ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ

ਇਹ ਲੇਖ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਝਾਵਾਂ ਲਈ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦਾ ਚੰਗੇ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਸੰਬੰਧੀ ਸੁਝਾਅ ਦੇਖੋ। (Learn how and when to remove this message)

ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਪੰਜਕੋਣੀ ਰਾਗ ਹੈ ਮਤਲਬ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।

ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਸਾਧੂ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਜੋ ਰਾਗ ਰਚਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਿਠ੍ਹਾ ਰਾਗ ਹੈ।ਇਸ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਂ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਚਲਣ ਇੰਨਾਂ ਮਧੁਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਵਕ਼ਤ ਮਨ ਰੰਜਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰ ਉਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਖਾਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸੁਖ ਦਾ ਏਹਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ 'ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਵਿਚ ਰਾਗ ਭੂਪਾਲੀ ਦੀ ਤਰਾਂ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਭੂਪਾਲੀ ਜੋ ਕਿ ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਵਿਚ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਵਰਜਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਸੰ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਵਿਚ ਵੀ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਵਰਜਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਸੰ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।ਪਰ ਰਾਗ ਭੂਪਾਲੀ ਵਿਚ ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਸ਼ੁੱਧ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਵਿਚ ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਕੋਮਲ ਲਗਦਾ ਹੈ।

ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦਾ ਸਰੂਪ ਦ੍ਰ੍ਸ਼ਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸ ਰੇ ਗ ਪ ; ਧ ਪ ਗ ਰੇ ;ਗ ਸ ਰੇ, ਧ(ਮੰਦਰ) ਸ ;ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਪ ਧ ਸੰ ; ਧ ਸੰ ਧ ਪ ਗ ਰੇ ; ਪ ਧ ਪ ਗ ਰੇ ;ਗ ਰੇ ਗ ਸ ਰੇ ਧ(ਤੀਵ੍ਰ) ਸ

   ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਜਾਂ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਦੋ ਪੈਮਾਨੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਔਡਵ-ਔਦਵ ( ਔਦਵ ਦਾ ਅਰਥ '5') ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਰੋਹਨਾਮ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ ਅਵਰੋਹਣਮ ਵਿੱਚ 5 ਨੋਟ ਹਨ।

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ^[1] ਇਸਦੀ ਬਣਤਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:

ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰ (ਜੀ) ਦੀ ਥਾਂ ਕੋਮਲ (ਨਰਮ) ਗੰਧਾਰ (ਜੀ) ਇਸ ਰਾਗ ਅਤੇ ਭੂਪ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਹੈ।

1. ↑ Raganidhi by P. Subba Rao, Pub. 1964, The Music Academy of Madras