ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ

ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ (ਹਿੰਦੀ: मधुशाला) ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਰਿਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ (1907-2003) ਦਾ ਅਨੂਪਮ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੌ ਪੈਂਤੀ ਰੁਬਾਈਆਂ ਯਾਨੀ ਚਾਰ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਅਤਿਅੰਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤਕ ਅਹਿਮੀਅਤ ਲਈ ਚਰਚਿਤ ਹੈ।1935 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਛਪੀ ਤਾਂ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਹਰਿਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।^[1] ਕਵੀ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਦੀਆਂ ਰੁਬਾਈਆਂ ਦੇ ਪਾਠ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹਰੀਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਦਾ।^[2]^[3] ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਖੂਬ ਵਿਕੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਦੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਅਡੀਸ਼ਨ ਛਪਦੇ ਗਏ।ਇਸ ਦੀ ਹਰ ਰੁਬਾਈ ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰਿਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਨੇ ਮਧੂ, ਮਦਿਰਾ, ਹਾਲਾ (ਸ਼ਰਾਬ), ਸਾਕੀ, ਪਿਆਲਾ, ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਅਤੇ ਮਦਿਰਾਲਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਜਦੋਂ ਪਹਲੀ ਬਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੱਚਨ ਦੀ ਆਤਮਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਧੂਸ਼ਾਲਾ ਉਮਰ ਖ਼ਯਾਮਦੀਆਂ ਰੁਬਾਈਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਰੁਬਾਈਆਂਨੂੰ ਹਰੀਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।