Климатология

   

Климатология
Өйрәнелгән тармак	климат
Оспаривается	отрицание изменения климата[d]
Климатология Викиҗыентыкта

Климатология ( бор. грек. κλίματος - авышлык һәм бор. грек. λόγος - укыту, фән) — күпьеллык чорда билгеле бер урынга яки тулаем Җир шарына хас булган һава торышы характеристикалары, ягъни климатныөйрәнүче метеорология бүлеге фәне. Климатология климат формалашу закончалыкларын, аларның җир территориясе буенча бүленешен, тарихи һәм киләчәктә үзгәрешләрне өйрәнә^[1].

Климат үзенчәлекләре турында нәтиҗә ясау өчен күпьеллык һава торышын күзәтү кирәк. Уртача киңлекләрдә 25-50 еллык, тропикларда азрак дәвамлы трендлар кулланыла. Климат характеристикалары метеорологик элементларны күзәтүләрдән чыгарыла, аларның иң мөһимнәре: атмосфера басымы, җил тизлеге һәм юнәлеше, эсселек һәм һава дымлылыгы, болытлылык һәм атмосфера явым-төшемнәре. Моннан тыш климатология фәне кояш радиациясенең, бозсыз чорның дәвамлылыгын, күрү ераклыгын, туфрак һәм сулыкларнаң өске катламнары температурасын, суның җир өслегеннән парга әйләнүен, кар катламы биеклеге һәм торышын, һәртөрле атмосфера күренешләрен, гомуми кояш нурланышы, радиация балансы һәм башка күп нәрсәләрне өйрәнә^[2].

Климатологиянең гамәли тармаклары үз максатлары өчен кирәкле климат характеристикаларыннан файдалана:

• агроклиматологиядә вегетация чоры температуралары суммасы;
• биоклиматологиядә һәм техник климатологиядә нәтиҗәле (эффектив) температуралар;

Шулай ук берничә төп метеорологик элементлар буенча билгеләнгән комплекслы күрсәткечләр, атап әйткәндә, төрле коэффициентлар (континентальлек, корылык, дымлылык), факторлар, индекслар кулланыла^[2].

Метеорологик элементларның күпьеллык уртача кыйммәтләре һәм аларның комплекслы күрсәткечләре (еллык, сезонлы, айлык, тәүлеклек һ. б.), аларның суммалары, кабатлану чоры климат нормалары дип санала. Алар белән туры килмәү конкрет чорларда бу нормалардан тайпылышлар дип санала^[2].

Ихтимал, климат турында иң беренче трактат - б. э. к. якынча 400 елда Гиппократ язган "Һава, су һәм урыннар" булгандыр. Бу эш климатның кеше сәламәтлегенә тәэсире, Европа һәм Азиянең мәдәни аермалары турында аңлатма бирә.

• Алисов Б. П., Полтораус Б. В. Климатологиясе.  Тәрҗемәсе 2 нче, эшкәртү һәм тулыландыру.  М.: Мәскәү университеты нәшрияты, 1974.  188194 бит.  210 б. 9600 данә
• Астапенко П. Д. Вопросы о погоде. — Л.: Гидрометеоиздат, 1982. — 240 с.
• Беттен Л. Погода в нашей жизни. — М.: Мир, 1985. — 340 с.
• Борисенков Е. П. Климат и деятельность человека. — М.: Наука, 1982. — 223 с.
• Будыко М. И. Глобальная экология. — М.: Мысль, 1977. — 326 с.
• Будыко М. И., Голицын Г. С., Израэль Ю. А. Глобальные климатические катастрофы. — М.: Гидрометеоиздат, 1986. — 158 с.
• Вайсберг Дж. Погода на Земле. — М.: Мир, 1980. — 248 с.
• Вайсберг Дж. Погода на Земле. — М.: Мир, 1980. — 248 с.
• Литиницкий И. Б. Изобретатель - природа. — М.: Знание, 1986. — 208 с.
• Мигул Ю. Г. Космос и погода. — М.: Недра, 1986. — 144 с.
• Монин А. С., Шишков Ю. А. История климата. — Л.: Гидрометеоиздат, 1979. — 407 с.
• Стрижев А. Календарь русской природы. — М.: Московский рабочий, 1981. — 224 с.
• Форрестер Ф. Тысяча и один вопрос о погоде. — Л.: Гидрометеоиздат, 1968. — 338 с.
• Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985. — 295 с.
• Ясаманов Н. А. Популярная палеография. — М.: Недра, 1986. — 107 с.
• Ясаманов Н. А. Занимательная климатология. — М.: Знание, 1989. — 191 с.