ਮਾਇਆਅਦਵੈਤ ਵੇਦਾਂਤ ਵਿੱਚ ਨਿਰਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਜਾਂ ਕਰਤਾਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਰਲ ਇਹੀ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਪੰਚ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਅਦਵੈਤਵਾਦ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਸ਼ਬਦ ਕਈ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ,ਜਿਵੇਂ ਭਰਮ,ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕਾਰਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ। ਵੇਦਰਿਗਵੇਦ ਤੇ ਯਜੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਇੰਦਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਭਰਮ ਤੇ ਅਗਿਆਨ ਦਾ ਹੀ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਦਿਸਦੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਿਥਿਆ ਜਾਂ ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਨਿਰਗੁਣ ਸੰਤ ਸਨ ਤੇ ਅਦਵੈਤਵਾਦ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਅਦਵੈਤ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਚਲਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਥਲੇ ਉਹ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਫਾਸ,ਮਹਾਂ ਠਗਣੀ,ਡਾਇਣ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।" ਵਿਦਿਆ-ਮਾਇਆ ਭਗਤ ਨੂੰ ਵੈਰਾਗਵਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਵਿਦਿਆ- ਮਾਇਆ ਉਸਨੂੰ ਸੰਸਾਰਮੁਖੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਦੇ ਭੇਦਵੈਸ਼ਨਵ ਭਗਤੀ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭੇਦ ਹਨ:-
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਇਆ ਸ਼ਬਦ ਕਈ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਦਾ ਇੱਕ ਅਰਥ ਮਾਂ ਹੈ:-
ਦੂਜੇ ਅਰਥ ਛਲਾਵਾ,ਛਲ,ਧੋਖਾ,ਕਪਟ ਹਨ:- </poem>
</poem> ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਦਾ ਇੱਕ ਅਰਥ ਹੋਰ ਹੈ:- ਜਗਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਦਿ-ਸ਼ਕਤੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਸਤ,ਰਜ,ਤਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ[1]:
ਹਵਾਲੇ
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
