ਭੈਰਵੀ

Tripura Bhairavi
Goddess of Kundalini[1]
Member of The Ten Mahavidyas
An image of Goddess Bhairavi, Lithograph Print, circa 1880s of Bengal
ਮਾਨਤਾ	Parvati, Mahavidya, Adishakti and Mahakali
ਨਿਵਾਸ	Kailash
ਮੰਤਰ	Om Has'm Hasakar'm Has'm Bhai,Ravi Namo Namah
ਵਾਹਨ	Sunflower
Consort	Bhairava

ਭੈਰਵੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਵਿਦਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਉਹ ਭੈਰਵ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ।^[2][3]

ਭੈਰਵੀ ਨਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ "ਆਤੰਕ" ਜਾਂ "ਅਚੰਭਕ" ਹੈ। ਉਹ ਦਸਾਂ ਮਹਾਵਿਦਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਰੂਪ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾਭੈਰਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਤ੍ਰਿ" ਤੋਂ ਭਾਵ ਤਿੰਨ ਹੈ, "ਪੁਰਾ" ਦਾ ਗੜ੍ਹ, ਗੜ੍ਹੀ, ਭਵਨ, ਸ਼ਹਿਰ, ਕਸਬਾ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪੜਾਵਾਂ ਅਰਥਾਤ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ, ਸੁਪਨਾ ਅਤੇ ਡੂੰਘੀ ਨੀਂਦ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਚ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਸ਼ਿਵ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾਭੈਰਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[4][5]

ਭੈਰਵੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਰਦਾ ਪੰਚਰਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ ਦੀ ਛਾਂ ਤੋਂ ਉੱਭਰੀ ਹੈ। ਮਹਾਵਿਦਿਆਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਲੀ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ2 ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ ਸਿਰਜਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਲਾ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਹੋਰ ਮਹਾਵਿਦਿਆਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, ਭੈਰਵੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ ਦਾ ਸਾਰਥੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] [ <span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2017)">ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ</span> ]}

• ਦੇਵੀ
• ਮਹਾਕਲੀ
• ਮਹਾਵਿਦਿਆ

• Kinsley, David (1988). Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions. University of California Press.  ISBN 0-520-06339-2.
• Maity, P. K (1962), Historical Studies in the Cult of the Goddess Manasa, Calcutta{{citation}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
• R. D. Trivedi: Iconography of Parvati (Delhi, 1981)