Сычуань

Сычуань
四川, Sìchuān
Халәт	вилаять
Административ үзәге	Чыңду
Иң эре шәһәре	Чэнду
Губернатор	Цзян Цзюйфэн
ККФ сәркатибе	Лю Цибао
Тулаем Эчке Продукт (2004)	655,6 млрд Кытай юане (9-нче)
Халык (2010);	80 418 200 (4-нче урын)
Тыгызлык	163,74 кеше./км² (25-нче урын)
Мәйдан	491 146 км²; (5-нче урын)
Аббревиатура	川 яки 蜀 (Chuān или Shǔ)
Код ISO 3166-2	CN-51
http://www.sichuan.gov.cn/
Сычуань на Викискладе

«Сычуань» мәкаләсе [[Кулланучы:{{{1}}}|{{{1}}}]] тарафыннан
«Азия ае 2016» викимарафоны өчен язылды.

Сычуа́нь (||四川 Sìchuān) — Кытайның үзәк өлешенең көньягындагы провинция. Башкаласы һәм иң эре шәһәре -Чэнду. Халкы 80 418 200 кеше (провинцияләр арасында 4-енче урын, 2010 ел бирелгән мәгълүматы). Атамасы 川峡四路 («дүрт Чуанься өлкәсе») дигәннән кыскартылма һәм Сун империясе вакытында бу территориядә Чуанься өлкәсе булганга һәм соңыннан дүрт өлкәгә - "лу"га бүленгәнгә бәйле.

География

Провинция 491 146 км² мәйдан били (5-енче урын). Провинциянең үзәк һәм көнчыгыш өлеше Сычуань казанлыгы чикләрендә урнашкан. Төньякта Ганьсу белән, төньяк-көнчыгышта Шэньси, төньяк-көнбатышта Цинхай, көньякта Юньнань белән чиктәш.

Җир тетрәүләр

2008 елның 12 маенда Сычуаньда көчле җир тетрәү булган, ул провинция шәһәрләренең күп өлешен җимергән. Җир тетрәүнең магнитудасы 7,9 балл булган. 22 майга торыш буенча хөкүмәт 50 мең һәлак булган кеше турында мәгълүмат бирә.

Тарихы

Неолит һәм Бронза гасыры чорында монда Сансиньдуй мәдәнияте булган (безнең эрага кадәр III—I меңьеллык). III гасырда Сычуань территориясе Шу патшалыгының нигезен хасил иткән. IV гасырда монда Чэн варвар патшалыгы оешкан. V гасырда Сычуань өстеннән гегемония табгачларга күчкән.

1911 елда провинциядә Сычуань фетнәсе башланган, ул Синьхай инкыйлабына кадәр булган.

1939 елда Сычуань провинциясенең көнбатыш өлеше аерым Сикан провинциясенә аерылып чыгарылган. 1950 елда Сикан провинциясенең көнбатыш өлеше Тибет автномияле районы составына кертелгән, калган өлеше 1955 елда янә Сычуань составына кертелгән.

Административ-территориаль бүленеш

Провинция 21 административ-территориаль берәмлеккә бүленә: 17 шәһәр округына, 1 субпровинциаль әһәмиятле шәһәргә һәм 3 автономияле округка.

№	Татарча атамасы	Кытайча атамасы	Пиньинь	Статус

1	Гардзе-Тибет АО	甘孜藏族自治州	Gānzī Zàngzú Zìzhìzhōu	автоном округ
2	Нгава-Тибет-Цян АО	阿坝藏族羌族自治州	Ābà Zàngzú Qiāngzú Zìzhìzhōu	автоном округ
3	Мяньян	绵阳市	Miányáng Shì	Шәһәр округы
4	Гуанъюань	广元市	Gǔangyúan Shì	Шәһәр округы
5	Наньчун	南充市	Nánchōng Shì	Шәһәр округы
6	Бачжун	巴中市	Bāzhōng Shì	Шәһәр округы
7	Дачжоу	达州市	Dázhōu Shì	Шәһәр округы
8	Яань	雅安市	Yǎ'ān Shì	Шәһәр округы
9	Чэнду	成都市	Chéngdū Shì	Субпровинция дәрәҗәсендәге шәһәр
10	Дэян	德阳市	Déyáng Shì	Шәһәр округы
11	Суйнин	遂宁市	Sùiníng Shì	Шәһәр округы
12	Гуанъань	广安市	Guǎng'ān Shì	Шәһәр округы
13	Мэйшань	眉山市	Méishān Shì	Шәһәр округы
14	Цзыян	资阳市	Zīyáng Shì	Шәһәр округы
15	Лэшань	乐山市	Lèshān Shì	Шәһәр округы
16	Нэйцзян	内江市	Nèijiāng Shì	Шәһәр округы
17	Цзыгун	自贡市	Zìgòng Shì	Шәһәр округы
18	Ибинь	宜宾市	Yíbīn Shì	Шәһәр округы
19	Лучжоу	泸州市	Lúzhōu Shì	Шәһәр округы
20	Ляншань-Ий АО	凉山彝族自治州	Liángshān Yízú Zìzhìzhōu	автоном округ
21	Паньчжихуа	攀枝花市	Pānzhīhūa Shì	Шәһәр округы

