ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ

ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ( Sanskrit ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ सत्यवान् ਸਤਿਆਵਾਨ ) ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਜੋੜਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਵਿਤਰੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਸਤਿਆਵਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੇ ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਜਲਾਵਤਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੀ ਜਲਦੀ ਮਰਨ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੰਤਕਥਾ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਾਵਿਤਰੀ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਯਮ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸੀ।

ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੰਸਕਰਣ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਵਨ ਪਰਵ ("ਜੰਗਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ") ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।^[1][2] ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਣਾ-ਭਰਪੂਰ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਜੋਂ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਮਾਰਕੰਡੇਯ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਨੇ ਮਾਰਕੰਡੇਆ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਕਦੇ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਔਰਤ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਾਰਕੰਡੇ ਨੇ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

ਮਦਰਾ ਰਾਜ ਦਾ ਬੇਔਲਾਦ ਰਾਜਾ, ਅਸ਼ਵਪਤੀ, ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤਪੱਸਿਆ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ ਸਾਵਿਤਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਲਵਿਕਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਭਗਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ: ਉਸਦੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਧੀ ਹੋਵੇਗੀ।^[1] ਰਾਜਾ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੈ. ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵਤਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸਾਵਿਤਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਵਿਤਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਹ ਗੁਣ ਜੋ ਉਹ ਖੁਦ ਅਭਿਆਸ ਕਰੇਗੀ।

ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ, ਉਹ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਆਹ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਮਰਦ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਤੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਲਵਾ ਰਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹੇ ਰਾਜੇ ਦਯੁਮਤਸੇਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਤਿਆਵਾਨ ਨੂੰ ਲੱਭਦੀ ਹੈ; ਦਯੂਮਤਸੇਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਮੇਤ ਸਭ ਕੁਝ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ ਜੰਗਲ-ਵਾਸੀ ਵਜੋਂ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸਾਵਿਤਰੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਨਾਰਦ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਗਲਤ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੈ: ਹਾਲਾਂਕਿ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਨ, ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਮੌਤ ਹੋਣੀ ਤੈਅ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਢੁਕਵਾਂ ਪਤੀ ਚੁਣਨ ਲਈ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਚੁਣੇਗੀ। ਨਾਰਦ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤਰੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਸ਼ਵਪਤੀ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।

ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸੱਸ-ਸਹੁਰੇ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੇ ਵਰਤ ਅਤੇ ਚੌਕਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ। ਉਸਦਾ ਸਹੁਰਾ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਕਠੋਰ ਨਿਯਮ ਅਪਣਾਏ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਵਿਤਰੀ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇਹ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਯੂਮਤਸੇਨਾ ਉਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਵੇਰ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਮੰਗਿਆ, ਦਯੂਮਤਸੇਨਾ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਉਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਸਤਿਆਵਾਨ ਲੱਕੜਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਸਾਵਿਤਰੀ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਯਮ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਾਵਿਤਰੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਯਮ ਖੁਦ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਵਿਤਰੀ ਯਮ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਆਣਪ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਧਰਮ ਦੀ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਸਖਤ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ, ਫਿਰ ਯਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਰਾਜ ਲਈ, ਫਿਰ ਯਮ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਨੇਕ ਆਚਰਣ ਦੀ। ਹਰ ਭਾਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਯਮ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਛਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਹੁਰੇ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਫਿਰ ਉਹ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਰਾਜ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਯਮ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੌ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ। ਆਖ਼ਰੀ ਇੱਛਾ ਯਮ ਲਈ ਦੁਬਿਧਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਛਾ ਚੁਣਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੋਰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ "ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ" ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ। ਸਾਵਿਤਰੀ ਤੁਰੰਤ ਸਤਿਆਵਾਨ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਯਮ ਸਤਿਆਵਾਨ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਡੂੰਘੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਯੂਮਤਸੇਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਤਿਆਵਾਨ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ, ਪਤੀ ਅਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦਯੂਮਤਸੇਨਾ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਉਸਦੇ ਹੜੱਪਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖਬਰ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ-ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਦਲ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ।^[3][4] ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜੰਗਲ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਦੇ ਬੀਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਰਾਇਣ ਪਹਾੜ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਬਰਗਦ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਅਜੇ ਵੀ ਦੇਖਣ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਵਟੇਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ (ਵਟ = ਬਰਗਦ ਦਾ ਰੁੱਖ; ਈਸ਼ਵਾ = ਪ੍ਰਭੂ)^[5]

