ਭੂਪਾਲਮ ਰਾਗ

ਭੂਪਾਲਮ (ਉਚਾਰਨ ਭੂਪਲਮ) ਕਰਨਾਟਕਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ ਰਾਗਮ) ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹੈ (ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੇਲ) ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ (ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਸ) ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਭੂਪਾਲਮ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਮਿਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਪੁਰਨਿਰਮਈ ਪੰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਥੀਵਰਮ ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।^[1] ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਲੋਕ, ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ, ਕਥਕਲੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਜਾਪ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।^[1] ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਭੂਪਾਲ ਤੋਡੀ ਹੈ।

ਭੂਪਾਲਮ ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੱਧਮਮ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਰਗੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਮਿਤੀ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ-ਔਡਵ ਰਾਗਮ) ਹੈ-ਔਡਵ ਭਾਵ '5' ਦਾ। ਇਸ ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ (ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ) ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈਃ

• ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ2 ਪ ਧ1 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਧ1 ਪ ਗ2 ਰੇ1 ਸ [b] 

ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ, ਪੰਚਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ ਹਨ, ਜੋ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ। ਭੂਪਾਲਮ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭਪੰਤੁਵਰਾਲੀ, 45ਵੇਂ ਮੇਮੇਲਾਕਾਰਟਾ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ 5 ਹੋਰ ਮੇਲਕਰਤਾ ਰਗਾਂ ਤੋਂ ਮੱਧਮਮ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਭੂਪਾਲਮ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਭੂਪਾਲਮ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ ਹਨ।

• ਸਾਧੂ ਵਿਭਾਤਮ (ਵਰਨਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਨਿਜਦਾਸਨਮ ਪ੍ਰਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜੇਂਦਰ ਜੋ ਸਵਾਤੀ ਤਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਅੰਨਾਈ ਜਾਨਕੀ-ਅਰੁਣਾਚਲ ਕਵੀ
• ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸਦਾਚਲੇਸ਼ਵਰਮ
• ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ਭੂਪਲਮ ਥਿਲਾਨਾ
• ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ 'ਮੰਨਮ ਇਮੈਆ ਮਲਾਈ' (ਭਾਰਤੀਅਰ) ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਭਾਰਤੀ (ਭਾਰਤੀਅਰ)

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਭੂਪਾਲਮ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਦੋ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗਮ, ਗੰਭੀਰਨਾਤ ਅਤੇ ਹਮਸਾਨਦਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਹਮਸਾਨਦਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਲਈ ਗੰਭੀਰਾਨਤਾ 'ਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

• ਰੇਵਾਗੁਪਤੀ ਰਾਗ ਭੂਪਾਲਮ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਗੰਧਾਰਮ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਪ ਧ1 ਸੰ- ਸੰ ਧ1 ਪ ਗ3 ਰੇ1 ਸ ਹੈ।
• ਭੌਲੀ ਰਾਗ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਰੇਵਾਗੁਪਤੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਪ ਧ1 ਸੰ - ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਗ3 ਰੇ1 ਸ ਹੈ।^[2]
• ਕਰਨਾਟਕੀ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਵੇਰੀ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਭੂਪਲਮ ਦੇ ਸਾਧਨਾ ਗੰਧਾਰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ1 ਮ1 ਪ ਧ1 ਸੰ - ਸੰ ਧ1 ਪ ਮ1 ਰੇ1 ਸ ਹੈ।

 ```````