Халкы

Провинция халкының күпчелеген Хань милләте кешеләре тәшкил итә (атап ук әйткәндә кытайлар). Шулай ук провинциядә и, наси, тибетлылар һәм цян халыклары яши. Тибетлылар, наси һәм и халкының провинция чикләрендә үз автономияле округлары бар - Гардзе-Тибет автономияле округы, Нгава-Тибет-Цян автономияле округы һәм Ляншань-Ий автономияле округы. Үз вакытында монда кайбер мәгълүматларга караганда верификацияләнмәгән озак яшәүче ЛиЦиньюнь булган, ул 256 ел яшәгән.

Икътисады

Провинциядә авыл хуҗалыгы үскән - дөге һәм бодай үстерелә; провинция Кытай провинцияләре арасында дуңгыз ите җитештерү буенча беренче урынны һәм тут ефәк тукучы коконнары җыю буенча икенче урынны алып тора. Илдә хәмер җитештерүнең провинциянең өлеше 20%-тан артык. Провинция территориясендә Кытай Халык Җөмһүриятендә ванадий, кобальт һәм титан ятмаларының яртыдан артыгы һәм шулай ук әһәмияткә ия тимер руда һәм башка минераль казылмалар запаслары бар. Провинциядә сәнәгатьнең автомобил, аэрогаләм, металлургия, азык-төлек тармаклары үскән. Провинция Кытайның саклау сәнәгате һәм фәнни-техник потенциал үсеше ягыннан стратегик булып тора.

Мәдәният

Сычуань провинциясендә 3000 ел элек булган корылмаларның бер комплексы табылган, ул 250 квадрат метрдан артык мәйдан били. Бу Цзиньша җимерекләрендә табылган иң зур һәм камил архитектур корылма дип фараз ителә. Табылган бина борынгы Цзиньша шәһәренең төньяк-көнчыгышында урнашкан. Казылмаларның мәйданы 2000 квадрат метр били. Археологлар сүзләре буенча ул Шан династиясенең хөкем итүенең соңында 3000 ел элек безнең эрага кадәр 1600-1100 елларда төзелгән булган. Озынлыгы 23 м һәм киңлеге 10 м булган борынгы бина биш киң бүлмәдән тора, шул ук вакытта гади кешенең торагы ул вакытта 5 метрга 3 метр алып торган. Экологик туризм карашы ягыннан төп карарга лаек урын булып Чэнду даирәләрендәге пандаларның тыюлыгы һәм питомнигы һәм панда Институты тора.

Дөнья мирасы

ЮНЕСКОның Дөнья мирасы исемлегенә провинция территориясендә булган түбәндәге объектлар кертелгән:

Цзючжайгоу Милли паркы;
Хуанлун тыюлыгы пейзаж карарга лаек зонасы;
Лэшаньда Будда сыны һәм Эмэйшань тавы
Дуцзянъянь ирригацион системасы һәм Цинчэншань тавы;
Зур панда резерватлары.

Чжан Цюнь

Бу провинциядә Кытай Республикасының премьер-министры һәм чит эшләр министры Чжан Цюнь туган. Кытай хөкүмәтенең иң озак яшәүче җитәкчесе, ул 100 елдан артык яшәгән 12 дәүләт һәм хөкүмәт җитәкчеләре исемлегенә керә. Ул 7 ел (1940-1947) провинциянең губернаторы булган.

Тугандаш өлкәләр

Татарстан-Сычуань Бизнес Форумы

2016 елның 4 маенда Татарстан-Сычуань Бизнес Форумы узды^[1]. Анда Казан Университетлары ректорлары һәм Сычуань университетлары ректорлары арасында килешүләргә имза куелган. Сычуань икътисады, мәдәнияте турында сөйләнгән. Форум "КОРСТОН" үзәгендә үткән.