ਰਾਣੀ ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ

ਰਾਣੀ ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ
1970 ਵਿੱਚ ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ
ਜਨਮ	(1915-01-26)26 ਜਨਵਰੀ 1915 ਨੁੰਗਗਾਓ, ਮਨੀਪੁਰ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ
ਮੌਤ	17 ਫਰਵਰੀ 1993(1993-02-17) (ਉਮਰ 78) ਲੋਂਗਕਾਓ, ਮਨੀਪੁਰ, ਭਾਰਤ
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	ਭਾਰਤੀ
ਹੋਰ ਨਾਮ	ਗਾਈਦੀਲਿਓ
ਪੇਸ਼ਾ	ਰੂਹਾਨੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰ
ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਰੋਧ

ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ (1915–1993) ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰ ਸੀ ਜੋ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ।^[1] 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਇਹ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਜ਼ਨ ਭਾਈ ਹਾਇਪੂ ਜਾਦੋਨਾਂਗ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਗਈ ਹੇਰਾਕਾ ਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਮਨੀਪੁਰ ਅਤੇ ਨਾਲਦੇ ਨਾਗਾ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਰਤਾਨਵੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਹੇਰਾਕਾ ਸੰਪਰਦਾਇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਚੇਰਚਾਮਦਿਨਲਿਓ ਦੇਵੀ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ।^[2] ਇਸਨੂੰ 1932 ਵਿੱਚ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। 1937 ਵਿੱਚ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਿਲੌਂਗ ਜੇਲ ਵਿਖੇ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਵਚਨ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਰਾਣੀ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਰਾਣੀ ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਈ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਨੂੰ ਤੁਰਾ ਜੇਲ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਜੰਗ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।^[3]

ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਜਨਵਰੀ, 1915 ਨੂੰ ਤਮੇਂਗਲਾਂਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਤੌਸਮ ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੁੰਗਕਾਓ (ਜਾਂ ਲੋਂਗਕਾਓ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਰੋਂਗਮੀ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲੇ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਬੂਈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਅੱਠ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੇ ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੀ^[4], ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ ਲੋਥੋਨਾਗ ਪਾਮਈ ਅਤੇ ਕਾਚਕਲੇਨਲਿ ਕੋਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।</ref> She did not have a formal education due to the lack of schools in the area.^[5]

1927 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ 13 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਹੈਪੌ ਜਾਦੋਂਗ ਦੀ ਹੇਰਕਾ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਥਾਨਕ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ ਸੀ। ਜਾਦੋਂਗ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਧਰਮ ਦੀ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਨਾਗਾ ਰਾਜ (ਨਾਗਾ ਰਾਜ) ਦੇ ਸਵੈ-ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਜ਼ੇਲਿਯ੍ਰਾਂਗ ਕਬੀਲੇ (ਜ਼ੇਮ, ਲਿਆਂਗਮਾਈ ਅਤੇ ਰੋਂਗਮੀ) ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।

ਜਾਦੋਂਗ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਉਸ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, 16 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ, ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੁਰੀਲਾ ਤਾਕਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਆਗੂ ਬਣ ਗਈ।

1991 ਵਿੱਚ, ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਲੋਂਗਕਾਓ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੀ 17 ਫਰਵਰੀ, 1993 ਨੂੰ 78 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[6][7]

ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ, ਚਿੰਤਮਨੀ ਪਾਨੀਗ੍ਰਾਹੀ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ, ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵਿਖੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਇੰਫਾਲ ਵਿੱਚ, ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਆਰ.ਕੇ. ਡੋਰੇਂਦਰੋ ਸਿੰਘ, ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਰਿਸ਼ੰਗ ਕੀਸ਼ਿੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਆਮ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਰਾਣੀ ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਵੀ ਨਵਾਜਿਆ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ 'ਚ 1996 ਵਿੱਚ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ 2015 'ਚ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।^[8]

ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੇਰਕਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕਾਰਨ, ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਦੀਆਂ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ 1960ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਨਾਗਾ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸੰਘ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ 1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੇਰਕਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸੀ।^[9]

2015 ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਟੀ. ਆਰ. ਜ਼ੇਲੀਆਂਗ ਦੀ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗਾਈਦਿਨਲਿਓ ਯਾਦਗਾਰ ਹਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਦਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।^[10]