ਸਰਗੁਜਾਸਰਗੁਜਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇੱਕ ਜਿਲਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਰਾਜ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੁਰਬ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀ ਬਹੁਲ ਜਿਲਾ ਸਰਗੁਜਾ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੀ ਸੀਮਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਝਾਰਖੰਡ ਰਾਜ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦਾ ਰਾਇਗੜ੍ਹ, ਕੋਰਬਾ ਅਤੇ ਜਸ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਕੋਰਿਆ ਜਿਲਾ ਹੈ। ਸਥਿਤੀਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਵਿਸਥਾਰ 230 37 25 ਵਲੋਂ 240 6 17 ਉੱਤਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਵਿਸਥਾਰ 810 37 25 ਵਲੋਂ 840 4 40 ਪੂਰਵ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਤੱਕ ਹੈ । ਇਹ ਜਿਲਾ ਭੌਤਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵਿੰਧੀਆਚਲ - ਬਘੇਲਖੰਡ ਅਤੇ ਛੋਟਾ ਨਾਗਪੁਰ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ । ਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਸਤ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਉਂਚਾਈ ਲੱਗਭੱਗ 609 ਮੀਟਰ ਹੈ । ਸਥਾਪਨਾਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1 ਜਨਵਰੀ 1948 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ 1 ਨਵੰਬਰ 1956 ਨੂੰ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ 25 ਮਈ 1998 ਨੂੰ ਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਵਿਭਾਜਨ ਕਰਕੇ ਕੋਰਿਆ ਜਿਲਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਵਰਤਮਾਨ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 16359 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ । 1 ਨਵੰਬਰ 2000 ਜਦੋਂ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਰਾਜ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਇਆ ਤੱਦ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਨਾਮਕਰਣਸਰਗੁਜਾ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਲੋਂ ਹਮੇ ਇਹ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਗੁਜਾ ਕਈਆਂ ਨਾਮਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇੱਕ ਤਰਫ ਜਿੱਥੇ ਰਾਮਾਇਣ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਦੰਡਕਾਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਉਥੇ ਹੀ ਦੁਸਰੀ ਵੱਲ ਦਸ਼ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਡਾਂਡੋਰ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਔਖਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅਂਚਲ ਦਾ ਨਾਮ ਸਰਗੁਜਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਪਿਆ । ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਸਰਗੁਜਾ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਧਰਤੀ - ਭਾਗ ਨੂੰ ਹੀ ਸਰਗੁਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਾਨਿਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਵ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਰਗੁਜਾ ਨੂੰ ਨਿਚੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ :
ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਰਗੁਜਾ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਣ ਅੱਜ ਵੀ SURGUJA ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਜਲਵਾਯੂਜਲਵਾਯੂ ਉਹ ਭੂਗੋਲਿਕ ਦਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਕੁਲ ਸਥਾਨੀ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਉਸ਼ਣ - ਮਾਨਸੂਨੀ ਹੈ । ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਰੁੱਤ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਿਮਨਅੰਕਿਤ ਹੈ । ਗਰਮੀ ਰੁੱਤਇਹ ਰੁੱਤ ਮਾਰਚ ਵਲੋਂ ਜੁਨ ਮਹੀਨਾ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਚੁੰਕਿ ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਜਿਲੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰ ਵਲੋਂ ਹੋਕੇ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਇੱਥੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਠਾਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਸੀਤਲ ਏਵਮ ਸੁਹਾਵਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੈਨਪਾਟ ਜਿਸਨੂੰ ਛੱਤੀਸ਼ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਵੀ ਸੁਹਾਵਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵਰਸ਼ਾਰਿਤੁਇਹ ਰੁੱਤ ਜੁਲਾਈ ਵਲੋਂ ਅਕਟੁਬਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜੁਲਾਈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸਬਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦਕਸ਼ੀਣੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਸਬਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦੀ ਵਰਖਾ ਮਾਨਸੁਨੀ ਪ੍ਰਵ੍ਰਤੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸ਼ੀਤਰਿਤੁਇਸ ਰੁੱਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਵਾਤ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ ਮਹੀਨਾ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਨਵਰੀ ਇੱਥੇ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਠੰਡ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਮੈਨਪਾਟ , ਸਾਮਰੀਪਾਟ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 5 0 ਵਲੋਂ ਘੱਟ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਦੇ ਕਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲਾ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ :
ਦਰਸ਼ਨੀ ਥਾਂਇੱਥੇ ਅਨੇਕ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਪਾਤ ਹਨ : - ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਰਾਇਗੜ੍ਹ ਰਾਜਮਾਰਗ ਉੱਤੇ 15 ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਚੇਂਦਰਾ ਗਰਾਮ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਇਸ ਗਰਾਮ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਕਿ . ਮੀ . ਦੀ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਪਾਤ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਇਸ ਜਲਪ੍ਰਪਾਤ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਜੰਗਲ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਨਰਸਰੀ ਹਨ , ਜਿੱਥੇ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ - ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਖਵਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਪਾਤ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਭਰ ਪਰਯਟਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸੌਂਦਰਿਆ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਤਿੱਤਲੀ ਪਾਰਕ ਵੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਓਡਗੀ ਵਿਕਾਸਖੰਡ ਵਿੱਚ ਬਿਹਾਰਪੁਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਬਲੰਗੀ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਰੇਂਹਡ ਨਦੀ ਪਹਾੜ ਸ਼ਰ੍ਰਖਲਾ ਦੀ ਉਂਚਾਈ ਵਲੋਂ ਡਿੱਗ ਕੇ ਰਕਸਗੰਡਾ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਪਾਤ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਸੰਕਰੇ ਕੁੰਡ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹਨ ਇਹ ਕੁੰਡ ਅਤਿਅੰਤ ਗਹਿਰਾ ਹੈ । ਕੁਸਮੀ ਚਾਂਦੋ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਤੀਹ ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਈਦਰੀ ਗਰਾਮ ਹੈ । ਈਦਰੀ ਗਰਾਮ ਵਲੋਂ ਤਿੰਨ ਕਿਮੀ ਜੰਗਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਭੇਡਿਆ ਪੱਥਰ ਨਾਮਕ ਜਲਪ੍ਰਪਾਤ ਹੈ । ਕੁਸਮੀ - ਸਾਮਰੀ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਸਾਮਰੀਪਾਟ ਦੇ ਜਮੀਰਾ ਗਰਾਮ ਦੇ ਪੂਰਵ - ਦੱਖਣ ਕੋਣ ਉੱਤੇ ਪਹਾੜ ਸਬੰਧੀ ਲੜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬੇਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦਾ ਉਦਗਮ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਯਹਾ ਸਾਲ ਵ੍ਰਕਸ਼ੋ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਰਾਇਗਢ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ 45 ਕਿ . ਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸੇਦਮ ਨਾਮ ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਦੱਖਣ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਿ . ਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਪਹਾਡੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਝਰਨਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮੈਨਪਾਟ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ 75 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ ਇਸਨੂੰ ਛੱਤੀਸਗਢ ਦਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੈਂਨਪਾਟ ਵਿੰਧ ਪਹਾੜ ਮਾਲਾ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਸਤ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਉਚਾਈ 3781 ਫੀਟ ਹੈ ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 28 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਚੌਡਾਈ 10 ਵਲੋਂ 13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਨਗਰ ਵਲੋਂ 12 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਦਰਿਮਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆ ਹਨ । ਦਰਿਮਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆ ਦੇ ਕੋਲ ਬਡੇ - ਬਡੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁਹ ਹੈ । ਇਸ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਠੋਸ ਚੀਜ ਵਲੋਂ ਠੋਕਣ ਉੱਤੇ ਆਵਾਜੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਨਗਰ ਵਲੋਂ ਪੂਰਵ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 60 ਕਿਮੀ . ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਸਾਮਰਬਾਰ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਹੈ , ਜਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਜੰਗਲ ਸੁਸ਼ਮਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੈਲਾਸ਼ ਗੁਫਾ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਰਾਮਾਨੁਜਗੰਜ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ ਲੱਗਭੱਗ 80 ਕਿਮੀ . ਦੁਰ ਰਾਜ ਮਾਰਗ ਵਲੋਂ ਦੋ ਫਲਾਂਗ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਚਸ਼ਮਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਥਾਨ ਵਲੋਂ ਅੱਠ ਵਲੋਂ ਦਸ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੁਂਡ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਬਨਾਰਸ ਰੋਡ ਉੱਤੇ 40 ਕਿਮੀ . ਉੱਤੇ ਭੈਂਸਾਮੁਡਾ ਸਥਾਨ ਹਨ । ਭੈਂਸਾਮੁਡਾ ਵਲੋਂ ਭਿਆਥਾਨ ਰੋਡ ਉੱਤੇ 15 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਮਹਾਨ ਨਦੀ ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾਸੌਰ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਹਨ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ ਭਿਆਥਾਨ ਵਲੋਂ ਅੱਸੀ ਕਿ . ਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਓਡਗੀ ਵਿਕਾਸਖੰਡ ਹੈ , ਇੱਥੋਂ 15 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਤਲਹਟੀ ਵਿੱਚ ਬਾਂਕ ਗਰਾਮ ਬਸਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਗਰਾਮ ਦੇ ਕੋਲ ਰਿਹੰਦ ਨਦੀ ਜੰਗਲ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਰਾਮ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਅੱਧ ਚੰਦਰਾਕਾਰ ਵਗਦੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਣੀ ਕੁੰਡ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਹੀ ਬਾਂਕ ਪਾਣੀ ਕੁੰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪਾਣੀ ਕੁੰਡ ਅਤਿਅੰਤ ਗਹਿਰਾ ਹੈ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਛਲੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਸਾਲ ਭਰ ਪਰਯਟਕ ਮਛਲੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਘੁੰਮਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਪੁਰਾਸਾਰੀ ਥਾਂਰਾਮਗਢਇਹ ਸਰਗੁਜਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ । ਇਹ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਰਸਤਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਰਾਮਗਿਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ 40 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣਗੜ੍ਹ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਹ ਸਥਾਨ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਮਹੇਸ਼ਪੁਰ ਵਲੋਂ 03 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਕੁਸਮੀ - ਸਾਮਰੀ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ 140 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਕੰਦਰੀ ਗਰਾਮ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਪੁਰਾਸਾਰੀ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਿਰ ਹੈ । ਅਨੇਕ ਪਰਵੋ ਉੱਤੇ ਇੱਥੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਰਜੁੰਨਗਢ ਸਥਾਨ ਸ਼ੰਕਰਗਢ ਵਿਕਾਸਖੰਡ ਦੇ ਜੋਕਾਪਾਟ ਦੇ ਬੀਹਡ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕੀਲੇ ਦਾ ਭਗਨਾਵੇਸ਼ ਵਿਖਾਈ ਪਡਤਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੰਮੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਘਿਰਾਉ ਹੈ । ਸੁਰਜਪੁਰ ਤਹਸੀਲ ਦੇ ਗਰਾਮ ਮਹੁਲੀ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਪਹਾਡੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ੈਲ ਚਿਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਅਸਪਸ਼ਟ ਸ਼ੰਖ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ ਹੈ । ਪੇਂਡੂ ਜਨਤਾ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਮ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਸੀਤਾ ਲੇਖਣੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਡਿਪਾਡੀਹ ਕਨਹਰ , ਸ਼ਮਸ ਅਤੇ ਗਲਫੁਲਾ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਸੁੰਦਰ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੇ ਟਿਲੇ ਹਨ । ਮਹੇਸ਼ਪੁਰ , ਉਦੈਪੁਰ ਵਲੋਂ ਉੱਤਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ੦੮ ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਉਦੈਪੁਰ ਤੋਂ ਕੇਦਮਾ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਦਰਸ਼ਨੀ ਥਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ( ਦਸਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ) , ਛੇਰਿਕਾ ਦੇਉਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਮੰਦਿਰ ( ੧੦ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ) , ਤੀਰਥਕਰ ਵ੍ਰਸ਼ਭ ਨਾਥ ਪ੍ਰਤੀਮਾ ( ੮ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ) , ਸਿੰਹਾਸਨ ਉੱਤੇ ਵਿਰਾਜਮਨ ਤਪੱਸਵੀ , ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ - ਲਕਸ਼ਮੀ ਮੂਰਤੀ , ਨਰਸਿੰਘ ਅਵਤਾਰ , ਹਰਨਾਖਸ਼ ਨੂੰ ਚੀਰਨਾ , ਮੁੰਡ ਟੀਲਾ ( ਪ੍ਰਹਲਾਦ ਨੂੰ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਲਈ ) , ਸਕੰਧਮਾਤਾ , ਗੰਗਾ - ਜਮਨਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀਆ , ਦਰਪਣ ਵੇਖਦੀ ਨਾਇਕਾ ਅਤੇ 18 ਵਾਕਯੋ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹਨ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲਖਨਪੁਰ ਤੋਂ ਲੱਗਭੱਗ ਦਸ ਕਿ . ਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਕਲਚਾ ਗਰਾਮ ਸਥਿਤ ਹੈ , ਇੱਥੇ ਉੱਤੇ ਸਤਮਹਲਾ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸੱਤ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਭਗਨਾਵਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ । ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਂਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁੱਖਆਲਾ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਦੇ ਪੂਰਵੀ ਪਹਾਡੀ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਾਚਿਨ ਮਹਾਮਾਇਆ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇੰਹੀ ਮਹਾਮਾਇਆ ਜਾਂ ਅੰਬਿਕਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਜਿਲਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਹੋਇਆ । ਇੱਕ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਸਥਿਤ ਮਹਾਮਾਇਆ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮਹਾਮਾਇਆ ਦੇਵੀ ਦਾ ਧੜ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਮਹਾਮਆ ਮੰਦਰ ਸਗੁੀਜਾ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਨਗਰ ਦੇ ਉੱਤਰ - ਪੂਰਵ ਨੋਕ ਉੱਤੇ ਤਕਿਆ ਗਰਾਮ ਸਥਿਤ ਹੈ ਇਸ ਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਮੁਰਾਦ ਸ਼ਾਹ , ਬਾਬਾ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਦੇ ਵੱਲ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਮਜਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੋਦੇ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇੱਥੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਦੇ ਅਤੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਜੁੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਮਜਾਰ ਉੱਤੇ ਚਾਦਰ ਚਢਾਤੇ ਹਨ । ਕੁਦਰਗੜ੍ਹ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭਿਆਥਾਨ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਭਗਵਤੀ ਦੇਵੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਿਰ ਹੈ , ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਤਾਲਾਬੋਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਿਲੇ ਦਾ ਖੰਡਰ ਹੈ ਪਾਰਦੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰ ਵਿਕਾਸ ਖੰਡ ਤੋਂ ਸਾਢੇ ਕਿ ਮੀ ਦੱਖਣ ਦੇ ਵੱਲ ਬਨਖੇਤਾ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਦੀ ਕੰਢੇ ਸਥਾਪਤ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 21 ਕਿੱਲੋ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਸਿਰਫ ਅਨੋਖੀ ਪਾਰਾ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਸਥਾਪਤ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ੪੫ ਕਿਮੀ . ਹੈ । ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰ ਵਲੋਂ ੦੪ ਕਿ ਮੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ਿਵਪੁਰ ਗਰਾਮ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਤਲਹਟੀ ਵਿੱਚ ਅਤਿਅੰਤ ਸੁੰਦਰ ਕੁਦਰਤੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਹੈ । ਇਹ ਗੁਫਾ ਸ਼ਿਵਪੁਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ | ਇਸਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ | ਇਸਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ , ਉਥੇ ਹੀ ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਉਦਗਮ ਵੀ ਹੈ | ਇਸ ਗੁਫਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨੋਕ ਮਹਾਮਾਇਆ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ | ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ ਲਖੰਨਪੁਰ 28 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਲਖੰਨਪੁਰ ਵਲੋਂ 10 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਦੇਵਗਢ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਦੇਵਗਢ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ੀ ਯਮਦਗਨਿ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਸਥਲਿ ਰਹੀ ਹੈ । ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ1978 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਸੇਮਰਸੋਤ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵੀ ਵਨਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 430 . 361 ਵਰਗ ਕਿ . ਮੀ . ਹੈ । ਜਿਲਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ 58 ਕਿ . ਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਇਹ ਬਲਰਾਮਪੁਰ , ਰਾਜਪੁਰ , ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰ ਵਿਕਾਸ ਖੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੈ । ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਵਿੱਚ ਸੇਂਦੁਰ , ਸੇਮਰਸੋਤ , ਚੇਤਨਾ , ਅਤੇ ਸਾਸੂ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਲਦਲੀ ਧਰਤੀ ਸੋਤਾ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਸੇਮਰਸੋਤ ਪਡਾ । ਇਸਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ਪੱਛਮ 115 ਕਿ . ਮੀ . ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਵਲੋਂ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ 20 ਕਿ . ਮੀ . ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸ਼ੇਰ , ਤੇਂਦੁਆ , ਸਾਂਭਰ , ਚੀਤਲ , ਨੀਲਗਾਏ , ਵਾਰਕਿਗਡਿਅਰ , ਚੌਸਿੰਘਾ , ਚਿੰਕਰਾ , ਕੋਟਰੀ ਜੰਗਲੀ ਕੁੱਤਾ , ਜੰਗਲੀ ਸੂਅਰ , ਭਾਲੂ , ਮੋਰ , ਬਾਂਦਰ , ਭੇਡੀਆਂ ਆਦਿ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । 1978 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਵਾਰਾਣਸੀ ਰਾਜ ਮਾਰਗ ਦੇ 72 ਕਿ . ਮੀ . ਉੱਤੇ ਪਾਨ ਪਿੰਗਲਾ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਡਾਂਡਕਰਵਾਂ ਬਸ ਸਟਾਪ ਹੈ । 22 ਕਿ . ਮੀ . ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰਮਕੋਲਾ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਪਰਿਕਸ਼ੇਤਰ ਦਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਭਿਆਰੰਇ 608 . 52 ਵਰਗ ਕਿ . ਮੀ . ਖੇਤਰਫਲ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਵਾਡਰਫਨਗਰ ਖੇਤਰ ਉੱਤਰੀ ਸਰਗੁਜਾ ਵਨਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1978 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸਵਿੱਚ ਮੁੱਖਤ : ਸ਼ੇਰ ਤੇਂਦੁਆ , ਸਾਂਭਰ , ਚੀਤਲ , ਨੀਲਗਾਏ , ਵਰਕਿਡਿਅਰ , ਚਿੰਕਾਰਾ , ਗੌਰ , ਜੰਗਲੀ ਸੂਅਰ , ਭਾਲੂ , ਸੋਨਕੁੱਤਾ , ਬਾਂਦਰ , ਖਰਗੋਸ਼ , ਗਿੰਲਹਰੀ , ਗਿੱਦੜ , ਨਿਉਲਾ , ਲੋਮਡੀ , ਤੀਤਰ , ਬਟੇਰਾ , ਚਮਗਾਦਡ , ਆਦਿ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਅਕਤੀਸਵ: ਰਾਜਮੋਹਨੀ ਦੇਵੀ ( ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ )ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰ ਵਿਕਾਸਖੰਡ ਦੇ ਸ਼ਾਰਦਾਪੁਰ ਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1914 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ਮਏ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਰਜਮਨ ਬਾਈ ਸੀ । ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਕੇ ਇੰਹੋਨੇਂ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੀਮਾਵਰਤੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਲੋਕੋ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਸੀ - ਜੀਵ ਹਿੰਸਾ ਮਤ ਟੈਕਸਾਂ , ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਛੋਡ ਦੋ , ਮਾਸ ਖਾਣਾ ਮਤ ਟੈਕਸਾਂ , ਸੰਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਚਲਾਂ , ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਨ 1986 ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ 1989 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । 6 ਜਨਵਰੀ 1994 ਨੂੰ ਰਾਜਮੋਹਨੀ ਦੇਵੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਿਹਾ । ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸੋਨਾਬਾਈ ਰਜਵਾਰ ( ਸਿੱਧਹਸਥ ਸ਼ਿਲਪੀ )ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖਆਲਾ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਵਲੋਂ ਲੱਗਭੱਗ 28 ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੁਰੀ ਉੱਤੇ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਰਸਤਾ ਉੱਤੇ ਲਖਨਪੁਰ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਕੋਲ ਗਰਾਮ ਪੁਹਪੁਟਰਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਿਆਯਾਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਧਹਸਥ ਸ਼ਿਲਪੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸੋਨਾਬਾਈ ਰਜਵਾਰ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੈ । ਮਿੱਟੀ ਸ਼ਿਲਪ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ , ਮ0 ਪ੍ਰ0 ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਤੁਲਸੀ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਗੁਰੂ ਅਵਾਰਡ ਵਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਅਨੇਕ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦਾ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਜੋਜਿਤ ਕਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕੁਮਾਰ ਵਰਮਾ ਜੀ ( ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਿਅਕਾਰ ਵਿਅੰਗਿਅਕਾਰ ਅਤੇ ਹਾਸਿਅ ਕਵੀ )ਸਰਗੁਜਾ ( surguja ) ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ( Ambikapur ) ਨਾਮਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕੁਮਾਰ ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ 19 ਅਪ੍ਰੇਲ 1998 ਨੂੰ ਸਰਵੋੱਤਮ ਰਚਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਭੋਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨਾਮ ਸਵਰੂਪ ਗੋਲਡ ਮੇਡਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰ , ਮਹਾਮਹਿਮ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੱਜਣ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼੍ਰੀ ਦੇ ਆਰ ਨਾਰਾਇਣਨ ਜੀ , ਮਹਾਮਹਿਮ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੱਜਣ ਵਿਅਕਤੀ ਡਾਕਟਰ ਏ ਪੀ ਜੇ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ ਜੀ , ਮਾਣਯੋਗ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਸੱਜਣ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪੇਈ ਜੀ , ਮਾਣਯੋਗ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਸੱਜਣ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼੍ਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਹਿਤ ਭਾਰਤ ਸਾਲ ਦੇ ਚਾਰਾਂ ਦਿਸ਼ਾਓ ਦੇ ਮਹਾਮਹਿਮ ਰਾਜਪਾਲ ਸੱਜਣ ਵਿਅਕਤੀ , ਅਤੇ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀਜੀ ਵਲੋਂ ਲਿਖਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਸਾਪੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮਾਨ ਮਾਨ ਹੈ । ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਰਵਣ ਸ਼ਰਮਾ ( ਚਿੱਤਰਕਾਰ )ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖਆਲਾ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਰਵਣ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਨਮੋਹਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਵਲੋਂ ਇਸ ਜਿਲਾਂ ਨੂੰ ਗੌਰਵਾਂਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੌਂਦਰਿਆ , ਗਰਾਮੀਣੋਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਤਆਦਿ ਮਜ਼ਮੂਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਹਜਾਰਾਂ ਪੇਂਟਿਗਸ ਅਤੇ ਰੇਖਾਚਿਤਰੋਂ ਦਾ ਸਿਰਜਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਰੋਟੀ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਨੂੰ ਗੌਰਵਾਂਵਿਤ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਹੋਨੇਂ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਭਾ ਵਲੋਂ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਮ ਰੋਸ਼ਨ ਹੋਇਆ । ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੀਏਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਣਾਂ , ਸਰੋਵਰਾਂ , ਨਦੀਆਂ , ਪਹਾਡ ਇਤਆਦਿ ਵਲੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਪੂਰਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀ ਇਸ ਪਾਵਨ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜਰੁਰ ਆਣਾ ਚਾਹਾਂਗੇ । ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਤਰਫ ਮਹਾਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨਾਂ ਆਪਣੇ ਸੁਪ੍ਰਸਿਧ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮੇਘਦੁਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ , ਉਥੇ ਹੀ ਦੁਸਰੀ ਵੱਲ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ , ਸੀਤਾ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਭਰਾ ਲਕਸ਼ਮਣ ਸਹਿਤ ਇੱਥੇ ਬਨਵਾਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਕੱਟੇ ਸਨ । ਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾ ਸਡਕ ਅਤੇ ਰੇਲ ਰਸਤਾ ਵਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਜੁਡਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਸਡਕ ਰਸਤਾਛੱਤੀਸਗਢ ਰਾਜ ਵਿੱਚ :
ਰੇਲ ਰਸਤਾਸਰਗੁਜਾ ਜਿਲਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ 03 ਜੁਨ 2006 ਵਲੋਂ ਰੇਲ ਰਸਤਾ ਵਲੋਂ ਜੁਡ ਗਿਆ ਹੈ । ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਸਤਾ ਦੇਵੀਗੰਜ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਗਾਂਧੀ ਚੌਕ ਵਲੋਂ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਦੁਰੀ ਲੱਗਭੱਗ 5 ਕਿਮੀ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਟੈਂਪੂ , ਟੈਕਸੀ ਇਤਿਆਦੀ ਵਲੋਂ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਆਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਤੁਸੀ ਨਿਮਨ ਟਰੇਂਨ ਰੁਟ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਆਉਣ ਲਈ ਕਰ ਸੱਕਦੇ ਹੈ :
ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਵਲੋਂ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਆਉਣ ਲਈ ਬਸ ਅਤੇ ਟਰੇਂਨ ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬਸ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਤੱਕ ਸਿੱਧੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਬਕੀ ਟਰੇਂਨ ਅਨੁਪਪੁਰ ( ਮਧੱਪ੍ਰਦੇਸ਼ ) ਹੋਤੇਂ ਹੋਏ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਤੱਕ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਰਾਇਗਢ ਵਲੋਂ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਆਉਣ ਲਈ ਬਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ । ਹਵਾਈ ਰਸਤਾਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਸਿੱਧੇ ਆਉਣ ਲਈ ਹਵਾ ਰਸਤਾ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਤੁਸੀ ਰਾਏਪੁਰ ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਿਮਨ ਸਥਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਹਵਾ ਰਸਤਾ ਵਲੋਂ ਆ ਸੱਕਦੇ ਹੈ , ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਏਪੁਰ ਵਲੋਂ ਅੰਬਿਕਾਪੁਰ ਆਉਣ ਲਈ ਬਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਣਾ ਹੋਵੇਗਾ :
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
