ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਜ

ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ
ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ
	ਸਾਮਰਾਜੀ ਉਕਾਬ
	ਰੋਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ-ਰਾਜ ਦੇ ਉਭਾਰ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੱਕ ਰੋਮਨ ਖੇਤਰੀ ਵਿਕਾਸ
ਰਾਜਧਾਨੀ	ਰੋਮ
ਆਮ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ	ਲਾਤੀਨੀ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ; ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ;
ਧਰਮ	ਸਾਮਰਾਜੀ ਪੰਥ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਬਹੁਦੇਵਵਾਦ (380 ਈਸਵੀ ਤੱਕ); ਈਸਾਈ ਧਰਮ (ਈਸਵੀ 380 ਤੋਂ);
ਵਸਨੀਕੀ ਨਾਮ	ਰੋਮਨ
ਸਰਕਾਰ	ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ
Historical era	ਕਲਾਸੀਕਲ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਦੇਰ ਮੱਧ ਯੁੱਗ
ਖੇਤਰ
25 ਈਸਾਪੂਰਵ	2,750,000 km2 (1,060,000 sq mi)
117 ਈਸਵੀ	5,000,000 km2 (1,900,000 sq mi)
390 ਈਸਵੀ	3,400,000 km2 (1,300,000 sq mi)
ਆਬਾਦੀ
• 25 ਈਸਾਪੂਰਵ	56,800,000
ਮੁਦਰਾ	Sestertius, aureus, solidus, nomisma
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਤੋਂ ਬਾਅਦ
	ਰੋਮਨ ਗਣਰਾਜ
ਪੱਛਮੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ
ਪੂਰਬੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ

ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ (ਲੈਟਿਨ:Imperium Romanum, ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ - ੧੪੫੩ ਈਸਵੀ) ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਰੋਮ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਤ ਇੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਸੀ । ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰੇ ਦੱਖਣ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਅਲਾਵੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸਨ । ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ ਜੋ ਫੁਰਾਤ ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ । ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਨ ੧੩੦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਰਾਜ ਧਰਮ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।

ਇਸਤਾਂਬੁਲ ( ਕਾਂਸਟੇਂਟਿਨੋਪਲ ) ਇਸਦੇ ਪੂਰਵੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ ਉੱਤੇ ਸੰਨ ੧੪੫੩ ਵਿੱਚ ਉਸਮਾਨੋਂ ( ਆਟੋਮਨ ਤੁਰਕ ) ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਗ ਹੈ ।

ਸਾਮਰਾਜ ਉਸਾਰੀ

ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਰੋਮਨ ਗਣਤੰਤਰ ਦਾ ਪਰਵਰਤੀ ਸੀ । ਆਕਟੇਵਿਅਨ ਨੇ ਜੂਲਿਅਸ ਸੀਜਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਔਲਾਦਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਸਨੇ ਮਾਰਕ ਏੰਟੋਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਹਰਾਇਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰਕ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਕਟੇਵਿਅਨ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਸੀਨੇਟ ਨੇ ਆਗਸਟਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ । ਉਹ ਆਗਸਟਸ ਸੀਜਰ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨ ਹੋਇਆ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸੀਜਰ ਨਾਮ ਇੱਕ ਪਰਵਾਰਿਕ ਉਪਨਾਮ ਵਲੋਂ ਵਧਕੇ ਇੱਕ ਪਦਵੀ ਸਵਰੂਪ ਨਾਮ ਬੰਨ ਗਿਆ । ਇਸਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸ਼ਬਦ ਜਾਰ ( ਰੂਸ ਵਿੱਚ ) ਅਤੇ ਕੈਜਰ ( ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕ ) ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।

ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰੋਮਨ ਪ੍ਰਾਤਾਂ ( ਲੀਜਨ ) ਦੀ ਗਿਣਤੀ 50 ਵਲੋਂ ਘੱਟਕੇ 28 ਤੱਕ ਆ ਗਈ ਸੀ । ਜਿਹਨਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜ ਵਲੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਡੈਨਿਊਬ ਅਤੇ ਏਲਬੇ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਤੈਅ ਕਰਣ ਲਈ ਆਕਟੇਵਿਅਨ ( ਆਗਸਟਸ ) ਨੇ ਇੱਲੀਰਿਆ , ਮੋਏਸਿਆ , ਪੈੰਨੋਨਿਆ ਅਤੇ ਜਰਮੇਨਿਆ ਉੱਤੇ ਚੜਾਈ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ । ਉਸਦੇ ਕੋਸ਼ਸ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਰਾਇਨ ਅਤੇ ਡੈਨਿਊਬ ਨਦੀਆਂ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ।

ਆਗਸਟਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਟਾਇਬੇਰਿਅਸ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾ । ਉਹ ਜੂਲਿਅਸ ਦੀ ਤੀਜੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਹ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ ਪੁੱਤਰ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਰਿਹਾ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਕੈਲਿਗੁਲਾ ਆਇਆ ਜਿਸਦੀ ਸੰਨ 41 ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਫ ਵਾਰਿਸ ਕਲਾਉਡਿਅਸ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ । ਸੰਨ 43 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਬਰੀਟੇਨ ( ਦਕਸ਼ਿਣਾਰਧ ) ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਨੀਰਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਆਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਨ 58 - 63 ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਰਥਿਅਨੋਂ ( ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ) ਦੇ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਭਰਿਆ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮੱਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਉਹ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਇੱਕ ਅੱਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਨ 64 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰੋਮ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਉਣੇ ਵਿੱਚ ਵਿਅਸਤ ਸੀ । ਸੰਨ 68 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ । ਸੰਨ 68 - 69 ਤੱਕ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾ ਛਾਈ ਰਹੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਹੋਏ । ਸੰਨ 69 - 96 ਤੱਕ ਫਲਾਵ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ । ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਸਕ ਵੇਸਪੇਸਿਅਨ ਨੇ ਸਪੇਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸੁਧਾਰ ਪਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਏ । ਉਸਨੇ ਕੋਲੋਸਿਅਮ ( ਏੰਫੀਥਿਏਟਰੰ ਫਲਾਵਿਅਨ ) ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਵੀ ਰੱਖੀ ।

ਸੰਨ 96 - 180 ਦੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਪੰਜ ਚੰਗੇ ਸਮਰਾਟਾਂ ਦਾ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ । ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪਾਰਥਿਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਲੋਂ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧ ਰਹੇ । ਹੰਲਾਂਕਿ ਫਾਰਸੀਆਂ ਵਲੋਂ ਅਰਮੇਨਿਆ ਅਤੇ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੜਾਈ ਹੋਏ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਤਹਿ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ । ਸੰਨ 180 ਵਿੱਚ ਕਾਮੋਡੋਸ ਜੋ ਮਾਰਕਸ ਆਰੇਲਿਅਸ ਜਿਹਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਾ । ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਰਿਹਾ ਉੱਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਗ਼ਾਵਤ ਅਤੇ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਜਤਨ ਹੋਏ । ਇਸਤੋਂ ਉਹ ਭੈਭੀਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਮ ਅਤਿਆਚਾਰੀ ਬਣਦਾ ਗਿਆ ।

ਸੇਰੇਵਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰੋਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਤਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਸੰਨ 235 ਤੱਕ ਇਹ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਰੋਮ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੰਕਟ ਦਾ ਕਾਲ ਆਇਆ । ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸੀ ਹਾਲਤ ਆ ਗਈ ਸੀ । ਸੰਨ 305 ਵਿੱਚ ਕਾਂਸਟੇਂਟਾਇਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ । ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਣਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵੰਡਿਆ ਹੋ ਗਿਆ । ਸੰਨ 360 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਾਮਰਾਜ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਕਮਜੋਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ । ਪਾਂਚਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਪੂਰਵੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1453 ਤੱਕ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ।

17 ਫਰਵਰੀ, 1568 ਰੋਮ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਮਾਮਲਾ ਦੇਣਾ ਮੰਨਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਰੋਮ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਸੀ, ਹੁਣ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।