ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ, ਅਕਸਰ ਕਣਕ, ਝੋਨੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮੁੱਢਾਂ ਤੇ ਤੂੜੀ ਦੇ ਕਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਭਿਆਸ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੀ ਕੁਝ ਵਿਕਲਪਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਦ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਾਹੁਣਾ ਜਾਂ ਪਰਾਲੀ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।^[1]

• ਖੇਤ ਛੇਤੀ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਸਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
• ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਰੋਧਕ ਵੀ ਬੇਅਸਰ ਹਨ। 
• ਸਲੱਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। 
• ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਟਾਈ-ਅੱਪ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

• ਜਮੀਨ ਵਿਚਲੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ 
• ਧੂਏਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 
• ਫਲੈਟਿੰਗ ਥ੍ਰੈਡਸ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ 
• ਨਿਯੰਤਰਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਗਾਂ ਦਾ ਜੋਖਮ/ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ^[2]
• ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਮਾਈਕ੍ਰੋਫਲੋਰਾ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[3]

ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨ, ਇੱਕ ਤਾਂ ਘੱਟ ਖਰਚੇ ਵਾਲੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ, ਲਗਭਗ 35 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ^[4] ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਦ ਸਾੜਦੇ ਹਨ।^[5] ਇਸ ਬਰਨਿੰਗ ਤੋਂ ਧੂੰਏਂ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਦਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ,^[6] ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ "ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਬੱਦਲ" ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਏਅਰ-ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀਆਂ ਘੋਸ਼ਣਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।^[7] ਇਸ ਲਈ, ਐਨ.ਜੀ.ਟੀ. (ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਰੀਨ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ) ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ।^[8]

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਹੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ, ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ, ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਬਾਇਓਮਾਸ ਗੋਲੀਆਂ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਾਢੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਉਪਕਰਨ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ-ਨਿਰਮਾਣਿਤ "ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ", "ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ" ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਢੀ ਫਸਲ ਦੇ ਖੜੇ ਕਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਬਿਨਾ ਅੱਗ ਲਾਏ, ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਲਾਗਤ, ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹੈ।

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨਵੇਂ ਉਤਪਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਚੇ ਹੋਏ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨਵੇਂ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਬੋਰਡ^[9], ਬਾਇਓ-ਅਧਾਰਿਤ ਤੇਲ^[10], ਚਮੜਾ^[11], ਕੇਟਰਿੰਗ ਡਿਸਪੋਸੇਬਲ^[12], ਬਾਲਣ^[13] ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ^[14]। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਡੀਟੌਕਸਫਾਈ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਰੀਸਾਈਕਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਐਰੋਬਿਕ ਅਤੇ ਐਨਾਇਰੋਬਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ।^[15]

ਕਣਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਟਿਕਾਊ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਮਾਲਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਜੋ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੁ ਹਨ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਧਰਤੀ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

1. ↑ "Grains and Other Crops» Crop Production» Stubble Burning". Archived from the original on 2018-10-06. Retrieved 2018-10-04. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
2. ↑ Ellison, Amelia (August 24, 2013). "Stubble burns cause headache for firebrigades". The Wimmera Mail Times. Archived from the original on 13 ਮਾਰਚ 2016. Retrieved 24 August 2013.
3. ↑ Bhuvaneshwari, S.; Hettiarachchi, Hiroshan; Meegoda, Jay N. (2019). "Crop Residue Burning in India: Policy Challenges and Potential Solutions". International Journal of Environmental Research and Public Health (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 16 (5): 832. doi:10.3390/ijerph16050832. ISSN 1660-4601. PMC 6427124. PMID 30866483.
4. ↑ Joydeep Thakur, Brace for air pollution in Delhi as crop burning starts in neighbouring states: Agricultural stubble running into millions of tonnes is burnt by farmers in northern India every October.
5. ↑ Sowmiya Ashok, "Agricultural pollution: The fields are still burning", The Indian Express, October 19, 2017.
6. ↑ NASA, "Stubble Burning in Northern India", Earth Observatory.
7. ↑ Sanjeev Miglani and Aditya Kalra, "New Delhi declares emergency as toxic smog thickens by the hour", Reuters, Nov. 9, 2017.
8. ↑ "Crop burning: NGT slaps Rs 2 lakh as costs on Delhi govt for not filing action plan". https://www.hindustantimes.com/ (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2018-04-03. Retrieved 2018-06-26. {{cite news}}: External link in |work= (help)External link in |work= (help)
9. ↑ "Innovation: paper made from agricultural waste up to 100%". PaperWise. Retrieved 22 April 2023.
10. ↑ "Our Technology". Vertoro. Retrieved 22 April 2023.
11. ↑ "Introduction". Fruitleather Rotterdam. Retrieved 22 April 2023.
12. ↑ "Wheat Straw Clamshells". Eco Products. Retrieved 22 April 2023.
13. ↑ "Valio and St1 joint venture, Suomen Lantakaasu Oy, ready to increase domestic biogas production". Valio. Retrieved 22 April 2023.
14. ↑ "Technology". PlasticFri. 13 May 2022. Retrieved 22 April 2023.
15. ↑ Bhuvaneshwari, S.; Hettiarachchi, Hiroshan; Meegoda, Jay (2019). "Crop Residue Burning in India: Policy Challenges and Potential Solutions". International Journal of Environmental Research and Public Health. 16 (5): 832. doi:10.3390/ijerph16050832. PMC 6427124. PMID 30866483.