀ ਅਤੇ ਨਿੰਬੂ।

ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ 'ਗੋ' ਅਤੇ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਲਈ 'ਕੀਰਾ' ਹੈ। ਸਾਰੇ ਭੁਟਾਨੀ ਲੋਕ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ, ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਸ਼, ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਰੰਗਦਾਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭੁਟਾਨੀ ਕੱਪੜੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਸ਼ ਗੋਡਿਆਂ ਤੱਕ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਗੋ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਬੈਲਟ ਨਾਲ ਕਮਰ ਤੱਕ ਬੰਨਿ੍ਹਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਤੱਕ ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਬੂਟ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਪੈਰਾਂ ਤੱਕ ਲੰਮਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਕੀਰਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ 'ਟੋਗੋ' ਨਾਮਕ ਛੋਟੀ ਜੈਕਟ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਫਤਰਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਲੰਮਾ 'ਸਕਾਰਫ' ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਸਕਾਰਫ, ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੱਧਰ ਜਾਂ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਸਕਾਰਫ ਕੇਵਲ ਰਾਜੇ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਫੈਦ ਸਕਾਰਫ ਹੀ ਪਹਿਨਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਥੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭੁਟਾਨ ਦੇ ਕਈ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੜਕਾ ਲੜਕੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਲੜਕਾ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।File:Girl wearing traditional Bhutani dress.jpg

• ਭੂਟਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ
• ਭੂਟਾਨੀ ਮੁਦਰਾ