Вайтим

Вайтим (алб. vajtim) zrb гема (алб. gjëmë, гег диалектендә gjâmë) — албаннарда үлгәннәрне матәм елау йоласы, шулай ук аның белән бәйле фольклор жанры.

Көньяк Албаниядә, гадәттәгечә, бу йоладә хатын-кызлар гына катнашкан, аларның берсе шигъри текстны язып, мәрхүмне үлекләктән терелтүне үтенә һәм аның нәрсәгә ия булуын сәйли, ә хор шуның артыннан рефрен башкара. Элегерәк хәлле гаиләләр профессиональ елаучыларны яллаган. 1670 елда Госман сәяхәтчесе Эвлия Челеби Гирокаструда булганда бу йоланың шаһиты була[^[1]:

Гирокастрада яшәүчеләр үзләренең мәрхүм туганнарын кырык яки илле, ә кайчагында сиксән елга кадәр кайгырып елыйлар. Һәр якшәмбедә мәрхүмнең туганы ашыгыч кулга салынган өйдә җыела һәм ялланган елаучыларны яллап акча түли, алар елый, коточкыч елаш һәм шау-шу күтәрәләр. Якшәмбе көнне елау аркасында беркем дә шәһәрдә кала алмый. Мин Гирокастерны елаган шәһәр дип атадым. Гаҗәп, ялланган елаучылар шундый хис белән елыйлар — туганнары турында түгел, йөз ел элек үлгән һәм алар белән таныш булмаган кеше турында. Алар ничек кайгыралар! Алар ачлыктан арыган очракта гына туктыйлар.

Вайтимның аерым бер төре — Калып:Lang-sq2 (Калып:Tr-sq), албан изополифоник җырлауның бер төре, Лаберия өчен хас.^[2].

Gjâma e Burrave (Калып:Tr-sq), Төньяк Албаниягә хас ( Шкодра өлкәсендә) һәм Косовоның кайбер төбәкләре, ирләр генә башкарган һәм ир-атларны кайгыртканда гына башкарыла.^[3]. Черногория албаннары, йолада катнашмыйлар, Төньяк Албаниядән профессиональ елаучыларны (gjâmatarë) яллыйлар.^[4].Бу йолада ким дигәндә ун кеше катнаша. Алар күкрәгенә сугалар һәм битләрен тырнап, кабатладылар: "O i mjeri unë për ty o biri / nipi / miku jem" (Альб. - "Ах, мин бәхетсез, о, улым / бертуган / дустым").

'Gjâma e Burrave' барлыкка килүен 1468 елда Скандербег үлеме белән бәйлиләр. Бу версия Марина Барлетиның Лека Дукагининың милли герой өчен кайгы-хәсрәттән чәчләрен һәм сакалларын йолкып алуы турындагы сүзләренә нигезләнгән.^[4].

'Gjâma e Burrave' традициясе албан католиклары арасында мөселманнарныкына караганда күбрәк таралган, чөнки ислам нигезендә, ир-атларга үлгәннәрне елау тыела.

Коммунистик режимда бу гадәт тыелган, ә 1990 елдан соң аны яңадан торгызу эшләре башланган.

Үлгәннәрне елау традициясе албан сугышчыларының албан җырларында lf чагыла[5^[5].