Википедия:Проект:Терминнар:ГеографияГеография - Җәгърафия
Статистика - Ихса
Рельеф - Өске-йөзе
Территория - Биләмә-урын
Территория - Хөдүд
Бассейн - Хәвыз
Администрация - Идарә, Административное деление - Идарә-җир бүленеше
Идарә ул - управление, правление дип тәрҗемә ителә.--Ilnur efende (бәхәс) 14 авг 2013, 15:58 (UTC)
Администратор - Мәэмүр, Администрация - Мәэмүрият(ь), Админстративное деление - Мәэмүри бүленеш
Муниципалитет - Җирле идарә, Җирле үзидарә (местное самоуправление)
Автономия - Мохтарият, Автономный - Мохтари
Училище - УкуханәУниверситет - Дарелфөнүн
Порт - Эскелә
Провинция - Вилаять
Университет - Дарелфөнүн
Учреждение - Оешма
Учредить - оештыру, шуңа күрә Учреждение - Оешма, иске сүз тәшкиләт тә бар, ләкин Илнур иске татар сүзләренә нишләптер каршы була. Татарныкы түгел щ,ц хәрефләре белән алынмалар урынына татар мәгънәдәш сүзләр кулланырга кирәк. (Җитмәсә щ,ц,ж хәрефләре уңайсыз Alt гына басып була)
Аермасы нинди? Учредить һәм Организовать рус фигыльләреннән килеп чыккан сүзләр, татар телендә - оештыру, оештырып җибәрү фигыльләренә туры килә. Иске татар сүзе тәшкиләт дә бар, искәрмә белән кулланып була.--Kitap (бәхәс) 8 сен 2013, 10:40 (UTC)
Организа́ция — это целевое объединение ресурсов. Организации, созданные человеком (людьми), характеризуются наличием человека как активного ресурса. Для организаций, созданных человеком, характерно наличие функций управления и планирования. Необходимо отметить, что организация, входящая в более крупную организацию, является для последней ресурсом. Оешма Учреждение — некоммерческая организация, созданная собственником для осуществления управленческих, социально-культурных или иных функций некоммерческого характера и финансируемая им полностью или частично. Сәүдә түгел оешмасы Шулай итеп, Организа́ция - Оешма - байлыклар берләштерүе, берләшмә. Учреждение - сәүдә түгел оешмасы. Үзегез карый аласыз. Әгәр сезнең өчен аермасы принципиаль булса Тәшкиләт - Учреждение, искәрмәләр куеп кулланырга кирәк. --Kitap (бәхәс) 8 сен 2013, 10:54 (UTC)
Учреждение - Табышсыз оешма
Ватандаш - Гражданин, Ватандашлык - Гражданство, Ватандашлар ..ы - Гражданский
Сез Ватандашлы - Гражданский варианты белән килешмисез? Төзәттем: Ватандашлар ..ы - Гражданский : Гражданская война - Ватандашлар сугышы, Гражданское право - Ватандашлар хокугы --Kitap (бәхәс) 8 сен 2013, 10:42 (UTC) мин сезгә әйтәм! ватандашлы дигән сүз бу мәгънәдә бөтенләй дөрес түгел !!! ватандашлы - с гражданским. гражданский - ватандаш яки ... ватандашча! яки ватандаштай! ) монысы дөрес түгел , но хотя бы , ватандашлы га караганда дөресрәк! ватандашсымак/сыл/сыман/су/сым ! һәм гомумән , урысча ул граждан сүзеннән ясалгач та татарча да шул ук сүздән ясыйсы дигән сүз түгел! мәгънәсенә карагыз! гражданский - тыныч тормыш кешесе! --Qdinar (бәхәс) 8 сен 2013, 11:48 (UTC) Төзәттем. Гражданское право истилахын тикшерик: Инглиз телендә - Civil law (ватандашлар хокугы, чөнки Civil war - Ватандашлар сугышы) , француз телендә - Droit civil, алман телендә - Privatrecht (хосусый хокук). Шулай итеп Гражданский... - Ватандашлар ...ы яки Динар тарафыннан тәкъдим ителгән ватандашча формасы дөрес дип уйлыйм, , гражданский - тыныч тормыш кешесе мәгънәсендә - хәрби түгел. Гражданская война - Ватандашлар сугышы, Гражданское право - Ватандашлар хокугы--Kitap (бәхәс) 8 сен 2013, 12:19 (UTC) Таможня - Тамгаханә, таможенник - тамгачы