ਬਿਹਾਰ, ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ, ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਜੇਠ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਅਮਾਵਸਿਆ (ਨਵੇਂ ਚੰਦਰਮਾ) ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਾਵਿਤਰੀ ਬ੍ਰਾਤਾ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀਆਂ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਓਡੀਆ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ ਬ੍ਰਤਾ ਕਥਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਗ੍ਰੰਥ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਿਮਾ (ਪੂਰੇ ਚੰਦਰਮਾ) ਨੂੰ ਵਟ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਨਾਂ "ਸਾਵਿਤਰੀ" ਹੈ।

ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲ ਮਹੀਨੇ ਪੰਗੁਨੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਦਾਯਾਨ ਨਨਬੂ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਪੀਲੇ ਬਸਤਰ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਭਿਆਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ; ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦਿਨ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਚੋਗਾ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਪਤੀ ਮਿਲੇਗਾ।

1950 ਅਤੇ 1951 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਨੇ " ਸਾਵਿਤਰੀ: ਇੱਕ ਦੰਤਕਥਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ " ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਖਾਲੀ ਛੰਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਕਵਿਤਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ।^[6]

ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ, ਗੁਸਤਾਵ ਹੋਲਸਟ ਨੇ 1916 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੈਂਬਰ ਓਪੇਰਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਉਸਦਾ ਓਪਸ 25, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸਾਵਿਤਰੀ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ।^[7]

ਨਿਊ ਏਜ ਗਰੁੱਪ 2002 ਨੇ 1995 ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਇੱਕ ਐਲਬਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ^[8]

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ/ਸੱਤਿਆਵਨ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਲਗਭਗ 34 ਫਿਲਮੀ ਸੰਸਕਰਣ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।^[9] ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮੂਕ ਫਿਲਮ ਹੈ, ਸਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ (1914) ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ। ਹੋਰ ਚੁੱਪ-ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀਪੀ ਦਿਵੇਕਰ ਦੁਆਰਾ ਅਸਫਲ ਸਾਵਿਤਰੀ (1912), ਏਪੀ ਕਰੰਦੀਕਰ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਥ ਪਾਟਨਕਰ, ਕਾਂਜੀਭਾਈ ਰਾਠੌੜ ਦੁਆਰਾ ਸੁਕੰਨਿਆ ਸਾਵਿਤਰੀ (1922), ਬਾਬੂਰਾਓ ਪੇਂਟਰ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ (1927), ਬੀ^[10] 1923 ਦਾ ਸੰਸਕਰਣ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਇਤਾਲਵੀ ਸਹਿ-ਨਿਰਮਾਣ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਜਿਓਰਜੀਓ ਮਾਨਿਨੀ ਅਤੇ ਜੇਜੇ ਮਦਾਨ, ਮਦਨ ਥੀਏਟਰਸ ਲਿਮਟਿਡ ਅਤੇ ਸਿਨੇਸ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਸੀ।^[11]

ਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ (1932), ਇੱਕ ਸਾਊਂਡ ਫਿਲਮ, ਚੰਦੂਲਾਲ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੀ/ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਦੂਜੀ ਟਾਕੀ ਗੁਜਰਾਤੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਸਾਵਿਤਰੀ (1933) ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਸੀ. ਪੁਲਈਆ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ, ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਨਿਸ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਨਰੇਰੀ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।^[12] ਭਲਜੀ ਪੇਂਧਰਕਰ ਨੇ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ (1936) ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ। 1937 ਵਿੱਚ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਨੂੰ ਫ੍ਰਾਂਜ਼ ਓਸਟਨ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[13] ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ (1933), ਵਾਈਵੀ ਰਾਓ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤਰੀ (1941) ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।^[10]

