ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਸਵਾਨ ਘਰਾਨਾ

ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਸਵਾਨ ਘਰਾਨਾ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਮਪੁਰ ਅਤੇ ਸਹਿਸਵਾਨ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਘਰਾਨਾ (ਸੰਗੀਤ ਵਿਰਾਸਤ) ਹੈ।

ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਇੱਕ ਤਿਲਸਿਮੀ ਬਾਲਕ ਸੀ। ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਵਿਆਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਹਦੂ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਹਿਬੂਬ ਖਾਨ ਤੋਂ ਹੋਈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਮਪੁਰ ਰਾਜ (ਮੌਜੂਦਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਖਿਆਲ ਗਾਇਕ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1849-1919) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਇਨਾਇਤ ਦੇ ਸਾਲੇ ਹੈਦਰ ਖਾਨ (1857-1927)ਦੁਆਰਾ। ਉਸਤਾਦ ਫਿਦਾ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1878-1964; ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਸਨ), ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਗਾਇਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸਥਾਨ, ਸਹਿਸਵਾਨ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜਕਲ ਮੌਜੂਦਾ ਬਦਾਊਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਗੁਲਾਮ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ, ਗੁਲਾਮ ਸਾਦਿਕ ਖਾਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਿਦ ਖਾਨ ਹਨ। ^[1]

ਉਸਤਾਦ ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1849-1919) ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ।

ਗਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ

ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਸਵਾਨ ਗਾਇਕੀ (ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ) ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਨੇ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੱਧਮ-ਹੌਲੀ ਰਫਤਾਰ , ਇੱਕ ਪੂਰੀ-ਗਲੇ ਵਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤਾਲਬੱਧ ਗਾਇਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਘਰਾਨਾ ਸ਼ੈਲੀ ਤਾਨਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ (ਰੈਪਿਡਫਾਇਰ ਵਿਸਤਾਰ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤਰਾਨਾ ਗਾਇਨ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਹਰੀ ਚੇਲਾ ਹੈਦਰ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਇਸ ਉੱਘੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਫਿਦਾ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਤੇ ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।

ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਦੋ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ - ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਚੇਲਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਵੰਸ਼ਜ।

2006 ਵਿੱਚ, ਡਾ: ਸਕੁੰਤਲਾ ਨਰਸਿਮਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੁਦ ਹਾਫੀਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਚੇਲਾ ਸੀ, ਨੇ ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਸਵਾਨ ਘਰਾਨੇ 'ਤੇ ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਸਵਾਨ ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ।

ਵਿਆਖਤਾ

19ਵੀਂ ਸਦੀ

ਹੈਦਰ ਖਾਨ (1857-1927), ਅਲੀ ਬਕਸ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1849-1919), ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਮਹਿਬੂਬ ਖਾਨ ਬਖਸ਼ ਅਤੇ ਹਦੂ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1878-1964), ਕਾਲਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਆਸ਼ਿਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਸਹੁਰੇ ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ।

20ਵੀਂ ਸਦੀ

ਅਰੁਣ ਭਾਦੁੜੀ (1943-2018), ਇਸ਼ਤਿਆਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
ਸੁਲੋਚਨਾ ਬ੍ਰਹਸਪਤੀ (ਜਨਮ 1937), ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੀ ਚੇਲੀ।
ਨੈਨਾ ਦੇਵੀ (1917-1993), ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੀ ਚੇਲੀ।
ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ (1922-2011), ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਨੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਗੁਲਾਮ ਆਬਿਦ ਖਾਨ, ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
ਗੁਲਾਮ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (ਜਨਮ 1936), ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
ਗੁਲਾਮ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ (1931-2021), ਵਾਰਿਸ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਸਹੁਰੇ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ।
ਗੁਲਾਮ ਸਾਦਿਕ ਖਾਨ, ਗੁਲਾਮ ਜਾਫਰ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਜਵਾਈ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
ਹਫੀਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ (1926-2006), ਰਸ਼ੀਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ।
ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1906-1993), ਫਿਦਾ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
ਸ਼ੰਨੋ ਖੁਰਾਣਾ (ਜਨਮ 1927), ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
ਸੁਮਤੀ ਮੁਤਕਰ (1916-2007), ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੀ ਚੇਲਾ।