Алтын Урдада килеп чыккан хезмәт һәм аның исеме тамга сүзеннән килеп чыга. Шулай итеп сүз чыганагы татарча сүз - ТАМГА була. Урыс теле грамматик кагыйдәләре буенча сүз тамырына махсус кушымча кушылырга тиеш -ство, -ист кушыла, ләкин шул очракта тамырны үзгәртеп -ожня кушымча кушылган. Татар телендә бүтән грамматик кагыйдәләре һәм тамга сүзенә -ожня кушымчасы кушылмый, ә -ханә, яки -лык, шулай итеп Тамгаханә, яки Тамгалык булырга тиеш. Чыганаклар 1, 2китерелгән. Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясе тарафыннан чыгарылган Татарча-Русча Сүзлек (75185 сүз): Тамгаханә сүзе хәзер дә кулланыла, мисал: Төрек-рус сәүдәсен татар көйли, үзегез карый аласыз: Шуны да әйтергә кирәк, Русия тамгаханә статистикасының 2009нчы елгы мәгълүматларына караганда Русия белән Төркия арасындагы сәүдә әйләнешендә 1,7 тапкырга кимү күзәтелгән. 1892 елның 13 февралендә Муса Акъегетзадә өстәмә бер вазыйфа ала - Галата тамгаханә (таможня) идарәсенә тикшерүче итеп билгеләнә. 1893 елның 13 апрелендә бу өстәмә вазыйфасы Сиркәки тамгаханә үзәгенә күчерелә. ...Озак еллар тамгаханә идарәләрендә эшләгәнгә, Акъегетзадә бу өлкәнең акрынлап чит илләр базарына әйләнә баруын күргән, шуңа күрә хезмәтләрендә кирле сәнәгатьне, һәм дә сәүдә эшен һич кичектергесез химая итү (протекцияләү) кирәклегенә басым ясаган. Институт языка, литературы и искусства им. Г.Ибрагимова Академии наук Республики Татарстан Рус теленә тәрҗемә ителгән фәнни мәкалә: «Структура и словообразование терминов экономики» Термины делятся на непроизводные и производные. К непроизводным относятся корневые и образования, неразложимые в современном состоянии языка на значимые морфемы. Это – наиболее древние названия. К ним относятся: сум ‘рубль’, тәңкә ‘монета’, тамга ‘клеймо, бирка (на товаре)’, казна, бай ‘богатый’, ярлы ‘бедный’ и т.д. Заимствования также считаются непроизводными, поскольку они не являются продуктом словообразования данного языка. Например, базар, фәкыйрь, сәүдә, хак, купец, торги, акция, аудит, бизнес, конкурент, офера, оффшор, тариф , финанс и др. Производными являются термины, образованные на базе и средствами данного языка. К ним относятся суффиксальные ( калдык ‘остаток’, ташлама ‘скидка’, чыгым ‘расход’, керем ‘доход’), сложные и составные (тамгаханә ‘таможня’, үзкыйммәт ‘себестоимость’, сатып алучы ‘покупатель’, салым түләүче ‘налогоплательщик’), конверсированные (түләү ‘платеж’, алу ‘купля’, сату ‘продажа’), аббревиатуры ( ЕИБ ‘ЕЭС’). В формировании и развитии экономической терминологии ведущая роль принадлежит словообразовательным средствам и моделям, способам терминообразования, типичным для татарского языка. Наиболее продуктивным является суффиксальный способ. В образовании терминов экономики участвуют 14 суффиксов, наиболее продуктивными из них являются -чы/-че, -лык/-лек: пиарчы ‘пиарчик’, тәфтишче ‘ревизор’, икътисадчы ‘экономист’, биржачы ‘биржевик’ и др. тамгачы ‘таможенник’, казначы ‘казначей’; сәүдәгәрлек ‘профессия торговца’, маклерлык ‘профессия маклера’, казначейлык ‘профессия, кыйммәтлек/кыйбатлык ‘дороговизна’, арзанлык ‘дешевизна’; фәкыйрьлек ‘нищета’, байлык ‘богатство’; мәшгульлек ‘занятость’. Продуктивны также суффиксы -ым/-ем, -м (йолым ‘выкуп’, кертем ‘вклад’, чыгым ‘расход’) -ма/-мә (ташлама ‘скидка’, түләмә ‘платеж, налог’, өстәмә ‘надбавка’). Менее продуктивными являются суффиксы: -чылык/-челек. (арзанчылык ‘дешевизна’), -даш\-дәш (милектәш ‘совладелец имущества’, варисташ ‘сонаследник’), -ыш\-еш, -ш (тупланыш ‘накопление’, әйләнеш ‘оборот’, табыш ‘доход’). В образовании глаголов участвуют два суффикса: -ла/-лә, -лаштыр/-ләштер: авансларга ‘авансировать’, компенсацияләргә ‘компенцировать’, финансларга ‘финансировать’, капиталлаштырырга ‘капитализировать’, хосусыйлаштырырга ‘приватизировать’. Прилагательные образуются с помощью суффиксов -лы/-ле, -сыз/-сез: керемле ‘доходный’, чумаралы ‘чумарной’, өлешле ‘паевой’ и др. Словосложение – способ словообразования, при котором производящее представлено двумя или более основами, менее продуктивно. Сложные экономические термины, как правило, двухкомпонентные. Между компонентами терминов существуют и сочинительная, и подчинительные связи. Сложение с сочинительным отношением компонентов в образовании терминов экономики татарского языка продуктивнее, чем с подчинительным отношением: сату-алу ‘купля-продажа’, керем-чыгым ‘доход-убыток’, бирем-бурыч ‘долги’, алу-салу ‘’, алым-салым ‘налоги и подати’, алыш-биреш ‘бартер’, исәп-хисап ‘счет, учет’, алдым-бирдем ‘купля-продажа’, сәүдә-базар ‘торгово-рыночный’, ярлы-ябагай ‘беднота’ образованы на почве татарского языка. Сложение с подчинительным отношением компонентов играет незначительную роль в образовании терминов экономики. Как известно, в современном татарском языке сложение с подчиительным отношением имеет следующие типы: 1) сложение с атрибутивным отношением компонентов; 2) сложение с комплетивным отношением компонентов. Они обнаруживаются и в экономической терминологии: тамгаханә ‘таможня’, тиҗарәтханә ‘торговый дом, биржа’, үзкыйммәт ‘себестоимость’; тәэмин итәргә ‘обеспечить, поставить’, сатып алырга ‘купить’. 4 Шушы чын фән, ә уйлап чыгару түгел. Нәтиҗә урынынаТамгаханә сүзе татарча сүзлекләрдә урын алган сүз, димәк теоретик яктан аның яшәргә хокукы бар. Ләкин гамәли яктан карау кирәк: кем, ничек куллана ул сүзне. «Гугль»ләү нәтиҗәләре буенча ул сүз яки үзебезгә, яки forvo.com сайтына илтә. Татар матбугаты аны кулланмый диярлек. Татарча чыгучы матбугат чараларында таможня сүзе өстенлек итә. УрысВикисы кагыйдәләре буенча мәкалә исеме итеп предметның рәсми яки иң билгеле исеме куела. Ике очракта да таможня сүзе өстен чыга. Шуңа күрә мин шул исемне төп, ә тамгаханә сүзен - редирект итеп калдыруны кулай күрәм. - Derslek (бәхәс) 3 окт 2013, 14:53 (UTC) Герб - Илтамга
Гимн - Ил көе
Чокырмы, ерганакмы?Чокыр Суходол бу һәм башка мәкаләләрнең исемендә 2 хата: 1 - татар телендә әйбернең исеме алдан килә , ә ул әйбернең нәрсә икәне, төре сы кушымчасы белән аннан соң килә. 2 - овраг татарча чокыр түгел, ә ерганак. шулай итеп, суходол ерганагы булырга тиеш. --Qdinar (бәхәс) 5 сен 2013, 12:59 (UTC)
Округ - БүлгеТатарчалаштыру сәясәте буенча рус теленнән килгән округ алынмасы урынына бүлге татарча сүзен кулланырга тәкъдим итәм. Шушы сүз күп кенә гәзитләрдә актив кулланыла: http://www.azatliq.org/search/search2.aspx#all%7C%D0%B1%D2%AF%D0%BB%D0%B3%D0%B5%7C0%7Callzones%7Cmin%7Cnow%7Cbanner
Ведомство - Идарә тармагы
Музей - Музаханә![]()
Предприятие - Эшханә
Татарчалыштыру өчен китерелгән дәлилләр, исбатлаулар, сылтамалар күп.
Монастырь - Кәшишханә, Монах - Кәшиш, Заһидкәшишханә, шулай ук Камус сүзлегендә, http://sahifa.tj/tatarsko_russkij.aspx?slovo=көш, "Лексика самоучителей татарского языка для русских XIX века - Монография (Юсупова А.Ш.)" китабында Заһидлар өе сүзе китерелгән.--Kitap (бәхәс) 10 ноя 2016, 19:08 (UTC)
|
Portal di Ensiklopedia Dunia