ਇਸ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ) ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: 1957, 1977 ਅਤੇ 1981 ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਤੇਲਗੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਫਿਲਮ ਸੰਸਕਰਣ। ਸਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ (1948), ਰਮਨੀਕ ਵੈਦਿਆ ਦੁਆਰਾ ਮਹਾਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ (1955), ਫਾਨੀ ਮਜੂਮਦਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤਰੀ (1961), ਦਿਨੇਸ਼ ਰਾਵਲ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ (1963), ਸ਼ਾਂਤੀਲਾਲ ਸੋਨੀ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ (1964), ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਾਲ ਸੋਨੀ ਦੁਆਰਾ <i id="mwog">ਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ</i> (1965), ਪੀ.ਆਰ. ਚੰਦਰਕਾਂਤ ਦੁਆਰਾ <i id="mwpA">ਮਹਾਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ</i> (1973), ਪੀ.ਜੀ. ਵਿਸ਼ਵੰਭਰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ (1977), ਟੀ.ਐਸ. ਰੰਗਾ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤਰੀ (1978), ਗਿਰੀਸ਼ ਮਾਨੁਕੰਤ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ ਸਾਵਿਤਰੀ (1982), ਮੁਰਲੀਧਰ ਕਪਡੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤਰੀ (1983), ਸਾਵਿਤਰੀ (1983) ਦੁਆਰਾ ਮੁਰਲੀਧਰ ਸਾਵੀਨਾ (1983) ਮੁਖਰਜੀ।^[10]

• ਮਹਾਭਾਰਤ ਭਾਗ. 2, ਟੀ.ਆਰ. ਜੇਏਬੀ ਵੈਨ ਬੁਟੀਨੇਨ (ਸ਼ਿਕਾਗੋ: ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਪ੍ਰੈਸ, 1975)
• ਉੜੀਆ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ ਬ੍ਰਤਾ ਕਥਾ

1. ↑ ^{1.0 1.1} "XVIII: Vana Parva: Wife's Devotion and Satyavana". Vyasa's Mahabharatam. Academic Publishers. 2008. pp. 329–336. ISBN 978-81-89781-68-2.
2. ↑ "Section CCLXLI (Pativrata-mahatmya Parva)". Mahabharata Vana Parva. Translated by KM Ganguly. Archived from the original on 2023-01-05. Retrieved 2021-11-23 – via Mahabharata Online.
3. ↑ Savitri^{[permanent dead link]}
4. ↑ Shanta Rameshwar Rao (1 January 1986). In Worship of Shiva. Orient Longman. pp. 29–. ISBN 978-0-86131-684-7.
5. ↑ https://shaivam.org/to-practise/12-jyotirlingas-5-sri-vaidhyanath-temple-in-parali
6. ↑ Mangesh V. Nadkarni. Savitri – The Golden Bridge, the Wonderful Fire: An introduction to Sri Aurobindo's epic. Auro e-Books. pp. 25–. ISBN 978-93-82474-02-9.
7. ↑ Head, Raymond, "Holst and India (III)" (September 1988). Tempo (New Ser.), 166: pp. 35–40
8. ↑ Savitri. 2002music.com.
9. ↑ Heidi R.M. Pauwels (17 December 2007). Indian Literature and Popular Cinema: Recasting Classics. Routledge. p. 80. ISBN 978-1-134-06255-3.
10. ↑ ^{10.0 10.1 10.2} Rajadhyaksha, Ashish; Willemen, Paul (1999). Encyclopaedia of Indian cinema. British Film Institute. Retrieved 12 August 2012.
11. ↑ "Savitri 1923". citwf.com. Alan Goble. Retrieved 18 April 2015.
12. ↑ Ponram P (1 December 2014). Life in India: Culture. Ponram P. pp. 153–. GGKEY:43NZKK4BRBF. Retrieved 18 April 2015.^{[permanent dead link]}
13. ↑ "Savitri Films List". citwf.com. Alan Goble. Retrieved 18 April 2015.