ਯਜਨਾਵਾਲਕਿਆ

ਯਜਨਾਵਾਲਕਿਆ ਵੈਦਿਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸੀ। ਉਹ ਉਦਾਲਕ ਅਰੁਨੀ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਹ ਮਿਥਾਲਿਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜਨਕ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਹਿਸਾਂ ਕਾਰਨ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨੇਤਿ ਨੇਤਿ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਸ਼ਤਪਥ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਬ੍ਰੀਹਰਦਰਨਾਇਕ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ।

ਅਨੇਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਾਠਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਯਾਗਿਅਵਲਕਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ -

# ਵਸ਼ਿਸ਼ਠ ਕੁਲ ਦੇ ਗੋਤਰਕਾਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਯਾਗਿਅਦੱਤ ਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਮਤ੍ਸ੍ਯ ਪੁਰਾਣ, ੨੦੦.੬)
# ਇੱਕ ਆਚਾਰਿਆ, ਵਿਆਸ ਦੀ ਰਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਸ਼ਕਲ ਨਾਮਕ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਿਸ਼। (ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ, ੬੦.੧੨.੧੫) 
# ਵਿਸ਼ਣੁਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਰਹਮਰਾਤ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਵੈਸੰਪਾਇਨ ਦਾ ਸ਼ਿਸ਼ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। (੩.੫.੨)

ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਰਖਿਅਤ ਜੋ ਵਿਵਰਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸ਼ਤਪਥ ਬਾਹਮਣ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਦਾਲਕ ਆਰੁਣਿ ਨਾਮਕ ਆਚਾਰਿਆ ਦਾ ਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਜਸਨੇਯ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਸੰਹਿਤਾ ਵਿੱਚ 40 ਅਧਿਆਇਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ 1975 ਕੰਨ‍ਡਿ‍ਦਾ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਚਲਿ‍ਤ ਸ‍ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਦਿਆਤ‍ਮਕੋ ਮੰਨ‍ਤਰਂ ਯਜੁਰਵੇਦ: ਅਤੇ ਸ਼ੇਸ਼ੇ ਯਜੁਰਵੇਦ: ਸ਼ਬ‍ਦ: ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸਦੇ ਲੱਛਣ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀਪਾਦਤ ਵਿਸ਼ੇ ਕਰਮਵਾਰ ਇਹ ਹਨ - ਦਰਸ਼ਪੌਰਣਮਾਸ ਇਸ਼ਟਿ (1-2 ਅ0); ਅਗੰਨਿਆਧਾਨ (3 ਅ0); ਸੋਮਯਗਿਅ (4-8 ਅ0); ਵਾਜਪੇਯ (9 ਅ.); ਰਾਜਸੂਯ (9-10 ਅ.); ਅਗਨੀਚਯਨ (11-18 ਅ.) ਸੌਤ੍ਰਾਮਣੀ (19-21 ਅ.); ਅਸ਼੍ਵਮੇਘ (22-29 ਅ.); ਸਰ੍ਵਮੇਧ (32-33 ਅ.); ਸ਼ਿਵਸੰਕਲਪ ਉਪਨਿਸ਼ਦ (34 ਅ.); ਪਿਤ੍ਰਯਗਿਅ (35 ਅ.); ਪ੍ਰਵਗ੍ਰ੍ਯ ਯਗਿਅ ਯਾ ਧਰਮਯਗਿਅ (36-39 ਅ.); ਈਸ਼ੋਪਨਿਸ਼ਤ (40 ਅ.)। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਯਗ ਕਰਮਕਾਂਡ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ਾ ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।